Tổng quan nghiên cứu

Rủi ro thanh khoản là một trong những rủi ro đặc thù và nguy hiểm nhất trong hoạt động kinh doanh ngân hàng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự an toàn của từng ngân hàng thương mại cũng như toàn bộ hệ thống ngân hàng và nền kinh tế quốc gia. Theo báo cáo của ngành, trong giai đoạn 2011-2021, các ngân hàng thương mại Việt Nam đã trải qua nhiều biến động kinh tế vĩ mô, bao gồm khủng hoảng tài chính toàn cầu và đại dịch Covid-19, làm gia tăng tính cấp thiết trong việc quản trị rủi ro thanh khoản. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định và đo lường các nhân tố tác động đến rủi ro thanh khoản của các ngân hàng thương mại Việt Nam, từ đó đề xuất các hàm ý quản trị nhằm hạn chế rủi ro này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 30 ngân hàng thương mại Việt Nam với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2011-2021, đại diện cho hơn 70% tổng tài sản hệ thống ngân hàng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao khả năng thanh khoản của các ngân hàng, góp phần đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của hệ thống tài chính Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết nền tảng chính để phân tích rủi ro thanh khoản:

  1. Lý thuyết khả năng thay đổi (Shiftability Theory): Lý thuyết này nhấn mạnh rằng thanh khoản của ngân hàng phụ thuộc vào khả năng chuyển đổi tài sản thành tiền mặt nhanh chóng và với chi phí thấp. Ngân hàng duy trì tỷ trọng lớn tài sản có tính thanh khoản cao để tự bảo vệ rủi ro thanh khoản. Tuy nhiên, trong khủng hoảng, khi nhiều ngân hàng cùng bán tài sản, thanh khoản có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

  2. Lý thuyết trung gian tài chính: Giải thích sự tồn tại của các trung gian tài chính dựa trên sự bất cân xứng thông tin, chi phí giao dịch cao và các quy định điều tiết. Lý thuyết này cho thấy vai trò của ngân hàng trong việc chuyển đổi đặc điểm tài sản, giảm chi phí giao dịch và giám sát rủi ro tín dụng, từ đó ảnh hưởng đến rủi ro thanh khoản.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu bao gồm: rủi ro thanh khoản, khe hở tài trợ (FGAP), tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản, tỷ lệ nợ xấu, tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu, quy mô ngân hàng, tỷ lệ tài sản thanh khoản trên tổng tài sản và các biến kinh tế vĩ mô như GDP và lạm phát.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu bảng thu thập từ 30 ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2011-2021. Các biến được đo lường dựa trên báo cáo tài chính và số liệu kinh tế vĩ mô từ các nguồn chính thức. Phân tích hồi quy đa biến được thực hiện bằng phần mềm Stata 14.0, sử dụng các mô hình Pooled OLS, mô hình tác động cố định (FEM), mô hình tác động ngẫu nhiên (REM) và mô hình GMM để xử lý hiện tượng nội sinh và đảm bảo kết quả ước lượng vững chắc. Các kiểm định như Breusch-Pagan, Hausman, kiểm định đa cộng tuyến, tự tương quan và phương sai sai số thay đổi được tiến hành để lựa chọn mô hình phù hợp và khắc phục các vấn đề trong mô hình hồi quy. Cỡ mẫu gồm 30 ngân hàng với dữ liệu trong 11 năm, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản (ETA) có tác động cùng chiều với rủi ro thanh khoản: Kết quả hồi quy cho thấy hệ số dương và có ý nghĩa thống kê, cho thấy khi tỷ lệ vốn chủ sở hữu tăng, rủi ro thanh khoản cũng tăng theo. Điều này phù hợp với lý thuyết cho rằng vốn lớn hơn có thể làm giảm tính thanh khoản do ngân hàng giữ ít tài sản thanh khoản hơn.

  2. Tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản (LTA) tác động tích cực đến rủi ro thanh khoản: Tỷ lệ này có hệ số dương và ý nghĩa thống kê, phản ánh việc tăng cho vay làm giảm dự trữ thanh khoản, từ đó làm tăng rủi ro thanh khoản. Cụ thể, khi LTA tăng 1%, rủi ro thanh khoản tăng khoảng X%.

  3. Quy mô ngân hàng (SIZE) có tác động ngược chiều đến rủi ro thanh khoản: Ngân hàng có quy mô lớn hơn thường có khả năng huy động vốn tốt hơn và tiếp cận thị trường liên ngân hàng thuận lợi, giúp giảm rủi ro thanh khoản. Hệ số âm và có ý nghĩa thống kê cho thấy quy mô lớn giúp giảm FGAP trung bình khoảng Y%.

  4. Tỷ lệ nợ xấu (NPL) tác động cùng chiều với rủi ro thanh khoản: Tỷ lệ nợ xấu cao làm giảm khả năng thu hồi vốn, ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn cung thanh khoản, từ đó làm tăng rủi ro thanh khoản. Kết quả cho thấy mối quan hệ tích cực và có ý nghĩa thống kê.

Ngoài ra, biến tài sản thanh khoản trên tổng dư nợ có tác động ngược chiều đến FGAP, trong khi tỷ lệ tài sản thanh khoản trên tổng tài sản và GDP không có ý nghĩa thống kê trong mô hình. Lạm phát có tác động cùng chiều với rủi ro thanh khoản, phản ánh áp lực chi phí huy động vốn tăng trong môi trường lạm phát cao.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây trong và ngoài nước, đồng thời phản ánh đặc thù của hệ thống ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 2011-2021. Việc tỷ lệ vốn chủ sở hữu tăng làm tăng rủi ro thanh khoản có thể do các ngân hàng giữ ít tài sản thanh khoản hơn khi vốn lớn, nhằm tối ưu hóa lợi nhuận. Tỷ lệ cho vay cao làm giảm dự trữ thanh khoản, tăng nguy cơ mất cân đối tài trợ. Quy mô ngân hàng lớn giúp giảm rủi ro nhờ khả năng huy động vốn và tiếp cận thị trường tốt hơn. Tỷ lệ nợ xấu cao làm giảm nguồn thu và khả năng thanh khoản, gây áp lực lên ngân hàng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường thể hiện xu hướng FGAP trung bình theo năm, bảng hồi quy chi tiết các biến độc lập với hệ số và mức ý nghĩa, cũng như biểu đồ cột so sánh tác động của các nhân tố chính đến rủi ro thanh khoản. Những phát hiện này cung cấp cơ sở khoa học để các nhà quản lý ngân hàng và cơ quan quản lý xây dựng chính sách quản trị rủi ro thanh khoản hiệu quả hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý vốn chủ sở hữu hợp lý: Các ngân hàng cần cân đối tỷ lệ vốn chủ sở hữu để không làm giảm khả năng thanh khoản, đồng thời duy trì dự trữ tài sản thanh khoản phù hợp. Mục tiêu giảm FGAP trung bình 5% trong vòng 2 năm, do bộ phận quản trị rủi ro ngân hàng thực hiện.

  2. Kiểm soát tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản: Ngân hàng nên thiết lập giới hạn cho vay phù hợp nhằm tránh làm giảm dự trữ thanh khoản quá mức, đảm bảo khả năng chi trả các nghĩa vụ ngắn hạn. Mục tiêu giảm tỷ lệ LTA xuống dưới 70% trong 1 năm, do ban tín dụng và quản lý tài sản chịu trách nhiệm.

  3. Phát triển quy mô ngân hàng bền vững: Khuyến khích mở rộng quy mô thông qua tăng vốn và đa dạng hóa nguồn vốn, nâng cao khả năng huy động vốn và tiếp cận thị trường liên ngân hàng. Mục tiêu tăng trưởng tổng tài sản 10% mỗi năm, do ban điều hành và phòng phát triển kinh doanh thực hiện.

  4. Nâng cao chất lượng tín dụng, giảm tỷ lệ nợ xấu: Tăng cường kiểm soát rủi ro tín dụng, áp dụng các biện pháp thu hồi nợ hiệu quả để giảm tỷ lệ nợ xấu, từ đó cải thiện nguồn cung thanh khoản. Mục tiêu giảm NPL xuống dưới 2% trong 18 tháng, do phòng tín dụng và kiểm soát nội bộ đảm nhiệm.

  5. Theo dõi và điều chỉnh chính sách tiền tệ phù hợp: Ngân hàng Nhà nước cần phối hợp chính sách tiền tệ và tài khóa để ổn định lạm phát, giảm áp lực chi phí huy động vốn, hỗ trợ hệ thống ngân hàng duy trì thanh khoản ổn định. Mục tiêu duy trì lạm phát dưới 4% hàng năm, do NHNN và Bộ Tài chính phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý ngân hàng thương mại: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro thanh khoản, từ đó xây dựng chiến lược quản trị rủi ro hiệu quả, nâng cao khả năng thanh khoản và ổn định hoạt động ngân hàng.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước và Ngân hàng Nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện chính sách giám sát, quy định về tỷ lệ dự trữ thanh khoản, vốn và các giới hạn an toàn nhằm đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng.

  3. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành tài chính – ngân hàng: Là tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm liên quan đến rủi ro thanh khoản trong ngân hàng thương mại Việt Nam.

  4. Nhà đầu tư và chuyên gia phân tích tài chính: Giúp đánh giá mức độ rủi ro thanh khoản của các ngân hàng, từ đó đưa ra quyết định đầu tư và tư vấn tài chính chính xác hơn dựa trên các chỉ số và nhân tố tác động được nghiên cứu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Rủi ro thanh khoản là gì và tại sao nó quan trọng với ngân hàng?
    Rủi ro thanh khoản là nguy cơ ngân hàng không đủ khả năng đáp ứng các nghĩa vụ tài chính đến hạn mà không ảnh hưởng đến hoạt động thường ngày. Đây là rủi ro đặc thù và nguy hiểm nhất vì có thể dẫn đến phá sản ngân hàng và ảnh hưởng lan tỏa đến toàn hệ thống.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng chính đến rủi ro thanh khoản của ngân hàng thương mại Việt Nam?
    Các nhân tố chính bao gồm tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản, tỷ lệ cho vay trên tổng tài sản, quy mô ngân hàng, tỷ lệ nợ xấu, tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu, cùng với các biến kinh tế vĩ mô như lạm phát và GDP.

  3. Tại sao tỷ lệ vốn chủ sở hữu lại có tác động cùng chiều với rủi ro thanh khoản?
    Vốn chủ sở hữu cao có thể khiến ngân hàng giữ ít tài sản thanh khoản hơn để tối ưu hóa lợi nhuận, từ đó làm tăng rủi ro thanh khoản. Đây là hiện tượng được quan sát trong thực tế và phù hợp với lý thuyết khả năng thay đổi.

  4. Làm thế nào để ngân hàng giảm thiểu rủi ro thanh khoản?
    Ngân hàng cần cân đối tỷ lệ vốn, kiểm soát tỷ lệ cho vay, nâng cao chất lượng tín dụng để giảm nợ xấu, phát triển quy mô bền vững và duy trì dự trữ tài sản thanh khoản hợp lý. Đồng thời, phối hợp với chính sách tiền tệ ổn định vĩ mô.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng như thế nào trong thực tiễn quản trị ngân hàng?
    Kết quả giúp nhà quản lý xác định các chỉ số tài chính cần theo dõi và điều chỉnh, xây dựng chính sách nội bộ phù hợp để kiểm soát rủi ro thanh khoản, đồng thời hỗ trợ cơ quan quản lý hoàn thiện khung pháp lý và giám sát hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Rủi ro thanh khoản là thách thức lớn đối với các ngân hàng thương mại Việt Nam, ảnh hưởng đến sự ổn định hệ thống tài chính và nền kinh tế.
  • Các nhân tố nội tại như tỷ lệ vốn chủ sở hữu, tỷ lệ cho vay, quy mô ngân hàng, tỷ lệ nợ xấu và các biến kinh tế vĩ mô như lạm phát có ảnh hưởng đáng kể đến rủi ro thanh khoản.
  • Nghiên cứu sử dụng dữ liệu từ 30 ngân hàng thương mại Việt Nam giai đoạn 2011-2021, áp dụng các mô hình hồi quy đa biến và GMM để đảm bảo kết quả chính xác và vững chắc.
  • Các đề xuất quản trị bao gồm cân đối vốn, kiểm soát cho vay, nâng cao chất lượng tín dụng và phối hợp chính sách tiền tệ nhằm giảm thiểu rủi ro thanh khoản.
  • Để tiếp tục nghiên cứu, cần mở rộng phạm vi dữ liệu và xem xét tác động của các yếu tố mới như công nghệ tài chính và biến động thị trường toàn cầu.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý ngân hàng và cơ quan quản lý nên áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro thanh khoản, đồng thời tiếp tục theo dõi và cập nhật các nhân tố ảnh hưởng trong bối cảnh kinh tế thay đổi.