Luận văn thạc sĩ về sự cạnh tranh và ổn định ngân hàng ở các nước ASEAN

• Tác giả: Ms. Vu Thi Quynh
• Người hướng dẫn: Dr. Nguyen Thi Thuy Linh
• Trường học: University of Economics Erasmus University Rotterdam
• Chuyên ngành: Development Economics
• Đề tài: Competition And Bank Stability In ASEAN Countries: An Empirical Analysis
• Loại tài liệu: Thesis
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Ho Chi Minh City

• 1. CHAPTER 1: Introduction
• 1.1. Problem statement
• 1.2. Scope of the study
• 1.3. Research objectives and research questions
• 1.4. Research methodology
• 1.5. Contributions and implications
• 1.6. Limitations and structure of the thesis
• 2. CHAPTER 2: Literature review
• 2.1. Bank stability and competition
• 2.2. The efficiency–stability debate
• 2.3. The concentration–contestability debate
• 2.4. Moral hazard and adverse selection problem
• 2.5. Main arguments about relationship between competition and bank stability
• 2.5.1. The traditional competition-instability view
• 2.5.2. The modern competition-stability view
• 2.5.3. Competition and bank stability
• 2.5.4. Effect of financial crises on the competition and bank stability relationship
• 2.6. Specific regression equations
• 2.7. Description of the variables
• 2.7.1. Non-performing loan ratio
• 2.7.2. Measures of bank competition
• 2.7.2.1. The Panzar-Rosse H-statistic: Non-Structural approach
• 2.7.2.2. The Herfindahl-Hirschman Index (HHI): Structural approach
• 2.7.3. Other control variables
• 2.7.3.1. The bank specific indicators
• 2.7.3.2. Macro-economic indicators
• 2.8. Estimation method: Two-stage Least Square (2SLS)
• 4. CHAPTER 4: Empirical analysis
• 4.1. Descriptive statistics and correlation structure
• 4.2. Competition and stability in ASEAN banks
• 4.3. Characteristics of ASEAN banks
• 4.4. Cross-country differences in bank regulatory policies
• 4.5. Competition and bank stability
• 4.6. The variable correlation
• 4.7. The first-stage regression
• 4.8. Results and discussion
• 4.8.1. The effect competition on stability
• 4.8.2. The impact of Asian crisis and global financial crisis on competition and bank stability relationship
• 4.8.3. The effect of Market Entry Conditions and Bank regulatory factor
• 4.8.4. Bank-level and country-level factors on competition-stability nexus
• 4.8.5. Limitations and suggestions for further research

I. Phân tích sự cạnh tranh ngân hàng tại ASEAN

Sự cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng tại các nước ASEAN đã trở thành một chủ đề quan trọng trong nghiên cứu kinh tế. Ngân hàng ASEAN đã trải qua nhiều biến động từ những năm 1990, đặc biệt là sau cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997. Nghiên cứu cho thấy rằng sự cạnh tranh ngân hàng không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các ngân hàng mà còn tác động đến ổn định tài chính của toàn bộ hệ thống. Theo một số nghiên cứu, sự cạnh tranh có thể dẫn đến việc các ngân hàng chấp nhận rủi ro cao hơn, từ đó làm gia tăng khả năng xảy ra khủng hoảng. Tuy nhiên, một số quan điểm khác lại cho rằng sự cạnh tranh có thể thúc đẩy sự phát triển và ổn định của hệ thống ngân hàng. Do đó, việc phân tích mối quan hệ giữa cạnh tranh ngân hàng và ổn định tài chính là rất cần thiết để đưa ra các chính sách phù hợp.

1.1. Tình hình cạnh tranh ngân hàng tại ASEAN

Tình hình cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng tại ASEAN đã có những thay đổi đáng kể trong những năm qua. Các ngân hàng lớn từ các nước phát triển đã thâm nhập vào thị trường ASEAN, tạo ra áp lực cạnh tranh cho các ngân hàng nội địa. Chính sách ngân hàng của các nước ASEAN đã có sự điều chỉnh để thích ứng với xu hướng toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế. Sự gia tăng cạnh tranh đã dẫn đến việc các ngân hàng phải cải thiện dịch vụ và sản phẩm của mình để thu hút khách hàng. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra thách thức lớn cho các ngân hàng nhỏ hơn, khi họ phải đối mặt với áp lực từ các ngân hàng lớn hơn. Theo báo cáo của Ngân hàng Phát triển châu Á, sự cạnh tranh trong lĩnh vực ngân hàng có thể dẫn đến việc gia tăng rủi ro tài chính nếu không được quản lý chặt chẽ.

II. Ổn định ngân hàng và các yếu tố ảnh hưởng

Ổn định ngân hàng là một yếu tố quan trọng trong việc đảm bảo sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Tình hình kinh tế ASEAN đã có những biến động lớn trong những năm qua, đặc biệt là sau các cuộc khủng hoảng tài chính. Nghiên cứu cho thấy rằng sự ổn định của các ngân hàng không chỉ phụ thuộc vào các yếu tố nội tại của ngân hàng mà còn bị ảnh hưởng bởi các yếu tố bên ngoài như chính sách kinh tế vĩ mô và các quy định của chính phủ. Các ngân hàng cần phải có các biện pháp quản lý rủi ro hiệu quả để đảm bảo sự ổn định tài chính. Việc áp dụng các quy định về quản lý ngân hàng và giám sát chặt chẽ là rất cần thiết để giảm thiểu rủi ro và đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng.

2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến ổn định ngân hàng

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến ổn định tài chính của ngân hàng, bao gồm cả yếu tố nội tại và yếu tố bên ngoài. Các ngân hàng cần phải duy trì tỷ lệ vốn tối thiểu để đảm bảo khả năng thanh khoản và khả năng chi trả. Ngoài ra, các yếu tố như chính sách ngân hàng, quy định về hoạt động ngân hàng và sự tham gia của các ngân hàng nước ngoài cũng có tác động lớn đến sự ổn định của hệ thống ngân hàng. Nghiên cứu cho thấy rằng các ngân hàng có quy mô lớn thường có khả năng chịu đựng tốt hơn trong các giai đoạn khủng hoảng, trong khi các ngân hàng nhỏ hơn có thể gặp khó khăn hơn. Do đó, việc xây dựng một hệ thống ngân hàng vững mạnh và ổn định là rất quan trọng cho sự phát triển kinh tế của các nước ASEAN.

III. Đề xuất chính sách cho sự ổn định ngân hàng

Để đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng tại ASEAN, cần có những chính sách phù hợp nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh và giảm thiểu rủi ro. Các chính sách này nên tập trung vào việc cải thiện quản lý ngân hàng, tăng cường giám sát và quy định về hoạt động ngân hàng. Ngoài ra, cần có các biện pháp khuyến khích các ngân hàng nhỏ phát triển và cạnh tranh một cách lành mạnh với các ngân hàng lớn. Việc xây dựng một môi trường kinh doanh thuận lợi và minh bạch cũng là yếu tố quan trọng để thu hút đầu tư và phát triển bền vững cho hệ thống ngân hàng.

3.1. Các chính sách khuyến khích sự ổn định ngân hàng

Các chính sách khuyến khích sự ổn định ngân hàng cần bao gồm việc tăng cường quy định về vốn và thanh khoản, cũng như cải thiện khả năng giám sát của các cơ quan quản lý. Cần có các chương trình đào tạo và nâng cao năng lực cho các ngân hàng nhỏ để giúp họ nâng cao khả năng cạnh tranh. Ngoài ra, việc thúc đẩy sự hợp tác giữa các ngân hàng trong khu vực cũng có thể giúp tăng cường sự ổn định của hệ thống ngân hàng. Các chính sách này không chỉ giúp cải thiện sự ổn định của ngân hàng mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế ASEAN.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế khu vực, ngành ngân hàng ASEAN đã trải qua nhiều biến động lớn, đặc biệt là sau các cuộc khủng hoảng tài chính châu Á 1997-1998 và khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2008. Với hơn 200 ngân hàng thương mại từ 7 quốc gia ASEAN (Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam) trong giai đoạn 1995-2015, nghiên cứu này tập trung phân tích mối quan hệ giữa cạnh tranh và sự ổn định của hệ thống ngân hàng trong khu vực. Mục tiêu chính là làm rõ liệu cạnh tranh có ảnh hưởng tích cực hay tiêu cực đến sự ổn định ngân hàng, đồng thời đánh giá tác động của các cuộc khủng hoảng tài chính lớn đến mối quan hệ này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các ngân hàng thương mại tại các quốc gia ASEAN, với dữ liệu thu thập từ nhiều nguồn uy tín như BankScope, World Bank và Heritage Foundation. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp bằng chứng thực nghiệm về mối quan hệ phi tuyến tính giữa cạnh tranh và ổn định ngân hàng, giúp các nhà hoạch định chính sách có cơ sở để điều chỉnh các quy định nhằm tăng cường sự bền vững của hệ thống tài chính khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết giá trị nhượng quyền (charter value theory) và mô hình cạnh tranh-monopoly trong ngành ngân hàng. Lý thuyết giá trị nhượng quyền cho rằng quyền lực thị trường giúp ngân hàng duy trì lợi nhuận ổn định, từ đó giảm động cơ rủi ro quá mức. Ngược lại, cạnh tranh cao có thể làm giảm giá trị nhượng quyền, thúc đẩy ngân hàng chấp nhận rủi ro lớn hơn. Mô hình cạnh tranh-monopoly cho thấy mối quan hệ phi tuyến tính (hình chữ U) giữa cạnh tranh và sự ổn định ngân hàng, trong đó mức độ cạnh tranh vừa phải có thể tối ưu hóa sự ổn định. Các khái niệm chính bao gồm: chỉ số Lerner (đo quyền lực thị trường), chỉ số H-statistic (đo mức độ cạnh tranh), chỉ số Herfindahl-Hirschman (HHI) và tỷ lệ nợ xấu (NPL) phản ánh rủi ro tín dụng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng bộ dữ liệu không cân bằng gồm 2143 quan sát từ 226 ngân hàng thương mại tại 7 quốc gia ASEAN trong giai đoạn 1995-2015. Phương pháp phân tích chính là hồi quy Two-Stage Least Squares (2SLS) với hiệu ứng cố định, nhằm xử lý vấn đề nội sinh giữa cạnh tranh và sự ổn định ngân hàng. Các biến độc lập bao gồm các chỉ số cạnh tranh (Lerner index, H-statistic, HHI), biến phụ thuộc là các chỉ số ổn định ngân hàng (Z-score, tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, tỷ lệ nợ xấu). Ngoài ra, các biến kiểm soát bao gồm đặc điểm ngân hàng (quy mô, cơ cấu tài sản, hiệu quả hoạt động), các biến điều tiết (bảo hiểm tiền gửi, hạn chế hoạt động, yêu cầu vốn tối thiểu, điều kiện gia nhập thị trường) và biến kinh tế vĩ mô (tỷ lệ lạm phát, tăng trưởng GDP). Nghiên cứu cũng tích hợp biến giả cho các cuộc khủng hoảng tài chính châu Á và toàn cầu để đánh giá tác động của khủng hoảng đến mối quan hệ cạnh tranh-ổn định.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mối quan hệ phi tuyến tính giữa cạnh tranh và ổn định ngân hàng: Kết quả hồi quy 2SLS cho thấy tồn tại mối quan hệ hình chữ U giữa cạnh tranh và sự ổn định ngân hàng, được đo bằng Z-score và tỷ lệ vốn chủ sở hữu. Cạnh tranh ở mức thấp hoặc quá cao đều làm giảm sự ổn định, trong khi mức cạnh tranh vừa phải giúp tăng cường sự bền vững. Ví dụ, hệ số cạnh tranh (Lerner index) có ý nghĩa thống kê với giá trị dương ở bậc hai, xác nhận giả thuyết phi tuyến tính.

2. Tác động của khủng hoảng tài chính: Cuộc khủng hoảng tài chính châu Á 1997-1998 làm giảm đáng kể vốn hóa ngân hàng và tăng biến động lợi nhuận, khiến các ngân hàng trở nên dễ tổn thương hơn. Ngược lại, khủng hoảng toàn cầu 2007-2008 không ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định của các ngân hàng ASEAN do các ngân hàng đã tăng cường vốn và quản lý rủi ro tốt hơn sau khủng hoảng châu Á. Tỷ lệ nợ xấu tại Indonesia và Thái Lan trong giai đoạn khủng hoảng châu Á lên tới gần 50%, trong khi các quốc gia như Singapore và Việt Nam ít bị ảnh hưởng hơn.

3. Ngân hàng nhỏ cạnh tranh hơn ngân hàng lớn: Các ngân hàng có quy mô nhỏ hơn trong khu vực ASEAN thể hiện mức độ cạnh tranh cao hơn so với các ngân hàng lớn, góp phần cải thiện sự ổn định tài chính tổng thể. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của các ngân hàng nhỏ trong việc duy trì sự cân bằng cạnh tranh và giảm rủi ro hệ thống.

4. Ảnh hưởng của chính sách điều tiết: Các biện pháp như bảo hiểm tiền gửi, hạn chế hoạt động và yêu cầu vốn tối thiểu có tác động đáng kể đến mối quan hệ cạnh tranh-ổn định. Ví dụ, bảo hiểm tiền gửi giúp giảm rủi ro moral hazard và tăng sự ổn định, trong khi hạn chế hoạt động có thể làm giảm cạnh tranh và tăng rủi ro.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với quan điểm hiện đại về mối quan hệ phi tuyến tính giữa cạnh tranh và ổn định ngân hàng, đồng thời bổ sung bằng chứng thực nghiệm từ khu vực ASEAN – một thị trường đang phát triển với nhiều đặc thù riêng biệt. Sự khác biệt trong tác động của hai cuộc khủng hoảng tài chính phản ánh khả năng thích ứng và cải cách chính sách của các ngân hàng trong khu vực. Việc các ngân hàng nhỏ có mức độ cạnh tranh cao hơn cũng cho thấy sự đa dạng hóa cấu trúc thị trường có thể góp phần giảm thiểu rủi ro hệ thống. Các chính sách điều tiết được đề xuất cần cân bằng giữa việc thúc đẩy cạnh tranh và đảm bảo sự ổn định, tránh tạo ra các rào cản quá mức hoặc khuyến khích hành vi rủi ro. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ Z-score theo thời gian, bảng so sánh tỷ lệ nợ xấu giữa các quốc gia và biểu đồ phân bố quy mô ngân hàng theo mức độ cạnh tranh để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trong ngành ngân hàng: Các cơ quan quản lý nên thiết lập khung pháp lý nhằm duy trì mức độ cạnh tranh vừa phải, tránh tình trạng độc quyền hoặc cạnh tranh quá mức gây bất ổn. Mục tiêu là nâng chỉ số H-statistic lên mức phản ánh thị trường cạnh tranh hiệu quả trong vòng 3-5 năm tới.

2. Tăng cường vốn hóa và quản lý rủi ro: Khuyến khích các ngân hàng duy trì tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản ở mức an toàn, đồng thời áp dụng các tiêu chuẩn quản lý rủi ro nghiêm ngặt, đặc biệt là trong giai đoạn sau khủng hoảng. Các biện pháp này cần được thực hiện liên tục và giám sát chặt chẽ bởi ngân hàng trung ương.

3. Hỗ trợ phát triển ngân hàng quy mô nhỏ và vừa: Chính sách nên tạo điều kiện thuận lợi cho các ngân hàng nhỏ phát triển, nhằm tăng tính cạnh tranh và giảm sự tập trung thị trường. Các chương trình hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo và tiếp cận nguồn vốn cần được triển khai trong vòng 2-4 năm tới.

4. Cải thiện khung pháp lý về bảo hiểm tiền gửi và hạn chế hoạt động: Cần rà soát và điều chỉnh các quy định liên quan đến bảo hiểm tiền gửi để giảm thiểu rủi ro moral hazard, đồng thời cân nhắc mức độ hạn chế hoạt động ngân hàng sao cho không làm giảm tính cạnh tranh và hiệu quả thị trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý ngân hàng: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế chính sách điều tiết thị trường ngân hàng, cân bằng giữa cạnh tranh và ổn định tài chính.

2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực kinh tế phát triển và tài chính ngân hàng: Luận văn bổ sung dữ liệu thực nghiệm từ khu vực ASEAN, mở rộng hiểu biết về mối quan hệ cạnh tranh-ổn định trong bối cảnh các nền kinh tế đang phát triển.

3. Các nhà quản lý ngân hàng và chuyên gia phân tích rủi ro: Giúp nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến sự ổn định của ngân hàng, từ đó xây dựng chiến lược quản trị rủi ro hiệu quả.

4. Sinh viên và học viên cao học chuyên ngành kinh tế, tài chính: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu chuyên sâu về thị trường ngân hàng, cạnh tranh và quản lý rủi ro trong khu vực Đông Nam Á.

Câu hỏi thường gặp

1. Cạnh tranh ảnh hưởng như thế nào đến sự ổn định của ngân hàng?
   Nghiên cứu cho thấy mối quan hệ phi tuyến tính, trong đó cạnh tranh vừa phải giúp tăng sự ổn định, còn cạnh tranh quá cao hoặc quá thấp đều có thể làm giảm sự bền vững của ngân hàng.

2. Tại sao khủng hoảng tài chính châu Á ảnh hưởng mạnh hơn so với khủng hoảng toàn cầu?
   Khủng hoảng châu Á làm giảm vốn hóa và tăng biến động lợi nhuận ngân hàng, trong khi các ngân hàng ASEAN đã cải thiện quản lý rủi ro sau khủng hoảng này nên ít bị ảnh hưởng bởi khủng hoảng toàn cầu.

3. Ngân hàng nhỏ có vai trò gì trong thị trường cạnh tranh?
   Ngân hàng nhỏ thường cạnh tranh hơn, góp phần làm tăng tính đa dạng và giảm rủi ro hệ thống, đồng thời thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của thị trường.

4. Các chính sách điều tiết nào ảnh hưởng đến mối quan hệ cạnh tranh-ổn định?
   Bảo hiểm tiền gửi, hạn chế hoạt động và yêu cầu vốn tối thiểu là những chính sách quan trọng, có thể tăng hoặc giảm sự ổn định tùy cách thức áp dụng.

5. Phương pháp 2SLS giúp gì trong nghiên cứu này?
   2SLS xử lý vấn đề nội sinh giữa cạnh tranh và ổn định ngân hàng, giúp kết quả hồi quy chính xác và tin cậy hơn bằng cách sử dụng các biến công cụ như chỉ số tự do tài chính, quyền sở hữu tài sản và vốn hóa thị trường chứng khoán.

Kết luận

• Nghiên cứu xác nhận mối quan hệ phi tuyến tính giữa cạnh tranh và sự ổn định ngân hàng trong khu vực ASEAN giai đoạn 1995-2015.
• Khủng hoảng tài chính châu Á 1997-1998 có tác động tiêu cực rõ rệt đến sự ổn định ngân hàng, trong khi khủng hoảng toàn cầu 2007-2008 ít ảnh hưởng hơn.
• Ngân hàng nhỏ đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cạnh tranh và cải thiện sự ổn định tài chính khu vực.
• Các chính sách điều tiết như bảo hiểm tiền gửi và hạn chế hoạt động cần được cân nhắc kỹ lưỡng để vừa thúc đẩy cạnh tranh vừa đảm bảo ổn định.
• Giai đoạn tiếp theo nên tập trung vào việc hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường quản lý rủi ro và hỗ trợ phát triển ngân hàng nhỏ nhằm nâng cao sức chống chịu của hệ thống ngân hàng ASEAN.

Hành động tiếp theo: Các nhà hoạch định chính sách và nhà quản lý ngân hàng cần áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu để xây dựng môi trường cạnh tranh lành mạnh, đồng thời tăng cường sự ổn định và bền vững của hệ thống tài chính khu vực.