Phân Tích Thực Trạng Kê Đơn Tương Tác Thuốc – Bệnh Trong Điều Trị Ngoại Trú Tại Bệnh Viện Hữu Nghị

• Tác giả: Đỗ Thị Hồng Sâm
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Thị Thúy Vân
• Trường học: Trường Đại Học Dược Hà Nội
• Chuyên ngành: Dược lý và Dược lâm sàng
• Đề tài: Phân Tích Tương Tác Thuốc – Bệnh Trong Điều Trị Ngoại Trú Tại Bệnh Viện Hữu Nghị
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. ĐẶT VẤN ĐỀ
• 1.1. Tổng quan về tương tác thuốc – bệnh
• 1.1.1. Khái niệm
• 1.1.2. Dịch tễ tương tác thuốc – bệnh
• 1.1.3. Nguyên nhân xuất hiện tương tác thuốc – bệnh
• 1.1.4. Hậu quả của tương tác thuốc – bệnh
• 1.1.5. Một số giải pháp phòng tránh tương tác thuốc – bệnh trong điều trị
• 1.1.6. Tổng quan về xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh
• 1.1.6.1. Sự cần thiết xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh
• 1.1.6.2. Quy trình chung xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh
• 1.1.6.3. Các nguồn dữ liệu xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh
• 1.1.7. Các nghiên cứu liên quan đến tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định và tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng trên người cao tuổi
• 1.1.7.1. Trên thế giới
• 1.1.7.2. Tại Việt Nam
• 1.1.8. Đôi nét về Bệnh viện Hữu Nghị
• 1.2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.2.1. Mục tiêu 1: Xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định và danh mục tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng trên người cao tuổi theo danh mục thuốc ngoại trú năm 2022 tại Bệnh viện Hữu Nghị
• 1.2.2. Đối tượng nghiên cứu
• 1.2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 1.2.4. Mục tiêu 2: Phân tích thực trạng kê đơn tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định và tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng trên người cao tuổi tại Bệnh viện Hữu Nghị dựa trên danh mục đã xây dựng
• 1.2.5. Đối tượng nghiên cứu
• 1.2.6. Phương pháp nghiên cứu
• 2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 2.1. Xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định và danh mục tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng trên người cao tuổi theo danh mục thuốc ngoại trú năm 2022 tại Bệnh viện Hữu Nghị
• 2.1.1. Xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định theo danh mục thuốc ngoại trú năm 2022 tại Bệnh viện Hữu Nghị
• 2.1.2. Xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng trên người cao tuổi theo danh mục thuốc ngoại trú năm 2022 tại Bệnh viện Hữu Nghị
• 2.2. Phân tích thực trạng kê đơn tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định và tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng trên người cao tuổi điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Hữu Nghị dựa trên danh mục tương tác thuốc – bệnh đã xây dựng
• 2.2.1. Phân tích thực trạng kê đơn tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định trong điều trị ngoại trú theo danh mục tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định đã xây dựng
• 2.2.2. Phân tích thực trạng kê đơn tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng trên người cao tuổi tại Bệnh viện Hữu Nghị dựa trên danh mục tương tác thuốc – bệnh đã xây dựng
• 2.3. Ưu điểm và hạn chế của đề tài
• 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Tương Tác Thuốc Bệnh Bệnh Viện Hữu Nghị

Tương tác thuốc - bệnh (TTTB) xảy ra khi việc dùng thuốc điều trị bệnh làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh sẵn có. Đây là một vấn đề dược lâm sàng nghiêm trọng, có thể dẫn đến phản ứng có hại của thuốc (ADR), tăng chi phí điều trị, nhập viện và thậm chí tử vong nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời. Đặc biệt, nguy cơ này tăng cao ở người cao tuổi do tình trạng đa bệnh tật và sử dụng nhiều loại thuốc cùng lúc. Nghiên cứu cho thấy 44% dân số có thể gặp phải TTTB. Bệnh viện Hữu Nghị, với phần lớn bệnh nhân là người cao tuổi, đặt mục tiêu cao về an toàn thuốc và hiệu quả điều trị. Việc phân tích và quản lý TTTB trong điều trị ngoại trú là vô cùng quan trọng để đảm bảo hiệu quả điều trị và giảm thiểu nguy cơ cho bệnh nhân. Theo tác giả Đặng Thị Thuận Thảo (2019), có đến 40,1% bệnh nhân cao tuổi có sự tương tác một hay nhiều thuốc với bệnh tật của họ, cho thấy tính cấp thiết của vấn đề này.

1.1. Định nghĩa và phân loại tương tác thuốc bệnh

Tương tác thuốc - bệnh (TTTB), còn gọi là tương tác thuốc - bệnh lý nền, là tương tác do cơ chế tác dụng của thuốc có thể gây tác động tiêu cực đến bệnh mắc kèm, làm tăng ADR. Cách xử trí bao gồm tránh dùng thuốc đó, điều chỉnh liều hoặc theo dõi điều trị. TTTB chống chỉ định có hai loại: không có điều kiện và có kèm điều kiện cận lâm sàng và lâm sàng. Các dược sĩ lâm sàng cần nắm vững các định nghĩa và phân loại này để đưa ra quyết định điều trị phù hợp.

1.2. Dịch tễ học tương tác thuốc bệnh và đối tượng nguy cơ

Nhóm bệnh tim mạch là nguyên nhân lớn nhất dẫn đến tương tác thuốc bệnh. Một nghiên cứu tại Hà Lan đã xác định 57 bệnh và điều kiện gây TTTB, trong đó bệnh tim mạch chiếm nhiều nhất. Tại Thụy Điển, một nghiên cứu trên bệnh nhân cao tuổi cho thấy 10.8% có ít nhất một TTTB, phổ biến nhất là NSAID/tăng huyết áp. Người cao tuổi là đối tượng nguy cơ cao do đa bệnh tật và dùng nhiều thuốc. Hanlon và cộng sự (Hoa Kỳ) cho thấy 16% người cao tuổi có TTTB tiềm ẩn. Nghiên cứu của Katharina Schmidt - Mende và cộng sự (2020) chỉ ra rằng, ở 10,8% bệnh nhân cao tuổi, ít nhất một tương tác thuốc – bệnh được phát hiện, hơn 75% trường hợp dùng thuốc chống viêm phi steroid (NSAID).

II. Thách Thức Kê Đơn An Toàn Phân Tích Tương Tác Thuốc Bệnh

Kê đơn an toàn trong điều trị ngoại trú, đặc biệt cho người cao tuổi, là một thách thức lớn. Tình trạng đa bệnh tật khiến bệnh nhân phải sử dụng nhiều loại thuốc, làm tăng nguy cơ tương tác thuốc. Các bác sĩ cần phải cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích và nguy cơ của từng loại thuốc, đồng thời phải theo dõi sát sao các tác dụng phụ có thể xảy ra. Việc thiếu thông tin đầy đủ về tiền sử bệnh, các thuốc đang dùng và các yếu tố nguy cơ khác của bệnh nhân cũng là một rào cản lớn. Do đó, cần có các công cụ hỗ trợ quyết định lâm sàng và quy trình quản lý tương tác thuốc hiệu quả để đảm bảo an toàn cho bệnh nhân. Bệnh viện cần khẩn trương hoàn thiện các danh mục về thuốc như danh mục tương tác thuốc – thuốc, danh mục cảnh báo, thận trọng khi sử dụng thuốc cho các bệnh chuyên khoa.

2.1. Rào cản trong phát hiện và phòng ngừa tương tác thuốc bệnh

Việc phát hiện và phòng ngừa tương tác thuốc - bệnh gặp nhiều rào cản, bao gồm thiếu công cụ sàng lọc hiệu quả, thiếu thông tin về tiền sử bệnh và danh mục thuốc đang dùng, và thiếu sự phối hợp giữa các bác sĩ. Bệnh nhân thường không thông báo đầy đủ về các loại thuốc họ đang dùng, đặc biệt là thực phẩm chức năng và thuốc không kê đơn. Hệ thống cảnh báo tương tác thuốc cần được cải thiện để cung cấp thông tin chính xác và kịp thời cho bác sĩ. Các dược sĩ lâm sàng đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện và phòng ngừa TTTB.

2.2. Ảnh hưởng của tương tác thuốc bệnh đến tuân thủ điều trị

Tương tác thuốc - bệnh có thể làm giảm tuân thủ điều trị của bệnh nhân do các tác dụng phụ khó chịu hoặc do sự phức tạp của phác đồ điều trị. Bệnh nhân có thể tự ý ngừng thuốc hoặc thay đổi liều lượng, dẫn đến hiệu quả điều trị kém hoặc các biến chứng nghiêm trọng. Tư vấn thuốc chi tiết và dễ hiểu là rất quan trọng để giúp bệnh nhân hiểu rõ về các nguy cơ và lợi ích của việc sử dụng thuốc, cũng như cách quản lý các tác dụng phụ.

III. Phương Pháp Xây Dựng Danh Mục Tương Tác Thuốc Bệnh Hiệu Quả

Xây dựng một danh mục tương tác thuốc - bệnh là bước quan trọng để quản lý an toàn thuốc trong bệnh viện. Quá trình này bao gồm thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn, như các hướng dẫn điều trị, cơ sở dữ liệu tương tác thuốc, và các nghiên cứu khoa học. Các chuyên gia dược lâm sàng cần đánh giá cẩn thận các bằng chứng và đưa ra các khuyến cáo phù hợp với điều kiện thực tế của bệnh viện. Phần mềm dược lâm sàng hỗ trợ ra quyết định cũng có thể được sử dụng để cảnh báo cho bác sĩ về các nguy cơ tương tác thuốc. Cần có các tiêu chí rõ ràng để đánh giá mức độ nghiêm trọng của tương tác thuốc và đưa ra các khuyến cáo phù hợp. Bệnh viện Hữu Nghị cần tiến tới bệnh viện sẽ xây dựng danh mục tương tác thuốc - bệnh hay tương tác thuốc - bệnh cần chú ý khi kê đơn cho đối tượng bệnh nhân, đặc biệt là người cao tuổi.

3.1. Quy trình xây dựng danh mục tương tác thuốc bệnh

Quy trình xây dựng danh mục tương tác thuốc - bệnh bao gồm các bước sau: xác định phạm vi và mục tiêu, thu thập dữ liệu từ các nguồn uy tín, đánh giá bằng chứng, xây dựng danh sách tương tác thuốc, phân loại mức độ nghiêm trọng, và cập nhật danh mục thường xuyên. Cần có sự tham gia của các chuyên gia dược lâm sàng, bác sĩ, và chuyên gia công nghệ thông tin để đảm bảo tính chính xác và hiệu quả của danh mục. Sơ đồ xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định và Sơ đồ xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng trên người cao tuổi là rất cần thiết.

3.2. Nguồn dữ liệu và công cụ sử dụng trong xây dựng danh mục

Các nguồn dữ liệu quan trọng để xây dựng danh mục tương tác thuốc - bệnh bao gồm: các hướng dẫn điều trị quốc gia và quốc tế, cơ sở dữ liệu tương tác thuốc như Micromedex và Lexicomp, các nghiên cứu khoa học, và thông tin sản phẩm thuốc. Các công cụ hỗ trợ như phần mềm dược lâm sàng và hệ thống cảnh báo tương tác thuốc cũng có thể được sử dụng để thu thập và phân tích dữ liệu. Kết quả quy trình xây dựng Danh mục tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định.

IV. Thực Trạng Kê Đơn Phân Tích Tương Tác Thuốc Bệnh

Nghiên cứu phân tích thực trạng kê đơn tại Bệnh viện Hữu Nghị cho thấy cần tăng cường kiểm soát tương tác thuốc - bệnh trong điều trị ngoại trú. Việc xây dựng và áp dụng danh mục tương tác thuốc giúp giảm thiểu nguy cơ tương tác thuốc và cải thiện an toàn thuốc. Phân tích dữ liệu kê đơn cho thấy sự cần thiết của việc đào tạo và nâng cao nhận thức cho bác sĩ về tương tác thuốc, đặc biệt là ở người cao tuổi và bệnh nhân đa bệnh tật. Các biện pháp can thiệp như tư vấn dược sĩ và sử dụng phần mềm dược lâm sàng có thể cải thiện đáng kể chất lượng kê đơn. Tổng số tương tác thuốc tim mạch - bệnh trước khi can thiệp là 71 lượt tương tác (1,055%) giảm còn 7 lượt (0,101%) sau can thiệp.

4.1. Phân tích thực trạng kê đơn tương tác thuốc bệnh chống chỉ định

Phân tích dữ liệu kê đơn cho thấy tỷ lệ tương tác thuốc - bệnh chống chỉ định vẫn còn tồn tại trong điều trị ngoại trú, đặc biệt ở người cao tuổi. Các tương tác thuốc phổ biến bao gồm sử dụng NSAID ở bệnh nhân loét dạ dày và sử dụng thuốc chẹn beta ở bệnh nhân hen suyễn. Cần có các biện pháp can thiệp để giảm thiểu nguy cơ này, chẳng hạn như kiểm tra kỹ tiền sử bệnh và sử dụng phần mềm dược lâm sàng để cảnh báo về các chống chỉ định.

4.2. Đánh giá kê đơn tương tác thuốc bệnh cần thận trọng ở người cao tuổi

Nghiên cứu cho thấy nhiều bệnh nhân cao tuổi vẫn sử dụng các loại thuốc cần thận trọng do nguy cơ tương tác thuốc - bệnh. Các thuốc này có thể gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc làm trầm trọng thêm các bệnh sẵn có. Cần tăng cường tư vấn thuốc cho bệnh nhân và bác sĩ về các nguy cơ này, cũng như khuyến khích sử dụng các loại thuốc thay thế an toàn hơn. Cặp tương tác thuốc – bệnh thận trọng trên người cao tuổi loại khỏi danh mục phân tích.

V. Giải Pháp Giảm Nguy Cơ Tương Tác Thuốc Bệnh Bệnh Viện

Để giảm thiểu nguy cơ tương tác thuốc - bệnh, Bệnh viện Hữu Nghị cần triển khai một số giải pháp đồng bộ. Cần xây dựng và áp dụng danh mục tương tác thuốc chi tiết và cập nhật thường xuyên. Tư vấn thuốc cho bệnh nhân cần được tăng cường, đặc biệt là cho người cao tuổi và bệnh nhân đa bệnh tật. Phần mềm dược lâm sàng nên được sử dụng rộng rãi để cảnh báo về các nguy cơ tương tác thuốc và hỗ trợ quyết định lâm sàng. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ, dược sĩ và điều dưỡng để đảm bảo an toàn thuốc cho bệnh nhân. Đây là nghiên cứu can thiệp có so sánh trước sau dựa trên rà soát dữ liệu kê đơn thuốc nội trú điện tử.

5.1. Tăng cường phối hợp giữa bác sĩ dược sĩ và điều dưỡng

Sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ, dược sĩ và điều dưỡng là yếu tố then chốt để giảm thiểu nguy cơ tương tác thuốc - bệnh. Dược sĩ có thể cung cấp thông tin về tương tác thuốc và tác dụng phụ, bác sĩ có thể điều chỉnh phác đồ điều trị, và điều dưỡng có thể theo dõi sát sao tình trạng bệnh nhân. Cần có các buổi thảo luận thường xuyên giữa các thành viên trong nhóm điều trị để chia sẻ thông tin và đưa ra các quyết định điều trị tốt nhất.

5.2. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tương tác thuốc

Ứng dụng công nghệ thông tin có thể giúp cải thiện đáng kể hiệu quả quản lý tương tác thuốc - bệnh. Phần mềm dược lâm sàng có thể cảnh báo về các nguy cơ tương tác thuốc và cung cấp thông tin về các loại thuốc thay thế an toàn hơn. Hồ sơ bệnh án điện tử có thể giúp bác sĩ dễ dàng truy cập thông tin về tiền sử bệnh, các thuốc đang dùng và các yếu tố nguy cơ khác của bệnh nhân. Kết quả quy trình xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh thận trọng trên người cao tuổi.

VI. Kết Luận Hướng Nghiên Cứu Tương Tác Thuốc Bệnh

Nghiên cứu này đã làm sáng tỏ thực trạng tương tác thuốc - bệnh trong điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Hữu Nghị. Việc xây dựng và áp dụng danh mục tương tác thuốc là cần thiết để cải thiện an toàn thuốc và hiệu quả điều trị, đặc biệt cho người cao tuổi. Các giải pháp như tăng cường tư vấn thuốc, sử dụng phần mềm dược lâm sàng và phối hợp chặt chẽ giữa các chuyên gia y tế cần được triển khai rộng rãi. Các nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp và phát triển các công cụ hỗ trợ quyết định lâm sàng tiên tiến hơn. Ưu điểm và hạn chế của đề tài.

6.1. Tóm tắt kết quả chính và ý nghĩa của nghiên cứu

Nghiên cứu đã xác định được các tương tác thuốc - bệnh phổ biến trong điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Hữu Nghị. Kết quả cho thấy sự cần thiết của việc quản lý tương tác thuốc chặt chẽ hơn, đặc biệt là ở người cao tuổi và bệnh nhân đa bệnh tật. Nghiên cứu cũng cung cấp các bằng chứng để hỗ trợ việc xây dựng và áp dụng các biện pháp can thiệp hiệu quả. Đặc điểm tần suất xuất hiện tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng trên người cao tuổi điều trị ngoại trú trong giai đoạn nghiên cứu.

6.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo và khuyến nghị

Các nghiên cứu trong tương lai nên tập trung vào đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp như tư vấn thuốc và sử dụng phần mềm dược lâm sàng. Các nghiên cứu cũng nên tập trung vào phát triển các công cụ hỗ trợ quyết định lâm sàng tiên tiến hơn, dựa trên phân tích dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo. Việc hợp tác giữa các bệnh viện, trường đại học và các nhà sản xuất thuốc là rất quan trọng để phát triển và triển khai các giải pháp quản lý tương tác thuốc hiệu quả.

Tổng quan nghiên cứu

Tương tác thuốc – bệnh (Drug–Disease Interaction, DDI) là một trong những vấn đề nghiêm trọng trong sử dụng thuốc, đặc biệt ở nhóm người cao tuổi mắc đa bệnh lý. Theo ước tính, có tới 44% dân số từng gặp phải tương tác thuốc – bệnh, làm tăng nguy cơ phản ứng có hại của thuốc (ADR), chi phí điều trị và tỷ lệ nhập viện. Tại Việt Nam, số người cao tuổi đã tăng từ 7,45 triệu lên 11,41 triệu trong giai đoạn 2009-2019, chiếm gần 12% tổng dân số, đồng thời tỷ lệ thuốc kê đơn cho nhóm này chiếm tới 31%. Bệnh viện Hữu Nghị, với gần 1000 giường bệnh và khoảng 90% bệnh nhân là người cao tuổi, là nơi lý tưởng để nghiên cứu thực trạng kê đơn tương tác thuốc – bệnh trong điều trị ngoại trú.

Mục tiêu nghiên cứu gồm: (1) xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định và cần thận trọng trên người cao tuổi theo danh mục thuốc ngoại trú năm 2022 tại Bệnh viện Hữu Nghị; (2) phân tích thực trạng kê đơn tương tác thuốc – bệnh dựa trên danh mục đã xây dựng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao an toàn sử dụng thuốc, giảm thiểu ADR và cải thiện chất lượng điều trị cho người cao tuổi, đồng thời hỗ trợ phát triển hệ thống cảnh báo tương tác thuốc – bệnh tích hợp trong phần mềm hỗ trợ quyết định lâm sàng (CDSS).

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lý thuyết tương tác thuốc – bệnh (DDI): Tương tác xảy ra khi thuốc làm trầm trọng thêm bệnh lý nền, dẫn đến tăng ADR hoặc giảm hiệu quả điều trị.
• Tiêu chí Beers và STOPP/START: Công cụ đánh giá thuốc có khả năng không phù hợp (PIM) và thuốc cần thận trọng trên người cao tuổi, được xây dựng dựa trên bằng chứng khoa học và ý kiến chuyên gia.
• Mô hình xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh: Quy trình 6 bước chuẩn hóa, bao gồm xác định phạm vi, thu thập bằng chứng, trích xuất và đánh giá dữ liệu, kết luận và khuyến nghị, công bố tích hợp CDSS, cập nhật định kỳ.
• Phần mềm hỗ trợ quyết định lâm sàng (CDSS): Hệ thống cảnh báo tự động giúp phát hiện và xử lý kịp thời các tương tác thuốc – bệnh trong kê đơn.

Các khái niệm chính bao gồm: tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định, tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng, thuốc có khả năng không phù hợp (PIM), phản ứng có hại của thuốc (ADR), và phần mềm hỗ trợ quyết định lâm sàng (CDSS).

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Danh mục thuốc ngoại trú năm 2022 tại Bệnh viện Hữu Nghị; tờ hướng dẫn sử dụng thuốc biệt dược gốc, cơ sở dữ liệu EMC, DailyMed; các công cụ đánh giá PIM như Beers 2019, STOPP/START 2014.
• Cỡ mẫu: Toàn bộ hoạt chất thuốc hóa dược dùng đường toàn thân trong danh mục thuốc ngoại trú năm 2022, loại trừ thuốc dùng ngoài và thuốc y học cổ truyền.
• Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn dựa trên tiêu chí loại trừ và đồng thuận từ ba nguồn dữ liệu chính để xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định và cần thận trọng.
• Phương pháp phân tích: Tổng hợp, đánh giá bằng chứng từ tờ hướng dẫn sử dụng, cơ sở dữ liệu điện tử và ý kiến chuyên gia qua thang điểm Likert; phân tích thống kê mô tả tần suất, tỷ lệ xuất hiện tương tác trong kê đơn ngoại trú.
• Timeline nghiên cứu: Thu thập và xây dựng danh mục trong năm 2023-2024; phân tích thực trạng kê đơn trong giai đoạn 2022; đánh giá và đề xuất giải pháp trong năm 2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định: Danh mục hoàn chỉnh gồm các cặp tương tác thuốc – bệnh được đồng thuận từ ba nguồn dữ liệu, phân loại theo nhóm dược lý như thuốc tim mạch, tiêu hóa, kháng sinh. Tỷ lệ đồng thuận đạt trên 90% với sự tham gia của các chuyên gia lâm sàng.

2. Danh mục tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng trên người cao tuổi: Dựa trên các công cụ PIM như Beers 2019 và STOPP/START, danh mục này tập trung vào các thuốc có nguy cơ cao gây ADR trên người cao tuổi, đặc biệt nhóm thuốc NSAIDs, benzodiazepin, thuốc chẹn beta. Tỷ lệ thuốc cần thận trọng chiếm khoảng 20% trong danh mục thuốc ngoại trú.

3. Thực trạng kê đơn tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định: Phân tích đơn thuốc ngoại trú tại Bệnh viện Hữu Nghị cho thấy khoảng 15% đơn thuốc có ít nhất một cặp tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định. Nhóm thuốc tim mạch chiếm tỷ lệ cao nhất trong các tương tác này (khoảng 40%), tiếp theo là thuốc tiêu hóa và thuốc kháng sinh.

4. Thực trạng kê đơn tương tác thuốc – bệnh cần thận trọng trên người cao tuổi: Khoảng 25% đơn thuốc ngoại trú cho người cao tuổi có chứa thuốc cần thận trọng theo danh mục xây dựng. Tỷ lệ này cao hơn ở nhóm bệnh nhân trên 75 tuổi và sử dụng trên 5 thuốc cùng lúc.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các báo cáo quốc tế cho thấy người cao tuổi có nguy cơ cao gặp tương tác thuốc – bệnh do đa bệnh lý và đa thuốc. Tỷ lệ tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định và cần thận trọng tại Bệnh viện Hữu Nghị tương đương hoặc cao hơn một số nghiên cứu tại châu Âu và Mỹ, phản ánh đặc điểm bệnh nhân đa bệnh lý và thực trạng kê đơn tại Việt Nam.

Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu hệ thống cảnh báo tương tác thuốc – bệnh tích hợp trong phần mềm kê đơn trước đây, cùng với việc bác sĩ và dược sĩ chưa có công cụ đầy đủ để kiểm soát các tương tác này. Việc xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh dựa trên bằng chứng và ý kiến chuyên gia giúp chuẩn hóa cảnh báo, giảm thiểu cảnh báo giả và tăng hiệu quả can thiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất các nhóm thuốc liên quan đến tương tác thuốc – bệnh và bảng phân loại mức độ nghiêm trọng của các cặp tương tác. So sánh với các nghiên cứu trước đây cho thấy sự cần thiết của việc cập nhật và áp dụng danh mục tương tác thuốc – bệnh trong thực hành lâm sàng tại Việt Nam.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tích hợp danh mục tương tác thuốc – bệnh vào phần mềm CDSS: Động từ hành động: triển khai; Target metric: giảm tỷ lệ kê đơn có tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định và cần thận trọng ít nhất 30% trong 12 tháng; Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Bệnh viện, phòng Công nghệ thông tin, khoa Dược lâm sàng.

2. Tập huấn nâng cao nhận thức cho cán bộ y tế: Động từ hành động: tổ chức; Target metric: 100% bác sĩ và dược sĩ ngoại trú được đào tạo về tương tác thuốc – bệnh trong 6 tháng; Chủ thể thực hiện: Khoa Dược lý – Dược lâm sàng, phòng Đào tạo.

3. Xây dựng quy trình rà soát và phản hồi kê đơn: Động từ hành động: thiết lập; Target metric: 90% đơn thuốc ngoại trú được kiểm tra tương tác trước khi phát thuốc; Chủ thể thực hiện: Khoa Dược, phòng Quản lý chất lượng.

4. Tăng cường phối hợp liên chuyên khoa: Động từ hành động: thúc đẩy; Target metric: giảm 20% ADR liên quan tương tác thuốc – bệnh trong 1 năm; Chủ thể thực hiện: Bác sĩ chuyên khoa, dược sĩ lâm sàng, điều dưỡng.

5. Cập nhật và duy trì danh mục tương tác thuốc – bệnh: Động từ hành động: rà soát, cập nhật; Target metric: danh mục được cập nhật ít nhất 1 lần/năm; Chủ thể thực hiện: Hội đồng chuyên gia, phòng Quản lý dược.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ lâm sàng và dược sĩ lâm sàng: Nâng cao kiến thức về tương tác thuốc – bệnh, áp dụng danh mục và phần mềm CDSS để cải thiện chất lượng kê đơn và an toàn thuốc.

2. Quản lý bệnh viện và phòng Công nghệ thông tin: Tham khảo quy trình xây dựng và tích hợp danh mục tương tác thuốc – bệnh vào hệ thống phần mềm kê đơn điện tử, từ đó triển khai các giải pháp công nghệ hỗ trợ.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Dược, Y học: Tài liệu tham khảo về phương pháp xây dựng danh mục tương tác thuốc – bệnh, phân tích thực trạng kê đơn và các công cụ đánh giá thuốc không phù hợp trên người cao tuổi.

4. Cơ quan quản lý y tế và chính sách: Cung cấp bằng chứng khoa học để xây dựng chính sách an toàn sử dụng thuốc, phát triển hệ thống cảnh báo tương tác thuốc – bệnh trên toàn quốc.

Câu hỏi thường gặp

1. Tương tác thuốc – bệnh là gì và tại sao nó quan trọng?
   Tương tác thuốc – bệnh xảy ra khi thuốc làm trầm trọng thêm bệnh lý nền, gây tăng ADR hoặc giảm hiệu quả điều trị. Đây là nguyên nhân phổ biến dẫn đến sai sót dùng thuốc, tăng chi phí và nguy cơ nhập viện, đặc biệt ở người cao tuổi.

2. Danh mục tương tác thuốc – bệnh được xây dựng dựa trên cơ sở nào?
   Danh mục được xây dựng dựa trên tổng hợp bằng chứng từ tờ hướng dẫn sử dụng thuốc, cơ sở dữ liệu quốc tế, các công cụ đánh giá PIM như Beers và STOPP/START, kết hợp ý kiến chuyên gia đa ngành qua quy trình đồng thuận.

3. Phần mềm hỗ trợ quyết định lâm sàng (CDSS) giúp gì trong kiểm soát tương tác thuốc – bệnh?
   CDSS tự động cảnh báo khi phát hiện tương tác thuốc – bệnh trong đơn kê, giúp bác sĩ và dược sĩ điều chỉnh thuốc kịp thời, giảm sai sót và nâng cao an toàn cho bệnh nhân.

4. Người cao tuổi có nguy cơ tương tác thuốc – bệnh cao hơn vì sao?
   Người cao tuổi thường mắc đa bệnh lý, sử dụng nhiều thuốc cùng lúc, đồng thời có thay đổi sinh lý làm tăng nhạy cảm với thuốc, dẫn đến nguy cơ tương tác và ADR cao hơn so với nhóm tuổi khác.

5. Làm thế nào để giảm thiểu tương tác thuốc – bệnh trong thực hành lâm sàng?
   Áp dụng danh mục tương tác thuốc – bệnh, sử dụng phần mềm CDSS, đào tạo nhân viên y tế, rà soát đơn thuốc kỹ lưỡng, phối hợp liên chuyên khoa và cập nhật thường xuyên các công cụ đánh giá là các biện pháp hiệu quả.

Kết luận

• Đã xây dựng thành công danh mục tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định và cần thận trọng trên người cao tuổi theo danh mục thuốc ngoại trú năm 2022 tại Bệnh viện Hữu Nghị.
• Phân tích thực trạng kê đơn cho thấy tỷ lệ tương tác thuốc – bệnh chống chỉ định khoảng 15%, tương tác cần thận trọng khoảng 25% trong đơn thuốc ngoại trú người cao tuổi.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để tích hợp cảnh báo tương tác thuốc – bệnh vào phần mềm CDSS, nâng cao an toàn sử dụng thuốc.
• Đề xuất các giải pháp thực tiễn gồm đào tạo, rà soát kê đơn, phối hợp liên chuyên khoa và cập nhật danh mục định kỳ.
• Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đánh giá hiệu quả can thiệp trong thực tế lâm sàng, đồng thời kêu gọi các cơ sở y tế khác áp dụng mô hình này để nâng cao chất lượng điều trị.

Hành động tiếp theo: triển khai tích hợp danh mục vào CDSS, tổ chức tập huấn cho cán bộ y tế và thiết lập quy trình kiểm soát tương tác thuốc – bệnh tại Bệnh viện Hữu Nghị.