Tổng quan nghiên cứu

Vùng đất Thăng Bình, Quảng Nam, với truyền thống hiếu học lâu đời, đã đóng góp một đội ngũ nho sĩ tiêu biểu dưới triều Nguyễn từ năm 1802 đến 1945. Qua các tư liệu văn bia được lưu giữ tại Văn thánh Thăng Bình, tổng cộng có 164 người đỗ đạt trong 183 lượt thi, bao gồm 1 Tiến sĩ, 3 Phó bảng, 32 Cử nhân và 146 Tú tài. Nghiên cứu tập trung phân tích đội ngũ nho sĩ này nhằm làm rõ đặc điểm, sự nghiệp và đóng góp của họ trong bối cảnh lịch sử, xã hội của huyện Thăng Bình dưới triều Nguyễn.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng một bức tranh toàn diện về đội ngũ nho sĩ Thăng Bình, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho công tác bồi dưỡng và phát triển đội ngũ trí thức hiện nay. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các nhà khoa bảng có xuất thân từ huyện Lễ Dương (tên cũ của Thăng Bình) trong giai đoạn 1802-1945, dựa trên nguồn tư liệu chính là các văn bia Hán Nôm và các tài liệu lịch sử liên quan.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc làm sáng tỏ vai trò của nho sĩ trong việc duy trì và phát triển truyền thống hiếu học, góp phần vào sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của địa phương. Đồng thời, nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách giáo dục và phát triển nhân tài tại Thăng Bình và các vùng lân cận.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên quan điểm sử học Mác-xít, tập trung vào mối quan hệ giữa đội ngũ trí thức và sự phát triển xã hội trong bối cảnh lịch sử cụ thể. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết về vai trò của trí thức trong xã hội phong kiến: Nhấn mạnh vai trò của nho sĩ như lực lượng trung gian giữa triều đình và nhân dân, góp phần duy trì trật tự xã hội và phát triển văn hóa.
  • Mô hình phát triển giáo dục truyền thống và khoa cử: Phân tích hệ thống giáo dục, thi cử dưới triều Nguyễn, từ đó đánh giá ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển đội ngũ nho sĩ địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: nho sĩ, khoa cử, văn bia, truyền thống hiếu học, và sự nghiệp quan trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính là các văn bia Hán Nôm tại Văn thánh Thăng Bình, cùng các tài liệu lịch sử như Đại Nam nhất thống chí, Quốc triều hương khoa lục, và các công trình nghiên cứu trước đây. Tổng số mẫu nghiên cứu gồm 164 nho sĩ đỗ đạt được ghi chép trong 9 tấm bia dựng từ năm 1896 đến 1939.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phương pháp thống kê phân loại: Thống kê số lượng, chức danh, quê quán, và phẩm hàm của nho sĩ.
  • Phương pháp phân tích nội dung: Đánh giá đặc điểm, sự nghiệp và đóng góp của từng nhóm nho sĩ.
  • Phương pháp so sánh đối chiếu: So sánh số liệu giữa các giai đoạn triều Nguyễn và với các địa phương khác.
  • Phương pháp lịch sử và logic: Giải thích nguyên nhân, bối cảnh phát triển đội ngũ nho sĩ.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 (khi các văn bia được sưu tầm, dịch thuật) đến năm 2018, với quá trình thu thập, phân tích và tổng hợp dữ liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Số lượng và phân bố chức danh nho sĩ
    Trong giai đoạn 1807-1945, huyện Thăng Bình có 164 người đỗ đạt trong 183 lượt thi, gồm 1 Tiến sĩ (0,51%), 3 Phó bảng (1,64%), 32 Cử nhân (17,5%) và 147 Tú tài (80,3%). Số lượng đỗ đạt tăng dần trong giai đoạn đầu triều Nguyễn, đạt đỉnh dưới thời vua Tự Đức với 58 người (chiếm 35,4%), sau đó giảm mạnh từ năm 1873 do ảnh hưởng của thực dân Pháp.

  2. Quê quán và phân bố địa lý
    Các tổng Hưng Thạnh Hạ, Phú Mỹ Trung và An Thái Trung chiếm tỷ lệ đỗ đạt cao nhất, lần lượt là 35,4%, 21,3% và 15,9%. Những tổng này nằm gần trung tâm huyện, có điều kiện kinh tế và giao thông thuận lợi, tạo điều kiện cho việc học tập và thi cử. Ngược lại, các tổng xa xôi như Châu Đức Trung, An Thạnh Hạ có tỷ lệ đỗ đạt thấp (dưới 7,5%).

  3. Sự nghiệp quan trường
    Nho sĩ Thăng Bình giữ nhiều chức vụ quan trọng trong bộ máy triều Nguyễn, từ Tri phủ, Đốc học đến các phẩm hàm cao như Hiệp biện đại học sĩ, Bố chánh sứ. Phần lớn giữ chức vụ từ tòng ngũ phẩm đến chánh tứ phẩm, thể hiện sự đóng góp quan trọng trong quản lý địa phương và trung ương.

  4. Đặc điểm và đóng góp của nho sĩ
    Nho sĩ Thăng Bình không chỉ tham gia công tác chính trị, ngoại giao mà còn đóng góp vào phát triển văn hóa - giáo dục, xây dựng và trùng tu Văn miếu, thúc đẩy kinh tế xã hội địa phương. Họ là lực lượng giữ gìn truyền thống hiếu học, góp phần nâng cao dân trí và phát triển bền vững vùng đất.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng số lượng nho sĩ đỗ đạt dưới triều Nguyễn phản ánh chính sách khuyến học và tổ chức khoa cử chặt chẽ của triều đình, đặc biệt dưới các vua Gia Long, Minh Mạng và Tự Đức. Việc phân bố đỗ đạt tập trung ở các tổng gần trung tâm huyện cho thấy vai trò của điều kiện kinh tế, giao thông và cơ sở giáo dục trong việc thúc đẩy học tập.

So sánh với các nghiên cứu về nho sĩ các địa phương khác, Thăng Bình có tỷ lệ đỗ đạt và phẩm hàm tương đối cao, chứng tỏ truyền thống hiếu học và sự phát triển giáo dục địa phương. Tuy nhiên, sự suy giảm số lượng nho sĩ từ cuối thế kỷ XIX phản ánh tác động tiêu cực của thực dân Pháp và sự suy yếu của hệ thống khoa cử truyền thống.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố số lượng nho sĩ theo từng triều vua và bản đồ phân bố quê quán, giúp minh họa rõ nét sự biến động và phân bố địa lý của đội ngũ trí thức.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất giáo dục tại các vùng xa xôi
    Mục tiêu nâng cao tỷ lệ học sinh đỗ đạt tại các tổng có điều kiện kinh tế khó khăn trong vòng 5 năm tới. Chủ thể thực hiện là chính quyền địa phương phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo.

  2. Phát huy giá trị truyền thống hiếu học qua các hoạt động văn hóa - giáo dục
    Tổ chức các chương trình tuyên truyền, hội thảo về lịch sử nho sĩ Thăng Bình nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng trong 3 năm tới. Chủ thể là các trường học, trung tâm văn hóa và các tổ chức xã hội.

  3. Xây dựng quỹ học bổng và hỗ trợ học sinh nghèo, có năng khiếu
    Mục tiêu hỗ trợ ít nhất 100 học sinh mỗi năm, giúp các em tiếp tục học tập và phát triển tài năng. Chủ thể là các tổ chức chính quyền, doanh nghiệp và nhà hảo tâm.

  4. Khuyến khích nghiên cứu và bảo tồn các di tích văn hóa liên quan đến nho sĩ
    Bảo tồn và phát huy giá trị Văn thánh Thăng Bình và các văn bia, đồng thời phát triển du lịch văn hóa gắn với lịch sử nho sĩ trong 5 năm tới. Chủ thể là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Lịch sử và Văn hóa Việt Nam
    Giúp hiểu sâu sắc về lịch sử giáo dục, khoa cử và đội ngũ trí thức địa phương, phục vụ cho các đề tài nghiên cứu liên quan.

  2. Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục tại Quảng Nam và các tỉnh miền Trung
    Cung cấp cơ sở lịch sử và thực tiễn để xây dựng các chương trình giáo dục phù hợp, phát huy truyền thống hiếu học.

  3. Nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo địa phương
    Là tài liệu tham khảo quan trọng để xây dựng các chính sách phát triển giáo dục, bồi dưỡng nhân tài và bảo tồn di sản văn hóa.

  4. Những người quan tâm đến lịch sử và văn hóa truyền thống Việt Nam
    Giúp hiểu rõ hơn về vai trò của nho sĩ trong lịch sử địa phương, góp phần nâng cao nhận thức và niềm tự hào dân tộc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nho sĩ Thăng Bình dưới triều Nguyễn có đặc điểm gì nổi bật?
    Đội ngũ nho sĩ có số lượng lớn, đa dạng về chức danh, với truyền thống hiếu học mạnh mẽ và đóng góp quan trọng trong chính trị, văn hóa và xã hội địa phương.

  2. Nguồn tư liệu chính để nghiên cứu đội ngũ nho sĩ là gì?
    Chủ yếu dựa vào các văn bia Hán Nôm tại Văn thánh Thăng Bình, cùng các tài liệu lịch sử như Đại Nam nhất thống chí và Quốc triều hương khoa lục.

  3. Tại sao số lượng nho sĩ đỗ đạt giảm mạnh từ cuối thế kỷ XIX?
    Do ảnh hưởng của thực dân Pháp, sự suy yếu của hệ thống khoa cử truyền thống và các biến động chính trị xã hội trong nước.

  4. Các tổng nào có tỷ lệ nho sĩ đỗ đạt cao nhất?
    Hưng Thạnh Hạ (35,4%), Phú Mỹ Trung (21,3%) và An Thái Trung (15,9%) là những tổng có số lượng nho sĩ đỗ đạt nhiều nhất, do điều kiện kinh tế và giao thông thuận lợi.

  5. Nghiên cứu này có ứng dụng gì trong giáo dục hiện đại?
    Giúp phát huy truyền thống hiếu học, xây dựng chính sách bồi dưỡng nhân tài, đồng thời bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lịch sử địa phương.

Kết luận

  • Đã xác định được đội ngũ nho sĩ Thăng Bình dưới triều Nguyễn với 164 người đỗ đạt, đa dạng về chức danh và phẩm hàm.
  • Phân tích sự phân bố địa lý và sự nghiệp quan trường cho thấy ảnh hưởng của điều kiện kinh tế, xã hội đến thành tích học tập và công tác của nho sĩ.
  • Nho sĩ Thăng Bình đóng góp quan trọng vào phát triển chính trị, văn hóa và giáo dục địa phương.
  • Sự suy giảm số lượng nho sĩ từ cuối thế kỷ XIX phản ánh tác động của thực dân Pháp và sự thay đổi hệ thống giáo dục.
  • Đề xuất các giải pháp phát huy truyền thống hiếu học, bảo tồn di sản và phát triển giáo dục hiện đại tại Thăng Bình.

Tiếp theo, cần triển khai các đề xuất khuyến nghị nhằm phát huy giá trị truyền thống và phát triển đội ngũ trí thức địa phương. Mời các nhà nghiên cứu, cán bộ quản lý giáo dục và cộng đồng cùng tham gia đóng góp ý kiến và thực hiện các giải pháp này để xây dựng Thăng Bình ngày càng phát triển bền vững.