Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự bùng nổ của cách mạng công nghiệp 4.0, hoạt động thanh toán quốc tế (TTQT) đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế của Việt Nam. Theo báo cáo ngành, hoạt động TTQT tại các ngân hàng thương mại (NHTM) đã góp phần thúc đẩy ngoại thương, tạo nguồn thu ngoại tệ lớn, đồng thời hỗ trợ quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin và yêu cầu ngày càng cao của khách hàng đặt ra nhiều thách thức cho các NHTM trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động TTQT.

Luận văn tập trung nghiên cứu phát triển hoạt động TTQT tại Ngân hàng TMCP Xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank) trong giai đoạn cách mạng công nghiệp 4.0, với mục tiêu đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả và mở rộng quy mô hoạt động này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động TTQT của Eximbank trong giai đoạn 2016-2018, giai đoạn đánh dấu nhiều biến động và chuyển đổi công nghệ trong ngành ngân hàng Việt Nam.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc phát triển dịch vụ TTQT tại các NHTM, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và chuyển đổi số. Các chỉ số như doanh số TTQT, tỷ trọng các phương thức thanh toán, số lượng khách hàng và giao dịch được sử dụng làm thước đo đánh giá sự phát triển, từ đó đưa ra các khuyến nghị phù hợp nhằm thúc đẩy hoạt động TTQT tại Eximbank nói riêng và các NHTM Việt Nam nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính để phân tích và đánh giá hoạt động TTQT tại NHTM trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0:

  1. Lý thuyết phát triển hoạt động TTQT: Định nghĩa phát triển hoạt động TTQT là quá trình mở rộng quy mô (chiều rộng) và nâng cao chất lượng (chiều sâu) các dịch vụ thanh toán quốc tế tại NHTM. Phát triển theo chiều rộng bao gồm mở rộng mạng lưới chi nhánh, tăng số lượng khách hàng và giao dịch, đa dạng hóa phương thức thanh toán. Phát triển theo chiều sâu tập trung vào nâng cao chất lượng dịch vụ, rút ngắn thời gian xử lý, giảm thiểu rủi ro và áp dụng công nghệ mới.

  2. Lý thuyết tác động của cách mạng công nghiệp 4.0: Nhấn mạnh vai trò của công nghệ số, tự động hóa, trí tuệ nhân tạo và blockchain trong việc cải tiến quy trình thanh toán, nâng cao hiệu quả và an toàn giao dịch. Khái niệm hàm lượng công nghệ trong TTQT được sử dụng để đánh giá mức độ ứng dụng công nghệ trong hoạt động thanh toán.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thanh toán quốc tế, phương thức thanh toán (chuyển tiền, nhờ thu, tín dụng chứng từ), phát triển hoạt động TTQT, hàm lượng công nghệ, rủi ro thanh toán quốc tế, và các tiêu chí đánh giá phát triển hoạt động TTQT (doanh thu, số lượng giao dịch, thời gian xử lý, phí dịch vụ, tính thuận tiện).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính dựa trên số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo tổng kết của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Eximbank giai đoạn 2016-2018. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ giao dịch TTQT của Eximbank trong giai đoạn này, với số liệu cụ thể về doanh số TTQT, tỷ trọng các phương thức thanh toán, số lượng giao dịch và khách hàng.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích thống kê mô tả: So sánh tương đối và tuyệt đối các chỉ số doanh số, tỷ trọng phương thức thanh toán qua các năm để đánh giá xu hướng phát triển.
  • Phân tích SWOT: Đánh giá điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức của hoạt động TTQT tại Eximbank trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0.
  • So sánh thực tiễn: Đối chiếu với các mô hình phát triển TTQT tại các ngân hàng trong khu vực và trên thế giới để rút ra bài học kinh nghiệm.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2019, tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2016-2018 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Doanh số TTQT tăng trưởng mạnh mẽ năm 2018: Doanh số TTQT của Eximbank năm 2016 đạt 146,289 triệu USD, giảm nhẹ 18,27% xuống còn 119,557 triệu USD năm 2017, nhưng tăng đột biến lên 225,994 triệu USD năm 2018, tương đương tăng 89,03% so với năm trước. Điều này cho thấy sự phục hồi và phát triển mạnh mẽ của hoạt động TTQT trong bối cảnh kinh tế khó khăn.

  2. Tỷ trọng phương thức thanh toán chuyển dịch rõ rệt: Doanh số L/C nhập khẩu tăng từ 10% năm 2016 lên 21% năm 2017 và chiếm tới 52% năm 2018 trong tổng doanh số TTQT, trong khi tỷ trọng doanh số OBC giảm từ 75% năm 2016 xuống còn 37% năm 2018. Giá trị giao dịch L/C nhập khẩu năm 2018 đạt 135,261 triệu USD, gấp hơn 5 lần năm 2017, dù số lượng giao dịch không tăng.

  3. Ứng dụng công nghệ và nâng cấp hệ thống: Eximbank đã ký kết triển khai cập nhật hệ thống Core Banking với đối tác Infosys, phát triển dịch vụ ngân hàng điện tử và nâng cấp cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin. Việc áp dụng công nghệ số giúp rút ngắn thời gian xử lý giao dịch, nâng cao tính chính xác và giảm thiểu rủi ro.

  4. Nhân lực và quản trị rủi ro còn hạn chế: Mặc dù có nhiều cải tiến công nghệ, năng lực cán bộ nhân viên và công tác quản trị rủi ro trong hoạt động TTQT tại Eximbank vẫn còn tồn tại hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả và uy tín dịch vụ.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng đột biến doanh số TTQT năm 2018 phản ánh hiệu quả của việc áp dụng công nghệ mới và chiến lược phát triển dịch vụ của Eximbank. Việc chuyển dịch tỷ trọng sang phương thức L/C nhập khẩu cho thấy xu hướng khách hàng ưu tiên các phương thức thanh toán an toàn, bảo đảm hơn trong bối cảnh rủi ro thương mại quốc tế gia tăng.

So với các ngân hàng trong khu vực, Eximbank đã có bước tiến đáng kể trong việc nâng cấp hệ thống công nghệ và mở rộng mạng lưới đại lý quốc tế với hơn 735 ngân hàng đại lý tại 72 quốc gia, tạo điều kiện thuận lợi cho khách hàng giao dịch nhanh chóng và an toàn. Tuy nhiên, kết quả cũng cho thấy cần tiếp tục nâng cao trình độ nhân lực và hoàn thiện quy trình quản trị rủi ro để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ doanh số TTQT theo năm, biểu đồ tỷ trọng các phương thức thanh toán và bảng so sánh các chỉ số hiệu quả hoạt động TTQT qua các năm để minh họa rõ nét xu hướng phát triển và chuyển dịch cơ cấu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư công nghệ thông tin: Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ blockchain, trí tuệ nhân tạo và tự động hóa trong quy trình thanh toán quốc tế nhằm nâng cao tốc độ xử lý, giảm thiểu sai sót và tăng cường bảo mật. Mục tiêu đạt tỷ lệ giao dịch tự động trên 80% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban công nghệ thông tin và Ban quản lý dự án Eximbank.

  2. Nâng cao năng lực nhân sự: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ TTQT và kỹ năng công nghệ cho cán bộ nhân viên, đặc biệt là đội ngũ trực tiếp xử lý giao dịch. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ nhân viên đạt chuẩn nghiệp vụ lên 90% trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự phối hợp với các đơn vị đào tạo chuyên ngành.

  3. Hoàn thiện quản trị rủi ro: Xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, áp dụng các công cụ phân tích rủi ro tự động để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, giảm thiểu rủi ro tài chính và pháp lý. Mục tiêu giảm thiểu tỷ lệ sai sót giao dịch dưới 0,5% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban kiểm soát nội bộ và phòng quản lý rủi ro.

  4. Mở rộng mạng lưới đại lý và đối tác quốc tế: Tăng cường hợp tác với các ngân hàng đại lý tại các thị trường trọng điểm, mở rộng dịch vụ TTQT đa dạng, đáp ứng nhu cầu khách hàng trong và ngoài nước. Mục tiêu tăng số lượng ngân hàng đại lý thêm 15% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng quan hệ quốc tế và phòng kinh doanh TTQT.

  5. Xây dựng chính sách marketing chuyên biệt: Triển khai các chương trình quảng bá dịch vụ TTQT, nâng cao nhận thức khách hàng về các phương thức thanh toán hiện đại, đồng thời phát triển các gói dịch vụ linh hoạt phù hợp với từng nhóm khách hàng. Mục tiêu tăng số lượng khách hàng TTQT mới lên 20% mỗi năm. Chủ thể thực hiện: Phòng marketing và phòng kinh doanh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý ngân hàng thương mại: Giúp hoạch định chiến lược phát triển dịch vụ TTQT, nâng cao hiệu quả hoạt động và cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

  2. Cán bộ nhân viên phòng thanh toán quốc tế: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về các phương thức thanh toán, quy trình nghiệp vụ và ứng dụng công nghệ trong TTQT, hỗ trợ nâng cao năng lực chuyên môn.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tài chính – ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết, thực trạng và giải pháp phát triển TTQT trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 tại Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về ngân hàng và ngoại thương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, quy định phù hợp nhằm thúc đẩy hoạt động TTQT phát triển bền vững, đồng thời kiểm soát rủi ro hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh toán quốc tế là gì và tại sao nó quan trọng?
    Thanh toán quốc tế là quá trình thực hiện nghĩa vụ chi trả tiền tệ phát sinh từ các giao dịch kinh tế, thương mại giữa các quốc gia. Nó quan trọng vì là cầu nối tài chính giúp hoàn tất giao dịch xuất nhập khẩu, thúc đẩy thương mại và phát triển kinh tế quốc gia.

  2. Các phương thức thanh toán quốc tế phổ biến hiện nay?
    Các phương thức chính gồm chuyển tiền (Telegraphic Transfer), nhờ thu (Collection), và tín dụng chứng từ (Letter of Credit). Trong đó, tín dụng chứng từ được sử dụng phổ biến nhất do tính an toàn và bảo đảm quyền lợi cho các bên.

  3. Cách mạng công nghiệp 4.0 ảnh hưởng thế nào đến hoạt động TTQT?
    Cách mạng công nghiệp 4.0 thúc đẩy ứng dụng công nghệ số, tự động hóa và blockchain trong TTQT, giúp tăng tốc độ xử lý, giảm chi phí, nâng cao tính bảo mật và trải nghiệm khách hàng.

  4. Eximbank đã áp dụng công nghệ gì để phát triển TTQT?
    Eximbank đã cập nhật hệ thống Core Banking với đối tác Infosys, phát triển ngân hàng điện tử, nâng cấp hạ tầng CNTT và ứng dụng công nghệ Robotic trong xử lý giao dịch ngoại tệ, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động TTQT.

  5. Những thách thức lớn nhất trong phát triển TTQT tại Eximbank?
    Bao gồm năng lực nhân sự chưa đồng đều, quản trị rủi ro còn hạn chế, cạnh tranh gay gắt từ các ví điện tử và fintech, cũng như yêu cầu liên tục đổi mới công nghệ để đáp ứng nhu cầu khách hàng ngày càng cao.

Kết luận

  • Hoạt động thanh toán quốc tế tại Eximbank đã có sự phát triển tích cực, đặc biệt với sự tăng trưởng doanh số đột biến năm 2018, phản ánh hiệu quả của việc ứng dụng công nghệ và chiến lược phát triển dịch vụ.
  • Tỷ trọng phương thức thanh toán chuyển dịch theo hướng ưu tiên tín dụng chứng từ, phù hợp với xu thế an toàn và bảo đảm trong thương mại quốc tế.
  • Công nghệ số và cách mạng công nghiệp 4.0 là nhân tố then chốt thúc đẩy nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động TTQT tại Eximbank.
  • Cần tiếp tục đầu tư nâng cao năng lực nhân sự, hoàn thiện quản trị rủi ro và mở rộng mạng lưới đối tác để duy trì và phát triển bền vững hoạt động TTQT.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường ứng dụng công nghệ, đào tạo nhân lực, quản lý rủi ro và marketing dịch vụ sẽ là bước đi quan trọng trong giai đoạn tiếp theo.

Luận văn khuyến nghị Eximbank và các NHTM khác cần nhanh chóng thích ứng với xu hướng công nghệ mới, đồng thời xây dựng chiến lược phát triển TTQT toàn diện để nâng cao năng lực cạnh tranh và đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế quốc gia.