I. Tổng Quan Về Thâu Tóm Thù Địch Doanh Nghiệp Tại Việt Nam
Thâu tóm doanh nghiệp (Takeovers) là hoạt động phổ biến, được nhiều quốc gia điều chỉnh. Tại Việt Nam, thuật ngữ M&A được sử dụng phổ biến hơn. M&A bao gồm nhiều hoạt động kinh tế, như tái tổ chức doanh nghiệp và/hoặc TTKT: hợp nhất, sáp nhập, mua lại doanh nghiệp, mua lại tài sản. Trong nghiên cứu này, "thâu tóm" (Takeovers) được dùng để chỉ bất kỳ hành vi M&A nào nhằm đạt được sự kiểm soát đối với một công ty, có thể là thân thiện hoặc thù địch. TTTĐ được thực hiện bằng cách chào mua cổ phần trực tiếp từ các cổ đông mà không thông qua ban quản lý. Mục đích của TTTĐ thường liên quan đến việc tích lũy tài chính thông qua thay đổi quản trị điều hành kém hiệu quả hoặc bán tài sản có giá trị. TTTĐ thu hút sự quan tâm vì nó mang đầy đủ đặc trưng của hoạt động thâu tóm, và các biện pháp chống thâu tóm liên quan cũng là vấn đề pháp lý quan trọng. Pháp luật Việt Nam đang trong quá trình hoàn thiện để điều chỉnh các hoạt động thâu tóm doanh nghiệp này.
1.1. Phân Biệt Thâu Tóm Thù Địch Và Mua Bán Sáp Nhập Doanh Nghiệp
Thâu tóm thù địch (Hostile Takeover) khác biệt với các hình thức M&A khác ở chỗ nó diễn ra khi ban quản lý của công ty mục tiêu (CTMT) không đồng ý với đề nghị thâu tóm. Trong khi các giao dịch mua bán sáp nhập doanh nghiệp (M&A) thường được tiến hành một cách hợp tác và thân thiện, TTTĐ lại mang tính chất đối đầu, khi công ty thâu tóm (CTTT) tìm cách mua lại quyền kiểm soát CTMT mà không có sự chấp thuận của ban quản lý hiện tại. Điều này thường dẫn đến những cuộc chiến pháp lý và tranh giành quyền lực gay gắt. Do đó, pháp luật doanh nghiệp Việt Nam cần có những quy định riêng biệt để điều chỉnh loại hình giao dịch này.
1.2. Động Cơ Thực Hiện Hoạt Động Thâu Tóm Thù Địch Tại Việt Nam
Các công ty thực hiện thâu tóm thù địch thường có nhiều động cơ khác nhau. Một trong những động cơ chính là tăng trưởng nhanh chóng và mở rộng thị phần. Bằng cách mua lại các công ty khác, CTTT có thể nhanh chóng tiếp cận thị trường mới, khách hàng mới và công nghệ mới. Ngoài ra, TTTĐ còn có thể giúp CTTT loại bỏ đối thủ cạnh tranh, giảm chi phí hoạt động và cải thiện hiệu quả kinh doanh. Tuy nhiên, đôi khi, động cơ của TTTĐ có thể là lợi dụng các vấn đề yếu kém trong quản trị của CTMT để trục lợi cá nhân. Luật cạnh tranh cần được thực thi nghiêm ngặt để ngăn chặn các hành vi lợi dụng này.
II. Thực Trạng Pháp Lý Về Thâu Tóm Thù Địch Tại Việt Nam
Pháp luật Việt Nam chưa có một khung pháp lý thống nhất điều chỉnh hoạt động thâu tóm. Hoạt động thâu tóm doanh nghiệp được điều chỉnh rải rác trong nhiều văn bản pháp luật như Bộ luật Dân sự năm 2015 (Điều 88, 89); Luật Cạnh tranh năm 2004 (Điều 16 đến 24); Luật Doanh nghiệp năm 2014 (Điều 194, 195); Luật Đầu tư năm 2014 (Điều 23, 24); Luật Chứng khoán năm 2006, sửa đổi bổ sung năm 2010 (Điều 29, 32, 69). Tuy nhiên, mỗi quy định hướng tới những mục tiêu điều chỉnh khác nhau, trong đó các quy định của Luật Doanh nghiệp và Luật Chứng khoán là nguồn luật chủ yếu điều chỉnh hoạt động thâu tóm. Các quy định pháp luật khác chỉ nhắc đến và điều chỉnh một số vấn đề cụ thể phát sinh trong quá trình thâu tóm, mà nằm ngoài phạm vi điều chỉnh của Luật Doanh nghiệp và Luật Chứng khoán.
2.1. Các Văn Bản Pháp Luật Điều Chỉnh Hoạt Động Thâu Tóm Tại Việt Nam
Hoạt động thâu tóm doanh nghiệp ở Việt Nam được điều chỉnh bởi nhiều văn bản pháp luật khác nhau, bao gồm Luật Doanh nghiệp, Luật Cạnh tranh, Luật Chứng khoán, và các nghị định, thông tư hướng dẫn thi hành. Tuy nhiên, các quy định này còn tản mát và chưa đầy đủ, gây khó khăn cho việc áp dụng và thực thi. Ví dụ, Luật Doanh nghiệp quy định về quyền và nghĩa vụ của các bên trong giao dịch mua bán cổ phần, nhưng lại thiếu các quy định cụ thể về quy trình và điều kiện để thực hiện một cuộc chào mua công khai thành công. Luật chứng khoán cũng chỉ đề cập đến một số khía cạnh nhất định của TTTĐ, như nghĩa vụ công bố thông tin.
2.2. Đánh Giá Tính Khả Thi Của Khung Pháp Lý Hiện Hành Về Thâu Tóm Thù Địch
Khung pháp lý hiện hành về thâu tóm thù địch ở Việt Nam còn nhiều hạn chế và chưa đáp ứng được yêu cầu thực tiễn. Các quy định còn thiếu tính minh bạch, rõ ràng và thiếu các chế tài đủ mạnh để ngăn chặn các hành vi vi phạm. Đặc biệt, chưa có quy định cụ thể về trách nhiệm của ban quản lý CTMT trong việc bảo vệ quyền lợi của cổ đông thiểu số khi đối mặt với một đề nghị thâu tóm. Việc thiếu một khung pháp lý hoàn chỉnh tạo ra nhiều rủi ro cho các nhà đầu tư và làm giảm tính hấp dẫn của thị trường mua bán sáp nhập doanh nghiệp (M&A).
III. Vấn Đề Bảo Vệ Cổ Đông Thiểu Số Trong Thâu Tóm Doanh Nghiệp
TTTĐ là hoạt động tương đối phức tạp. Kết quả của một thương vụ thâu tóm gây ra tác động lớn đến nhiều bên liên quan và vì vậy, cần thiết phải chi tiết hóa quy định thâu tóm. Các mục tiêu căn bản mà một thương vụ thâu tóm cần đạt được là bảo vệ được quyền lợi của cổ đông thiểu số; bảo vệ quyền lợi của chủ nợ, người lao động và khách hàng. Để đạt được các mục tiêu này, nhiều chi tiết kỹ thuật, hoặc tối thiểu là nguyên tắc thực hiện nên được thể chế hóa bằng quy định pháp luật. Tại Việt Nam đã tồn tại những quy định cơ bản nhất về hoạt động thâu tóm.
3.1. Thực Trạng Bảo Vệ Cổ Đông Thiểu Số Hiện Nay Trong Giao Dịch M A
Quyền lợi của cổ đông thiểu số thường bị bỏ qua trong các giao dịch mua bán sáp nhập doanh nghiệp (M&A), đặc biệt là trong các thương vụ thâu tóm thù địch. Các quy định hiện hành về nghĩa vụ công bố thông tin còn chung chung và chưa đủ mạnh để đảm bảo rằng tất cả các cổ đông đều được cung cấp đầy đủ thông tin về đề nghị thâu tóm. Ngoài ra, việc định giá cổ phần trong các giao dịch M&A cũng thường gây tranh cãi, khi các cổ đông thiểu số cho rằng giá bán cổ phần của họ bị ép giá. Do đó, cần có những quy định chặt chẽ hơn để bảo vệ quyền lợi của cổ đông thiểu số trong các giao dịch này.
3.2. Các Giải Pháp Nâng Cao Bảo Vệ Cổ Đông Thiểu Số Tại Việt Nam
Để nâng cao hiệu quả bảo vệ cổ đông thiểu số trong các giao dịch thâu tóm doanh nghiệp, cần có những giải pháp đồng bộ. Thứ nhất, cần hoàn thiện các quy định về nghĩa vụ công bố thông tin, yêu cầu công ty thâu tóm phải cung cấp đầy đủ và chính xác thông tin về đề nghị thâu tóm cho tất cả các cổ đông. Thứ hai, cần có cơ chế định giá cổ phần độc lập và minh bạch, đảm bảo rằng giá bán cổ phần phản ánh đúng giá trị thị trường. Thứ ba, cần trao quyền cho cổ đông thiểu số được phản đối và yêu cầu tòa án xem xét lại các giao dịch M&A nếu họ cho rằng quyền lợi của mình bị xâm phạm.
IV. Trách Nhiệm Của Hội Đồng Quản Trị Trong Thâu Tóm Thù Địch
Ở Việt Nam, hoạt động TTTĐ tuy chưa quá phổ biến nhưng đã không còn là hiện tượng hiếm hoi trong nền kinh tế. TTTĐ nhất là trong lĩnh vực ngân hàng, được xã hội quan tâm và đặc biệt gây chú ý bởi sự không rõ ràng về mặt pháp lý, thậm chí sẵn sàng vi phạm pháp luật. Thật vậy, qua sự kiện thâu tóm Ngân hàng TMCP Sài Gòn Thương tín, nhiều cá nhân đã vi phạm quy định về thông báo về việc thu mua cổ phiếu đạt ngưỡng cổ đông lớn. Vụ việc này khép lại với việc thâu tóm thành công một ngân hàng lớn và những án phạt muộn màn của UBCKNN đã để lại rất nhiều câu hỏi về khung pháp lý điều chỉnh hoạt động TTTĐ công ty ở Việt Nam.
4.1. Vai Trò Của Hội Đồng Quản Trị Khi Đối Mặt Với Đề Nghị Thâu Tóm
Khi một công ty nhận được đề nghị thâu tóm, Hội đồng quản trị (HĐQT) có vai trò quan trọng trong việc đánh giá và đưa ra quyết định có chấp nhận hay từ chối đề nghị này. HĐQT có trách nhiệm fiduciary đối với cổ đông, tức là phải hành động vì lợi ích tốt nhất của cổ đông. Điều này có nghĩa là HĐQT phải xem xét kỹ lưỡng các điều khoản của đề nghị thâu tóm, đánh giá tác động của thương vụ đối với công ty và cổ đông, và đưa ra khuyến nghị cho cổ đông. HĐQT cũng phải đảm bảo rằng tất cả các cổ đông đều được cung cấp đầy đủ thông tin về đề nghị thâu tóm.
4.2. Các Biện Pháp Chống Thâu Tóm Và Trách Nhiệm Của Hội Đồng Quản Trị
Hội đồng quản trị (HĐQT) có thể áp dụng một số biện pháp chống thâu tóm để bảo vệ công ty khỏi các đề nghị thâu tóm không mong muốn. Tuy nhiên, việc áp dụng các biện pháp này phải tuân thủ theo quy định của pháp luật và phải đảm bảo rằng chúng không gây thiệt hại cho cổ đông. Một số biện pháp chống thâu tóm phổ biến bao gồm: điều chỉnh điều lệ công ty, phát hành cổ phiếu ưu đãi, hoặc tìm kiếm một "hiệp sĩ trắng" (white knight) – một công ty khác sẵn sàng mua lại công ty với giá cao hơn. HĐQT phải cân nhắc kỹ lưỡng trước khi áp dụng bất kỳ biện pháp chống thâu tóm nào.
V. Giải Pháp Hoàn Thiện Pháp Luật Về Thâu Tóm Thù Địch Doanh Nghiệp
Trong bối cảnh nền kinh tế ngày càng phát triển, cạnh tranh ngày càng khốc liệt và TTKT trở thành một xu thế không thể đảo ngược. Hoạt động thâu tóm doanh nghiệp (đặc biệt là TTTĐ) hứa hẹn sẽ sôi động và ngày càng phức tạp trong tương lai. Do đó, cần có một khung pháp lý hoàn thiện để điều chỉnh một cách toàn diện hoạt động thâu tóm doanh nghiệp. Tác giả đã chọn đề tài “Pháp luật điều chỉnh hoạt động thâu tóm thù địch doanh nghiệp tại Việt Nam” làm đề tài Luận văn thạc sĩ cho mình.
5.1. Xây Dựng Cơ Chế Đối Trọng Điều Chỉnh Hoạt Động Thâu Tóm Thù Địch
Việc xây dựng cơ chế đối trọng là cần thiết để đảm bảo sự cân bằng quyền lực giữa công ty thâu tóm và công ty mục tiêu, đặc biệt trong các thương vụ thâu tóm thù địch. Cơ chế này có thể bao gồm việc tăng cường vai trò của cổ đông thiểu số, trao quyền cho họ được phản đối và yêu cầu tòa án xem xét lại các giao dịch M&A. Đồng thời, cần có các quy định chặt chẽ về nghĩa vụ công bố thông tin, đảm bảo rằng tất cả các bên liên quan đều được cung cấp đầy đủ và chính xác thông tin về đề nghị thâu tóm.
5.2. Hoàn Thiện Quy Định Pháp Luật Về Kiểm Soát Tập Trung Kinh Tế
Để ngăn chặn các hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường sau khi thực hiện thâu tóm doanh nghiệp, cần hoàn thiện các quy định pháp luật về kiểm soát tập trung kinh tế. Các quy định này cần xác định rõ các tiêu chí để đánh giá mức độ tập trung kinh tế, cũng như các biện pháp xử lý đối với các hành vi vi phạm. Đồng thời, cần tăng cường vai trò của cơ quan quản lý cạnh tranh trong việc giám sát và xử lý các giao dịch M&A có dấu hiệu gây hạn chế cạnh tranh.
VI. Tương Lai Của Pháp Luật Điều Chỉnh Thâu Tóm Thù Địch Ở VN
Nhìn chung, trên bình diện quốc tế, thâu tóm và các hoạt động M&A đã được nghiên cứu sâu rộng, ở nhiều góc độ và vấn đề liên quan. Tuy nhiên, các nghiên cứu về pháp luật liên quan đến hoạt động thâu tóm nói riêng và M&A nói chung tại Việt Nam vẫn còn ít ỏi, điều này đã được phản ánh phần nào thông qua sự hạn chế của các quy định pháp luật có liên quan. Các công trình hầu hết chỉ chú ý nghiên cứu vấn đề này dưới góc độ pháp lý nhưng lại chưa toàn diện, chưa tập trung nghiên cứu bản chất của hoạt động thâu tóm và chỉ đơn thuần phân tích, đánh giá các quy định pháp luật thực định hoặc chỉ nghiên cứu một khía cạnh, lĩnh vực nhỏ (thâu tóm trong hoạt động đầu tư; lĩnh vực ngân hàng) hoặc phân tích các tình huống, vụ việc phát sinh trên thực tế.
6.1. Dự Báo Xu Hướng Phát Triển Của Hoạt Động Thâu Tóm Tại Việt Nam
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, hoạt động thâu tóm doanh nghiệp tại Việt Nam dự kiến sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới. Các nhà đầu tư nước ngoài ngày càng quan tâm đến thị trường Việt Nam, và thâu tóm doanh nghiệp là một trong những phương thức đầu tư hiệu quả để tiếp cận thị trường này. Đồng thời, các doanh nghiệp trong nước cũng đang tìm kiếm cơ hội để mở rộng quy mô và nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua mua bán sáp nhập doanh nghiệp (M&A). Điều này tạo ra một môi trường thuận lợi cho sự phát triển của hoạt động thâu tóm.
6.2. Kỹ Năng Nào Cần Thiết Cho Chuyên Gia Về Thâu Tóm Thù Địch Doanh Nghiệp
Để trở thành một chuyên gia về thâu tóm thù địch doanh nghiệp tại Việt Nam, cần trang bị kiến thức sâu rộng về pháp luật doanh nghiệp, luật cạnh tranh, luật chứng khoán, và các quy định liên quan đến mua bán sáp nhập doanh nghiệp (M&A). Ngoài ra, cần có kỹ năng phân tích tài chính, định giá doanh nghiệp, và đàm phán thương mại. Quan trọng hơn, cần có tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề một cách sáng tạo, để đối phó với những tình huống phức tạp và khó khăn trong các thương vụ thâu tóm thù địch.
