Các Nhân Tố Tác Động Đến Nợ Xấu Tại Các Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam

• Tác giả: Phạm Ngọc Quốc
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Hoàng Vĩnh Lộc
• Trường học: Trường Đại Học Ngân Hàng TP. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng
• Đề tài: Các Nhân Tố Ảnh Hưởng Đến Nợ Xấu Tại Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: TP. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• TÓM TẮT LUẬN VĂN
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI
• 1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
• 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
• 1.2.1. Mục tiêu tổng quát
• 1.2.2. Mục tiêu cụ thể
• 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
• 1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 1.5. PHƯƠNG PHÁP VÀ DỮ LIỆU NGHIÊN CỨU
• 1.6. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI
• 1.7. BỐ CỤC DỰ KIẾN CỦA LUẬN VĂN
• 1.8. TÓM TẮT CHƯƠNG 1
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 2.1. NỢ XẤU VÀ LÝ THUYẾT VỀ NGUYÊN NHÂN GÂY RA NỢ XẤU
• 2.1.1. Khái niệm nợ xấu
• 2.1.2. Phân loại nợ xấu
• 2.1.3. Lý thuyết về nguyên nhân gây ra nợ xấu
• 2.1.3.1. Lý thuyết thông tin bất cân xứng (Asymmetric Information)
• 2.1.3.2. Lý thuyết chu kỳ kinh doanh (Business Cycle Theory)
• 2.1.4. Những chỉ tiêu đo lường nợ xấu
• 2.1.4.1. Tỷ lệ nợ xấu trên tổng dư nợ
• 2.1.4.2. Tỷ lệ nợ quá hạn trên tổng dư nợ
• 2.1.4.3. Dự phòng rủi ro tín dụng
• 2.2. NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN NỢ XẤU
• 2.2.1. Nhân tố vi mô
• 2.2.1.1. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu trên tổng tài sản
• 2.2.1.2. Quy mô ngân hàng
• 2.2.1.3. Tỷ lệ nợ xấu kỳ trước
• 2.2.1.4. Tỷ lệ lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu (ROE)
• 2.2.1.5. Tốc độ tăng trưởng tín dụng
• 2.2.2. Nhân tố vĩ mô
• 2.2.2.1. Tỷ lệ lạm phát
• 2.2.2.2. Tăng trưởng GDP
• 2.3. CÁC NGHIÊN CỨU THỰC NGHIỆM VỀ NỢ XẤU
• 2.3.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài
• 2.3.2. Các nghiên cứu trong nước
• 2.4. TÓM TẮT CHƯƠNG 2
• 3. CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. MÔ HÌNH VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU
• 3.1.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất
• 3.1.2. Phương pháp đo lường các biến
• 3.1.2.1. Nợ xấu của NHTM (NPL)
• 3.1.2.2. Quy mô ngân hàng (SIZE)
• 3.1.2.3. Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE)
• 3.1.2.4. Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng
• 3.1.2.5. Tốc độ tăng trưởng tín dụng
• 3.1.3. Giả thuyết nghiên cứu
• 3.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.2.1. Quy trình nghiên cứu
• 3.2.2. Chọn mẫu và thu thập dữ liệu
• 3.2.3. Phương pháp xử lý số liệu
• 3.2.4. Trình tự thực hiện nghiên cứu
• 3.3. TÓM TẮT CHƯƠNG 3
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. THỰC TRẠNG VỀ TÌNH HÌNH NỢ XẤU VÀ CÁC CHỈ TIÊU CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TỪ NĂM 2012 – 2020
• 4.1.1. Tình hình nợ xấu
• 4.1.2. Quy mô ngân hàng
• 4.1.3. Các chỉ tiêu khác
• 4.2. THỐNG KÊ MÔ TẢ MẪU NGHIÊN CỨU VÀ XEM XÉT SỰ TƯƠNG QUAN CỦA CÁC BIẾN ĐỘC LẬP TRONG MÔ HÌNH
• 4.2.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu
• 4.2.2. Sự tương quan của các biến độc lập
• 4.3. KẾT QUẢ MÔ HÌNH HỒI QUY
• 4.3.1. So sánh sự phù hợp giữa mô hình tác động cố định (FEM) và mô hình tác động ngẫu nhiên (REM)
• 4.3.2. Kiểm định các khuyết tật mô hình tác động ngẫu nhiên FEM
• 4.3.3. Kiểm định hiện tượng phương sai thay đổi
• 4.3.4. Kiểm định hiện tượng tự tương quan
• 4.3.5. Khắc phục các khuyết tật trong mô hình tác động ngẫu nhiên FEM
• 4.4. THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.4.1. Kết quả mô hình tác động ngẫu nhiên (REM) sau khi khắc phục khuyết tật mô hình
• 4.4.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu
• 4.5. KẾT LUẬN GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU
• 4.5.1. Đối với nhân tố quy mô ngân hàng (SIZE)
• 4.5.2. Đối với tỷ suất lợi nhuận (ROE)
• 4.5.3. Đối với tỷ lệ trích lập dự phòng (LLR)
• 4.5.4. Đối với tăng trưởng tín dụng (GROW)
• 4.5.5. Đối với tốc độ tăng trưởng kinh tế GDP
• 4.5.6. Đối với lạm phát (INF)
• 4.6. TÓM TẮT CHƯƠNG 4
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• 5.1. KẾT LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 5.2. CÁC KHUYẾN NGHỊ DÀNH CHO CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM
• 5.2.1. Giải pháp liên quan đến các đặc thù của ngân hàng
• 5.2.2. Giải pháp liên quan đến các tác động vĩ mô
• 5.3. HẠN CHẾ NGHIÊN CỨU VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU MỞ RỘNG
• 5.3.1. Hạn chế nghiên cứu
• 5.3.2. Hướng nghiên cứu mở rộng
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1: KẾT QUẢ TÍNH TOÁN
• PHỤ LỤC 2: DANH SÁCH CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI

I. Tổng Quan Nợ Xấu Ngân Hàng Thương Mại Việt Nam 2024

Hệ thống trung gian tài chính, đặc biệt là ngân hàng thương mại, đóng vai trò then chốt trong sự phát triển của nền kinh tế thị trường. Chúng là cầu nối giữa các chủ thể kinh tế, tăng cường liên kết và thúc đẩy năng động cho toàn hệ thống. Theo Kwambai và Wandera (2013), các ngân hàng thương mại đóng vai trò quan trọng trong việc luân chuyển vốn từ nơi thừa sang nơi thiếu, giúp phân bổ vốn hiệu quả. Tuy nhiên, hoạt động cho vay luôn đi kèm với rủi ro, đặc biệt là nợ xấu ngân hàng. Kể từ cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, tỷ lệ nợ xấu đã tăng lên đáng kể, thu hút sự chú ý của cả ngành ngân hàng và các quốc gia. Kiểm soát và xử lý nợ xấu là một vấn đề trọng tâm để tạo nền tảng tài chính vững chắc cho các ngân hàng. Do đó, việc phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến nợ xấu trở thành nhiệm vụ cấp thiết.

1.1. Tầm Quan Trọng Của Tín Dụng Ngân Hàng Rủi Ro Nợ Xấu

Hoạt động cho vay, hay cấp tín dụng ngân hàng, vô cùng quan trọng và cần thiết đối với các ngân hàng thương mại. Tuy nhiên, đi kèm với nó là rủi ro tín dụng, mà không ngân hàng hoặc nền kinh tế nào có thể tránh khỏi, đó chính là nợ xấu. Các khoản nợ xấu cao có thể dẫn đến sụt giảm lợi nhuận và giảm hiệu quả hoạt động của ngân hàng trong dài hạn. Tỷ lệ nợ xấu cao ảnh hưởng đến nguồn lực, khiến ngân hàng sử dụng vốn kém hiệu quả, kèm theo các vấn đề về khả năng thanh khoản.

1.2. Ảnh Hưởng Của Nợ Xấu Đến Ổn Định Kinh Tế Vĩ Mô

Nợ xấu còn ảnh hưởng đáng kể đến các chức năng của ngân hàng thông qua sự suy yếu tài sản và sự suy giảm trong thu nhập khi các khoản nợ không thu hồi được ngày càng lớn. Ahmed và cộng sự (2006) cho rằng mức độ nợ xấu cao trong hệ thống ngân hàng có thể cho thấy tồn tại rủi ro hệ thống, ảnh hưởng đến lượng tiền gửi và hạn chế hoạt động của các trung gian tài chính, gây tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế. Đặc biệt, nếu tình trạng nợ xấu không được cải thiện, ngân hàng thương mại có thể mất uy tín và thậm chí phá sản.

II. Thực Trạng Vấn Đề Nổi Cộm Về Nợ Xấu Tại Việt Nam

Trong năm 2019 tại Việt Nam, tỷ lệ nợ xấu nội bảng của toàn hệ thống ở mức 1,89%, đạt mục tiêu dưới 2% của Chính phủ. Tuy nhiên, sang năm 2020, nợ xấu lại có xu hướng tiếp tục tăng trên 2%, và tổng nợ xấu của các ngân hàng thương mại đã tăng khoảng 30% sau chín tháng năm 2020. Nguyên nhân chủ yếu là do nền kinh tế bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19. Thu nhập của doanh nghiệp và người dân bị giảm sút, tác động tiêu cực đến khả năng trả nợ, dẫn đến tình trạng nợ xấu phát sinh là khó tránh khỏi. Mặc dù công tác cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng gắn với xử lý nợ xấu trong thời gian dịch bệnh đã đạt được kết quả đáng khích lệ, vẫn còn tồn tại những khó khăn, vướng mắc. Hiện nay, kiểm soát và xử lý nợ xấu là một vấn đề trọng tâm của hệ thống ngân hàng.

2.1. Tác Động Của Đại Dịch Covid 19 Lên Tỷ Lệ Nợ Xấu

Dịch bệnh Covid-19 gây ra những tác động tiêu cực đến nền kinh tế, làm giảm sút thu nhập của doanh nghiệp và người dân, dẫn đến giảm khả năng trả nợ và làm gia tăng nợ xấu. Điều này đặt ra thách thức lớn cho hệ thống ngân hàng trong việc kiểm soát và xử lý nợ xấu.

2.2. Khó Khăn Trong Xử Lý Nợ Xấu Sau Đại Dịch COVID 19

Mặc dù đã có những nỗ lực trong việc cơ cấu lại hệ thống các tổ chức tín dụng và xử lý nợ xấu, vẫn còn tồn tại những khó khăn, vướng mắc cần được giải quyết để đảm bảo hiệu quả của quá trình xử lý nợ xấu. Việc này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý và các ngân hàng thương mại.

2.3. Mục Tiêu Cấp Thiết Kiểm Soát và Xử Lý Nợ Xấu Triệt Để

Để tạo nền tảng tài chính vững chắc cho các ngân hàng phục hồi và phát triển ổn định, việc xem xét và phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến nợ xấu trở thành nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết. Các giải pháp cần tập trung vào việc cải thiện khả năng quản lý rủi ro tín dụng và tăng cường hiệu quả của các biện pháp xử lý nợ xấu.

III. Phương Pháp Xác Định Phân Loại Nợ Xấu Ngân Hàng

Có rất nhiều góc nhìn và quan điểm khác nhau về khái niệm nợ xấu, tùy thuộc vào cách tiếp cận và quan điểm của người nghiên cứu. Thuật ngữ “nợ xấu” trong tiếng Anh có thể được thay thế bằng các thuật ngữ khác như “Bad debt” hay “Doubtful debt” (Fofack, 2005). Nợ xấu chỉ các khoản vay quá hạn trên 90 ngày không thu hồi được gốc và lãi (Rose, 2009; Miskin, 2010). Nhìn chung, khái niệm nợ xấu không hoàn toàn đồng nhất ở các quốc gia khác nhau. Theo AEG (2014), “Về cơ bản một khoản nợ được coi là nợ xấu khi quá hạn trả lãi và/hoặc gốc trên 90 ngày; hoặc các khoản lãi suất chưa trả từ 90 ngày trở lên đã được nhập gốc, tái cấp vốn hoặc chậm trả theo thoả thuận; hoặc các khoản phải thanh toán đã thanh toán dưới 90 ngày nhưng có những lý do để nghi ngờ rằng các khoản thanh toán sẽ được thực hiện đầy đủ”.

3.1. Các Định Nghĩa Phổ Biến Về Nợ Xấu Trên Thế Giới

Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) định nghĩa: “Một khoản cho vay được coi là không sinh lời (nợ xấu) khi tiền thanh toán lãi và/hoặc tiền gốc đã quá hạn 90 ngày trở lên, hoặc các khoản thanh toán lãi đến 90 ngày hoặc hơn đã được tái cơ cấu hay gia hạn nợ, hoặc các khoản thanh toán dưới 90 ngày nhưng có các nguyên nhân nghi ngờ việc trả nợ sẽ không được thực hiện đầy đủ” (IMF's Complication Guide on Financial Soundness Indicators, 2004). Điều này nhấn mạnh hai yếu tố chính: quá hạn trên 90 ngày và nghi ngờ khả năng trả nợ.

3.2. Tiêu Chí Đánh Giá Khả Năng Trả Nợ Phân Loại Nợ Xấu

Ủy ban Basel về Giám sát ngân hàng (BCBS) xác định khoản nợ bị coi là không có khả năng hoàn trả khi một trong hai điều kiện sau xảy ra: (i) ngân hàng thấy người vay không có khả năng trả nợ đầy đủ khi ngân hàng chưa thực hiện bất cứ động thái gì để thu hồi nợ ví dụ như xử lý tài sản đảm bảo; (ii) người vay đã quá hạn trả nợ quá 90 ngày. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc đánh giá khả năng trả nợ của khách hàng và quản lý rủi ro tín dụng hiệu quả.

3.3. Phân Biệt Nợ Xấu Dựa Trên Thời Gian Quá Hạn Và Rủi Ro Vỡ Nợ

Các định nghĩa về nợ xấu thường xoay quanh hai yếu tố chính: thời gian quá hạn và rủi ro vỡ nợ. Việc phân biệt rõ ràng giữa các loại nợ quá hạn và nợ có vấn đề giúp ngân hàng có biện pháp xử lý phù hợp và giảm thiểu thiệt hại.

IV. Các Nhân Tố Vi Mô Ảnh Hưởng Nợ Xấu Ngân Hàng Hướng Dẫn

Các nhân tố vi mô ảnh hưởng đến nợ xấu ngân hàng bao gồm các yếu tố nội tại của ngân hàng, như tỷ lệ vốn chủ sở hữu, quy mô ngân hàng, tỷ lệ nợ xấu kỳ trước, tỷ lệ lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu (ROE) và tốc độ tăng trưởng tín dụng. Các yếu tố này phản ánh năng lực quản lý và hiệu quả hoạt động của ngân hàng, từ đó tác động đến khả năng kiểm soát rủi ro tín dụng và nợ xấu.

4.1. Tác Động Của Quy Mô Ngân Hàng Đến Rủi Ro Nợ Xấu

Quy mô ngân hàng có thể ảnh hưởng đến rủi ro nợ xấu. Ngân hàng lớn thường có nguồn lực và kinh nghiệm hơn trong việc quản lý rủi ro, nhưng cũng có thể đối mặt với rủi ro hệ thống lớn hơn. Cần phân tích kỹ lưỡng để hiểu rõ tác động của quy mô đến nợ xấu.

4.2. Vai Trò Của ROE Trong Việc Kiểm Soát Nợ Xấu

Tỷ lệ lợi nhuận sau thuế trên vốn chủ sở hữu (ROE) là một chỉ số quan trọng đánh giá hiệu quả hoạt động của ngân hàng. ROE cao thường cho thấy ngân hàng có khả năng sinh lời tốt và có thể đối phó với nợ xấu hiệu quả hơn.

4.3. Tốc Độ Tăng Trưởng Tín Dụng Và Nguy Cơ Nợ Xấu

Tốc độ tăng trưởng tín dụng quá nhanh có thể dẫn đến rủi ro nợ xấu tăng cao. Khi ngân hàng mở rộng tín dụng quá mức mà không kiểm soát chặt chẽ rủi ro, nợ xấu có thể gia tăng đáng kể. Cần duy trì tăng trưởng tín dụng bền vững và quản lý rủi ro hiệu quả.

V. Ảnh Hưởng Các Yếu Tố Vĩ Mô Đến Nợ Xấu Ngân Hàng Hiện Nay

Các yếu tố vĩ mô như tỷ lệ lạm phát và tăng trưởng GDP có tác động đáng kể đến nợ xấu. Lạm phát cao có thể làm giảm khả năng trả nợ của người vay, trong khi tăng trưởng GDP chậm lại có thể ảnh hưởng đến tình hình tài chính doanh nghiệp và làm gia tăng nợ xấu. Việc theo dõi và dự báo các yếu tố vĩ mô là rất quan trọng để quản lý rủi ro tín dụng và kiểm soát nợ xấu.

5.1. Tác Động Của Lạm Phát Đến Khả Năng Trả Nợ

Tỷ lệ lạm phát cao có thể làm giảm giá trị thực của thu nhập và tài sản, từ đó làm giảm khả năng trả nợ của người vay. Ngân hàng cần xem xét tác động của lạm phát khi đánh giá rủi ro tín dụng và điều chỉnh chính sách cho vay phù hợp.

5.2. Tăng Trưởng GDP Chậm Lại Sự Gia Tăng Nợ Xấu

Tăng trưởng GDP chậm lại có thể ảnh hưởng đến tình hình tài chính doanh nghiệp, làm giảm lợi nhuận và khả năng trả nợ. Điều này có thể dẫn đến sự gia tăng nợ xấu trong hệ thống ngân hàng. Cần có các biện pháp hỗ trợ doanh nghiệp và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế để giảm thiểu rủi ro nợ xấu.

5.3. Biến Động Tỷ Giá Rủi Ro Nợ Xấu Tiền Tệ

Biến động tỷ giá có thể gây ra rủi ro nợ xấu đối với các khoản vay bằng ngoại tệ. Khi tỷ giá biến động bất lợi, khả năng trả nợ của người vay có thể bị ảnh hưởng, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp có doanh thu chủ yếu bằng đồng nội tệ.

VI. Giải Pháp Hàm Ý Chính Sách Giảm Nợ Xấu Hiệu Quả

Từ kết quả nghiên cứu, có thể đề xuất các hàm ý chính sách liên quan đến các nhân tố có tác động đến nợ xấu tại các ngân hàng thương mại Việt Nam để hạn chế tỷ lệ này trong thời gian sắp tới. Các giải pháp cần tập trung vào việc cải thiện năng lực quản lý ngân hàng, tăng cường kiểm soát rủi ro tín dụng, và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý và các ngân hàng thương mại để đảm bảo hiệu quả của các biện pháp giảm nợ xấu.

6.1. Nâng Cao Năng Lực Quản Lý Rủi Ro Tín Dụng

Nâng cao năng lực quản lý rủi ro tín dụng là yếu tố then chốt để giảm nợ xấu. Điều này bao gồm việc cải thiện quy trình thẩm định tín dụng, tăng cường giám sát và kiểm tra hoạt động cho vay, và xây dựng các mô hình dự báo rủi ro hiệu quả.

6.2. Giải Pháp Vĩ Mô Thúc Đẩy Tăng Trưởng Kinh Tế Bền Vững

Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững là một giải pháp quan trọng để giảm nợ xấu. Khi nền kinh tế phát triển, doanh nghiệp có lợi nhuận tốt hơn và người dân có thu nhập ổn định, từ đó cải thiện khả năng trả nợ và giảm rủi ro nợ xấu.

6.3. Vai Trò Của Chính Sách Tiền Tệ Tài Khóa Trong Ổn Định Kinh Tế

Chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định kinh tế và kiểm soát lạm phát. Việc điều hành chính sách một cách linh hoạt và hiệu quả có thể giúp giảm thiểu các tác động tiêu cực đến khả năng trả nợ và giảm rủi ro nợ xấu.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2012 – 2020, các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam đối mặt với nhiều thách thức liên quan đến tỷ lệ nợ xấu, một chỉ số quan trọng phản ánh chất lượng tín dụng và rủi ro tín dụng trong hệ thống ngân hàng. Theo số liệu của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tỷ lệ nợ xấu nội bảng toàn hệ thống năm 2019 đạt 1,89%, hoàn thành mục tiêu dưới 2% của Chính phủ, nhưng sang năm 2020, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, tỷ lệ này đã tăng trên 2% với tổng nợ xấu tăng khoảng 30% sau chín tháng. Nợ xấu không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của các NHTM mà còn tác động tiêu cực đến sự ổn định và phát triển kinh tế vĩ mô.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xác định các nhân tố nội tại và vĩ mô tác động đến nợ xấu tại các NHTM Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm kiểm soát và giảm thiểu tỷ lệ nợ xấu trong giai đoạn này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 22 NHTM tiêu biểu tại Việt Nam, sử dụng dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính đã kiểm toán trong giai đoạn 2012 – 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý ngân hàng và cơ quan hoạch định chính sách nhằm nâng cao chất lượng tín dụng, đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng và nền kinh tế quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính để giải thích nguyên nhân và tác động của nợ xấu:

• Lý thuyết thông tin bất cân xứng (Asymmetric Information): Thông tin không đồng đều giữa ngân hàng và khách hàng vay dẫn đến rủi ro ngược (adverse selection) và rủi ro đạo đức (moral hazard), làm gia tăng khả năng phát sinh nợ xấu do ngân hàng khó đánh giá chính xác chất lượng khách hàng.

• Lý thuyết chu kỳ kinh doanh (Business Cycle Theory): Chu kỳ kinh tế với các giai đoạn hưng thịnh và suy thoái ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng trả nợ của khách hàng, từ đó tác động đến tỷ lệ nợ xấu. Khi GDP tăng trưởng, thu nhập tăng giúp giảm nợ xấu; ngược lại, suy thoái kinh tế làm tăng nợ xấu.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: tỷ lệ nợ xấu trên tổng dư nợ (NPL), quy mô ngân hàng (SIZE), tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE), tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng (LLR), tốc độ tăng trưởng tín dụng (GROW), tốc độ tăng trưởng GDP (GDP) và tỷ lệ lạm phát (INF).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với dữ liệu bảng (panel data) thu thập từ 22 NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2012 – 2020. Dữ liệu được lấy từ các báo cáo tài chính đã kiểm toán, bao gồm bảng cân đối kế toán và báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm STATA 14.0, sử dụng các mô hình hồi quy dữ liệu bảng gồm Pooled OLS, mô hình tác động cố định (FEM) và mô hình tác động ngẫu nhiên (REM). Các kiểm định F-test, Breusch-Pagan và Hausman được áp dụng để lựa chọn mô hình phù hợp nhất. Ngoài ra, các kiểm định đa cộng tuyến (VIF), tự tương quan (Durbin-Watson) và phương sai thay đổi (Breusch-Pagan) được thực hiện để đảm bảo tính chính xác của mô hình. Khi phát hiện hiện tượng tự tương quan hoặc phương sai thay đổi, phương pháp FGLS được sử dụng để khắc phục.

Quy trình nghiên cứu gồm: xác định vấn đề, tổng quan lý thuyết, xây dựng mô hình và giả thuyết, thu thập và xử lý dữ liệu, phân tích mô hình hồi quy, kiểm định mô hình và trình bày kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quy mô ngân hàng (SIZE) có tác động tích cực đến nợ xấu: Kết quả hồi quy cho thấy quy mô ngân hàng càng lớn thì tỷ lệ nợ xấu càng tăng, với mức độ ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê ở mức 1%. Điều này phù hợp với giả thuyết "quá lớn để phá sản" khi các ngân hàng lớn có xu hướng chấp nhận rủi ro cao hơn, dẫn đến gia tăng nợ xấu.

2. Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng (LLR) tác động cùng chiều với nợ xấu: Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng tăng làm tăng tỷ lệ nợ xấu, phản ánh việc các ngân hàng trích lập dự phòng cao hơn khi dự đoán rủi ro tín dụng gia tăng. Mức ý nghĩa thống kê đạt 5%, cho thấy dự phòng rủi ro là chỉ báo quan trọng về chất lượng tín dụng.

3. Tốc độ tăng trưởng tín dụng (GROW) có ảnh hưởng tích cực đến nợ xấu: Tăng trưởng tín dụng nhanh làm gia tăng tỷ lệ nợ xấu với ý nghĩa thống kê 1%, do các ngân hàng có thể nới lỏng tiêu chuẩn cho vay để mở rộng tín dụng, dẫn đến rủi ro tín dụng cao hơn.

4. Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) có tác động tiêu cực đến nợ xấu: ROE cao giúp giảm tỷ lệ nợ xấu, với mức ý nghĩa thống kê 1%, cho thấy ngân hàng có lợi nhuận tốt thường quản lý rủi ro hiệu quả hơn và lựa chọn khách hàng vay có chất lượng.

5. Tỷ lệ lạm phát (INF) không có ý nghĩa thống kê: Lạm phát không ảnh hưởng đáng kể đến tỷ lệ nợ xấu trong giai đoạn nghiên cứu, có thể do các chính sách tiền tệ và điều chỉnh lãi suất đã phần nào kiểm soát tác động của lạm phát đến khả năng trả nợ.

6. Tăng trưởng GDP (GDP) có tác động ngược chiều đến nợ xấu: Tăng trưởng kinh tế cao giúp giảm tỷ lệ nợ xấu với ý nghĩa thống kê 5%, phù hợp với lý thuyết chu kỳ kinh doanh khi thu nhập tăng giúp khách hàng trả nợ tốt hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy các nhân tố nội tại như quy mô ngân hàng, dự phòng rủi ro tín dụng và tốc độ tăng trưởng tín dụng có tác động tích cực đến nợ xấu, trong khi ROE và tăng trưởng GDP có tác động ngược chiều. Điều này phản ánh thực trạng các ngân hàng lớn và tăng trưởng tín dụng nhanh thường đối mặt với rủi ro tín dụng cao hơn, trong khi lợi nhuận và nền kinh tế phát triển giúp giảm thiểu nợ xấu.

So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả tương đồng với các nghiên cứu của Salas và Saurina (2002), Ghosh (2015) và Nguyễn Thị Hồng Vinh (2015) khi cùng chỉ ra vai trò quan trọng của các nhân tố nội tại và vĩ mô đối với nợ xấu. Việc lạm phát không có ý nghĩa thống kê có thể do đặc thù kinh tế Việt Nam trong giai đoạn nghiên cứu và các chính sách tiền tệ linh hoạt.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng nợ xấu và các biến số chính trong giai đoạn 2012 – 2020, bảng hồi quy chi tiết các hệ số và mức ý nghĩa thống kê giúp minh họa rõ ràng các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý quy mô và chất lượng tín dụng: Các NHTM cần kiểm soát chặt chẽ quy mô tín dụng, tránh mở rộng quá nhanh dẫn đến rủi ro gia tăng. Cần áp dụng các tiêu chuẩn thẩm định khách hàng nghiêm ngặt nhằm giảm thiểu nợ xấu. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ban điều hành và phòng quản lý rủi ro ngân hàng.

2. Nâng cao hiệu quả trích lập dự phòng rủi ro tín dụng: Ngân hàng cần xây dựng chính sách trích lập dự phòng phù hợp với mức độ rủi ro thực tế, đảm bảo dự phòng đủ để bù đắp tổn thất tiềm ẩn. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm; Chủ thể: Phòng tài chính kế toán và quản lý rủi ro.

3. Kiểm soát tốc độ tăng trưởng tín dụng hợp lý: Ngân hàng Nhà nước và các NHTM cần phối hợp điều chỉnh chính sách tín dụng, tránh tăng trưởng tín dụng nóng, tập trung vào các lĩnh vực có hiệu quả và rủi ro thấp. Thời gian thực hiện: 1-3 năm; Chủ thể: NHNN và các NHTM.

4. Tăng cường năng lực quản trị và nâng cao lợi nhuận: Các NHTM cần cải thiện quản lý hoạt động kinh doanh, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn để tăng ROE, từ đó giảm rủi ro tín dụng. Thời gian thực hiện: 2-3 năm; Chủ thể: Ban lãnh đạo và phòng kế hoạch chiến lược.

5. Theo dõi sát diễn biến kinh tế vĩ mô: Các cơ quan quản lý cần thường xuyên cập nhật và dự báo các chỉ số kinh tế như GDP, lạm phát để có chính sách tiền tệ phù hợp, hỗ trợ ổn định hệ thống ngân hàng. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: NHNN, Bộ Tài chính, các viện nghiên cứu kinh tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý ngân hàng thương mại: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến nợ xấu, từ đó xây dựng chiến lược quản lý rủi ro tín dụng hiệu quả, nâng cao chất lượng tín dụng và lợi nhuận.

2. Cơ quan hoạch định chính sách tài chính – tiền tệ: Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế các chính sách kiểm soát tín dụng, ổn định hệ thống ngân hàng và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế bền vững.

3. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành Tài chính – Ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích dữ liệu bảng và các nhân tố tác động đến nợ xấu trong bối cảnh Việt Nam.

4. Các tổ chức tín dụng và công ty kiểm toán: Hỗ trợ đánh giá rủi ro tín dụng, xây dựng các chỉ tiêu cảnh báo sớm và cải thiện quy trình thẩm định, quản lý nợ xấu.

Câu hỏi thường gặp

1. Nợ xấu được định nghĩa như thế nào trong nghiên cứu này?
   Nợ xấu là các khoản vay quá hạn trên 90 ngày hoặc có dấu hiệu nghi ngờ khả năng trả nợ, được phân loại theo nhóm 3, 4 và 5 theo Thông tư 11/2021/TT-NHNN.

2. Tại sao quy mô ngân hàng lại có tác động tích cực đến nợ xấu?
   Ngân hàng lớn có xu hướng mở rộng tín dụng nhanh và chấp nhận rủi ro cao hơn, dẫn đến tăng tỷ lệ nợ xấu, phù hợp với giả thuyết "quá lớn để phá sản".

3. Làm thế nào để kiểm soát tốc độ tăng trưởng tín dụng nhằm giảm nợ xấu?
   Ngân hàng cần áp dụng tiêu chuẩn thẩm định nghiêm ngặt, hạn chế cho vay vào các lĩnh vực rủi ro cao và phối hợp với NHNN điều chỉnh chính sách tín dụng phù hợp.

4. Tại sao lạm phát không có tác động đáng kể đến nợ xấu trong nghiên cứu?
   Có thể do chính sách tiền tệ linh hoạt và điều chỉnh lãi suất kịp thời đã giảm thiểu tác động tiêu cực của lạm phát đến khả năng trả nợ của khách hàng.

5. ROE ảnh hưởng như thế nào đến nợ xấu?
   ROE cao cho thấy ngân hàng hoạt động hiệu quả, có khả năng lựa chọn khách hàng tốt và quản lý rủi ro tốt hơn, từ đó giảm tỷ lệ nợ xấu.

Kết luận

• Xác định rõ các nhân tố nội tại (quy mô ngân hàng, dự phòng rủi ro tín dụng, tốc độ tăng trưởng tín dụng, ROE) và vĩ mô (tăng trưởng GDP) ảnh hưởng đến tỷ lệ nợ xấu tại các NHTM Việt Nam trong giai đoạn 2012 – 2020.
• Quy mô ngân hàng, dự phòng rủi ro và tăng trưởng tín dụng có tác động tích cực đến nợ xấu, trong khi ROE và GDP có tác động ngược chiều.
• Lạm phát không có ý nghĩa thống kê trong mô hình nghiên cứu, phản ánh đặc thù kinh tế và chính sách tiền tệ Việt Nam.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các giải pháp quản lý rủi ro tín dụng và chính sách kiểm soát nợ xấu.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm kiểm soát quy mô tín dụng, nâng cao hiệu quả quản trị ngân hàng và theo dõi sát diễn biến kinh tế vĩ mô để giảm thiểu rủi ro nợ xấu trong tương lai.

Luận văn khuyến nghị các nhà quản lý ngân hàng và cơ quan chính sách tiếp tục nghiên cứu mở rộng về các nhân tố ảnh hưởng đến nợ xấu, đặc biệt trong bối cảnh biến động kinh tế toàn cầu và tác động của các yếu tố công nghệ mới. Để nâng cao hiệu quả quản lý nợ xấu, các bên liên quan nên áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng Việt Nam.