I. Tổng Quan Nghiên Cứu Quyền Con Người Theo Mác Lênin
Nghiên cứu về quyền con người theo chủ nghĩa Mác-Lênin là một lĩnh vực quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam hiện nay. Từ thời cổ đại, ý tưởng về giá trị cá nhân và sự cần thiết phải tôn trọng, bảo vệ đã xuất hiện. Các tôn giáo lớn đều nhấn mạnh các giá trị cơ bản như lòng từ bi và sự khoan dung. Chủ nghĩa Mác đã khắc phục những thiếu sót của các thuyết nhân quyền trước đây, xem xét các vấn đề nhà nước, pháp luật và nhân quyền theo quan điểm duy vật lịch sử. Chủ nghĩa Mác xác định nền tảng của nhà nước, pháp luật và nhân quyền là tổng thể các quan hệ sản xuất thống trị trong xã hội có giai cấp. Quyền con người ngày càng được thừa nhận rộng rãi, tôn trọng, bảo đảm và thực thi được coi là điều kiện và mục tiêu phát triển. Tuy nhiên vẫn còn sự khác biệt giữa phương Đông và phương Tây, chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản.
1.1. Lịch Sử Phát Triển Tư Tưởng Về Quyền Con Người
Tư tưởng về quyền con người gắn liền với sự hình thành và phát triển của xã hội loài người. Kể từ thời cổ đại đã bắt đầu có sự thừa nhận quan niệm cho rằng mỗi người đều có giá trị cá nhân bẩm sinh đòi hỏi cần có một mức độ ghi nhận, tôn trọng và bảo vệ nhất định. Các tôn giáo lớn đều đặc biệt nhấn mạnh đến những giá trị cơ bản của con người như đức hạnh, lòng từ bi và sự khoan dung. Các nhà tư tưởng, triết học từ lâu cũng vẫn cho rằng bản chất của con người là dựa trên cách ứng xử trong quan hệ lẫn nhau và sự tôn trọng mà chúng ta dành cho đồng loại của mình.
1.2. Vai Trò của Chủ Nghĩa Mác Trong Lý Luận Nhân Quyền
Thiếu sót cơ bản của các học thuyết pháp quyền, nhân quyền trước chủ nghĩa Mác là tính trừu tượng, chủ nghĩa duy tâm về lịch sử và tính xa rời thực tiễn hiện thực của cuộc sống. Trong bối cảnh đa dạng, hỗn độn đó, sự ra đời của chủ nghĩa Mác đã khắc phục được những thiếu sót của các thuyết nhân quyền trước đây, đồng thời tạo ra một bước ngoặt cách mạng trong sự phát triển lý luận về nhà nước, pháp quyền và nhân quyền. Thực chất của bước ngoặt này là ở chỗ chủ nghĩa Mác đã xem xét các vấn đề nhà nước, pháp luật và nhân quyền theo quan điểm duy vật lịch sử.
II. Thách Thức Nghiên Cứu Quyền Con Người Theo Mác Lênin
Nghiên cứu về quyền con người theo chủ nghĩa Mác-Lênin đối diện với nhiều thách thức. Sự khác biệt về nhận thức giữa phương Đông và phương Tây, giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản vẫn tồn tại. Các giá trị của quyền con người nhiều khi đã bị chính trị hoá để phục vụ cho chủ nghĩa bá quyền, chính trị cường quyền. Việc đấu tranh chống lại luận điệu xuyên tạc, sai trái của các lực lượng thù địch về quyền con người đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về lý luận và thực tiễn. Để xây dựng căn cứ lý luận cho quá trình hội nhập quốc tế và đấu tranh chống lại các luận điệu xuyên tạc, sai trái của các lực lượng thù địch về quyền con người cần nghiên cứu và xây dựng lý luận về vấn đề nhân quyền trong điều kiện cụ thể hiện nay của đất nước.
2.1. Sự Khác Biệt Trong Quan Điểm Về Quyền Con Người
Mặc dầu vậy, vẫn còn đó sự khác biệt về mặt nhận thức trong quan niệm về quyền con người giữa phương Đông và phương Tây; giữa chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản. Các giá trị của quyền con người nhiều khi đã bị chính trị hoá để phục vụ cho chủ nghĩa bá quyền, chính trị cường quyền, thực hiện diễn biến hoà bình, chống phá các nước không thân thiện.
2.2. Nguy Cơ Chính Trị Hóa Vấn Đề Quyền Con Người
Các giá trị của quyền con người nhiều khi đã bị chính trị hoá để phục vụ cho chủ nghĩa bá quyền, chính trị cường quyền, thực hiện diễn biến hoà bình, chống phá các nước không thân thiện.
III. Cách Tiếp Cận Mác Lênin Về Quyền Con Người Phê Phán
Chủ nghĩa Mác-Lênin phê phán các quan niệm tư sản về quyền con người trong chủ nghĩa tư bản. Các học thuyết pháp quyền trước Mác mang tính trừu tượng, duy tâm và xa rời thực tiễn. Mác xem xét vấn đề quyền con người trong bối cảnh các quan hệ sản xuất và giai cấp trong xã hội. Mác xác định rằng nền tảng của nhà nước, pháp luật và nhân quyền là tổng thể các quan hệ sản xuất thống trị trong xã hội có giai cấp, làm rõ cơ chế tác động qua lại giữa cơ sở hạ tầng kinh tế và thượng tầng kiến trúc chính trị nhà nước và pháp luật. Chủ nghĩa Mác cũng xác định đúng vai trò của con người và tương quan giữa con người với quy luật khách quan của xã hội, đưa ra quan niệm cho rằng con người trong tính hiện thực của nó là "tổng hoà các mối quan hệ xã hội".
3.1. Phê Phán Học Thuyết Nhân Quyền Tư Sản
Thiếu sót cơ bản của các học thuyết pháp quyền, nhân quyền trước chủ nghĩa Mác là tính trừu tượng, chủ nghĩa duy tâm về lịch sử và tính xa rời thực tiễn hiện thực của cuộc sống.
3.2. Quan Điểm Duy Vật Lịch Sử Về Quyền Con Người
Chủ nghĩa Mác đã xác định đúng đắn rằng nền tảng của nhà nước, pháp luật và nhân quyền là tổng thể các quan hệ sản xuất thống trị trong xã hội có giai cấp. Trên cơ sở đó, làm rõ cơ chế tác động qua lại giữa cơ sở hạ tầng kinh tế và thượng tầng kiến trúc chính trị nhà nước và pháp luật.
3.3. Con Người Là Tổng Hòa Các Mối Quan Hệ Xã Hội
Chủ nghĩa Mác cũng xác định đúng vai trò của con người và tương quan giữa con người với quy luật khách quan của xã hội, đưa ra quan niệm cho rằng con người trong tính hiện thực của nó là "tổng hoà các mối quan hệ xã hội".
IV. Các Quan Điểm Cơ Bản Của Mác Lênin Về Quyền Con Người
Theo chủ nghĩa Mác-Lênin, quyền con người phải được đảm bảo trong một xã hội công bằng, bình đẳng. Quyền con người không thể tách rời khỏi quyền của cộng đồng và quyền tự quyết dân tộc. Các quyền kinh tế, văn hoá, xã hội cũng được coi trọng bên cạnh các quyền dân sự, chính trị. Vấn đề bình đẳng, tự do, vấn đề về mối quan hệ giữa quyền cá nhân và quyền của cộng đồng, vấn đề quyền tự quyết dân tộc, các quyền kinh tế, văn hoá, xã hội, các quyền thế hệ thứ ba,… Trong thời đại ngày nay, quyền con người là một vấn đề triết học, chính trị, pháp lý, đạo đức có ý nghĩa hết sức quan trọng. Ở cấp độ quốc tế, quyền con người đã trở thành mối quan tâm chung của cộng đồng nhân loại.
4.1. Quyền Con Người Trong Xã Hội Công Bằng
Theo chủ nghĩa Mác-Lênin, quyền con người phải được đảm bảo trong một xã hội công bằng, bình đẳng.
4.2. Quyền Cá Nhân Và Quyền Cộng Đồng
Quyền con người không thể tách rời khỏi quyền của cộng đồng và quyền tự quyết dân tộc.
4.3. Quyền Kinh Tế Văn Hóa Xã Hội
Các quyền kinh tế, văn hoá, xã hội cũng được coi trọng bên cạnh các quyền dân sự, chính trị.
V. Ứng Dụng Lý Luận Mác Lênin Về Quyền Tại Việt Nam
Việc nghiên cứu lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin về quyền con người là cơ sở phương pháp luận đúng đắn để xây dựng lý luận nhân quyền Việt Nam. Sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam nhấn mạnh vai trò của hội nhập quốc tế. Việt Nam tăng cường đối thoại, chủ động tham gia ký kết và thực hiện các cam kết và điều ước quốc tế về quyền con người. Việc nghiên cứu đề tài này có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cấp bách. Nó góp phần nâng cao nhận thức khoa học của chúng ta về quyền con người, góp phần vào cuộc đấu tranh, phê phán các luận điệu sai trái của các lực lượng thù địch về quyền con người, xây dựng các căn cứ lý luận và chính sách, hoàn thiện cơ chế bảo đảm quyền con người ở Việt Nam.
5.1. Hội Nhập Quốc Tế Và Quyền Con Người Ở Việt Nam
Ở Việt Nam, sự nghiệp đổi mới được khởi xướng từ năm 1986 đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò của hội nhập quốc tế. Việt Nam cũng đã tham gia nhiều hơn vào các diễn đàn quốc tế, trong đó có diễn đàn về quyền con người. Tăng cường đối thoại, chủ động tham gia ký kết và thực hiện các cam kết và điều ước quốc tế về quyền con người đang là một chủ trương nhất quán của Đảng và Nhà nước ta.
5.2. Nghiên Cứu Lý Luận Để Đấu Tranh Phản Bác
Để xây dựng căn cứ lý luận cho quá trình hội nhập quốc tế và quá trình đấu tranh chống lại luận điệu xuyên tạc, sai trái của các lực lượng thù địch về quyền con người nhằm hướng tới sự bảo đảm ngày một tốt hơn các quyền con người cho người dân Việt Nam, chúng ta cần nghiên cứu và xây dựng lý luận về vấn đề nhân quyền trong điều kiện cụ thể hiện nay của đất nước ta.
VI. Kết Luận Tương Lai Nghiên Cứu Quyền Con Người Việt Nam
Nghiên cứu về quyền con người theo chủ nghĩa Mác-Lênin cần tiếp tục được phát triển và hoàn thiện. Cần có những nghiên cứu sâu sắc hơn về mối quan hệ giữa lý luận và thực tiễn trong bối cảnh Việt Nam. Cần xây dựng cơ chế bảo đảm quyền con người hiệu quả và phù hợp với điều kiện cụ thể của đất nước. Mặc dù đã có nhiều cố gắng để đảm bảo tiến độ và chất lượng khoa học nhưng do đề tài đề cập đến nội dung rộng lớn thuộc hệ thống lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin và mang tính thực tiễn hết sức phong phú nhưng lại khá nhạy cảm nên không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định về chuyên môn và khoa học. Ban chủ nhiệm đề tài mong tiếp tục nhận được ý kiến đóng góp của các cơ quan, các nhà khoa học trong và ngoài Học viện để tiếp tục phát triển và hoàn thiện chủ đề nghiên cứu này trong các công trình nghiên cứu tiếp theo.
6.1. Hoàn Thiện Lý Luận Về Quyền Con Người
Nghiên cứu về quyền con người theo chủ nghĩa Mác-Lênin cần tiếp tục được phát triển và hoàn thiện.
6.2. Xây Dựng Cơ Chế Bảo Đảm Quyền Con Người
Cần xây dựng cơ chế bảo đảm quyền con người hiệu quả và phù hợp với điều kiện cụ thể của đất nước.
