Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh giảng dạy tiếng Anh tại Việt Nam, việc sử dụng hiện tượng chuyển mã (code-switching - CS) trong dạy ngữ pháp đang là một chủ đề gây tranh cãi và thu hút sự quan tâm nghiên cứu sâu rộng. Tại các Trung tâm Ngoại ngữ Vietnam USA Society (VUS) ở TP. Hồ Chí Minh, nơi áp dụng chính sách sử dụng tiếng Anh tối đa trong giảng dạy, có khoảng 43 giáo viên tham gia khảo sát về thái độ và thực tiễn sử dụng CS trong dạy ngữ pháp cho ba nhóm trình độ học viên: sơ cấp, trung cấp và cao trung cấp. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ thái độ của giáo viên đối với CS, khảo sát mức độ và tình huống sử dụng CS trong giảng dạy ngữ pháp, đồng thời đề xuất các giải pháp sử dụng CS hiệu quả, tránh lạm dụng tiếng mẹ đẻ (L1) để duy trì môi trường học tập tiếng Anh chuẩn. Nghiên cứu được thực hiện tại 3 cơ sở của VUS tại TP. Hồ Chí Minh trong năm 2022, với trọng tâm là giảng dạy ngữ pháp tiếng Anh cho học viên từ trình độ sơ cấp đến cao trung cấp. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giảng dạy ngữ pháp tiếng Anh, đồng thời góp phần xây dựng chính sách sử dụng ngôn ngữ phù hợp tại các trung tâm ngoại ngữ.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về chuyển mã trong ngôn ngữ song ngữ, đặc biệt là phân loại các loại chuyển mã theo Cook (2016) gồm: chuyển mã từ đơn lẻ, chuyển mã cụm từ và chuyển mã mệnh đề. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng khung tham chiếu trình độ ngôn ngữ CEFR để phân nhóm học viên thành ba cấp độ: sơ cấp, trung cấp thấp và trung cấp cao. Về phương pháp dạy ngữ pháp, mô hình PPP (Presentation, Practice, Production) được sử dụng phổ biến tại VUS, kết hợp với các nguyên tắc dạy ngữ pháp của Batstone và Ellis (2009) nhấn mạnh việc nâng cao nhận thức (consciousness-raising) và thực hành trong điều kiện giao tiếp thực tế. Lý thuyết về chức năng sư phạm của chuyển mã trong dạy ngữ pháp cũng được khai thác, tập trung vào việc sử dụng CS để đảm bảo sự hiểu bài, nâng cao nhận thức về sự khác biệt ngữ pháp giữa L1 và L2, cũng như hỗ trợ các học viên ở trình độ thấp.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với thiết kế nghiên cứu trường hợp tập thể (collective case study). Dữ liệu được thu thập qua bảng khảo sát với 43 giáo viên tiếng Anh tại 3 cơ sở VUS ở TP. Hồ Chí Minh, những người có trình độ từ cử nhân trở lên và ít nhất 2 năm kinh nghiệm giảng dạy. Mẫu được chọn theo phương pháp phi xác suất, tập trung vào giáo viên người Việt để đảm bảo tính phù hợp với hiện tượng chuyển mã giữa tiếng Việt và tiếng Anh. Trước đó, một nghiên cứu thí điểm với 8 giáo viên được thực hiện để thiết kế bảng câu hỏi phù hợp. Dữ liệu được phân tích bằng phần mềm SPSS với các phép kiểm định chi-square, thang đo Likert và thống kê Cronbach’s α để đảm bảo độ tin cậy. Kết quả được trình bày dưới dạng bảng biểu và biểu đồ nhằm minh họa trực quan các phát hiện.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Thái độ sử dụng chuyển mã theo trình độ học viên: Khoảng 70% giáo viên ưu tiên sử dụng CS cho nhóm học viên sơ cấp và trung cấp thấp, trong khi chỉ khoảng 20% sử dụng CS cho nhóm trung cấp cao và cao trung cấp. Điều này cho thấy CS được xem là công cụ hỗ trợ hiệu quả cho học viên mới bắt đầu và trình độ trung cấp thấp.
Tần suất sử dụng CS trong thực tế: Giáo viên báo cáo sử dụng CS trung bình khoảng 40% thời gian giảng dạy cho nhóm sơ cấp, giảm xuống còn khoảng 15% cho nhóm trung cấp thấp và dưới 5% cho nhóm trung cấp cao. So sánh với mức độ CS mà giáo viên cho là phù hợp, thực tế họ thường sử dụng CS nhiều hơn dự kiến, đặc biệt ở nhóm sơ cấp.
Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định sử dụng CS: Các yếu tố sư phạm như đảm bảo học viên hiểu bài (85%), nâng cao nhận thức về ngữ pháp (78%), và hỗ trợ xử lý các cấu trúc ngữ pháp phức tạp (65%) được giáo viên đánh giá là quan trọng nhất khi quyết định sử dụng CS.
Phản hồi về việc kiểm soát lượng CS: Khoảng 60% giáo viên cho biết họ có thể kiểm soát được lượng CS sử dụng theo dự định, trong khi 40% còn lại thừa nhận đôi khi sử dụng CS vượt mức mong muốn do áp lực thời gian hoặc khó khăn trong giảng dạy.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy CS được xem là một công cụ sư phạm hữu ích, đặc biệt trong việc giảng dạy ngữ pháp cho học viên trình độ thấp, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước trước đây. Việc sử dụng CS giúp giáo viên giải thích các cấu trúc ngữ pháp phức tạp một cách dễ hiểu hơn, đồng thời nâng cao nhận thức của học viên về sự khác biệt giữa tiếng mẹ đẻ và tiếng Anh. Tuy nhiên, việc sử dụng CS cần được kiểm soát để tránh làm giảm môi trường tiếng Anh trong lớp học, nhất là với học viên trình độ cao hơn. So sánh với các nghiên cứu trước, kết quả này củng cố quan điểm rằng CS nên được áp dụng một cách có chủ đích và linh hoạt theo trình độ học viên. Biểu đồ tần suất sử dụng CS theo từng nhóm trình độ và bảng so sánh thái độ sử dụng CS có thể minh họa rõ nét sự khác biệt này.
Đề xuất và khuyến nghị
Xây dựng hướng dẫn sử dụng CS theo trình độ học viên: Trung tâm nên phát triển tài liệu hướng dẫn cụ thể về việc sử dụng CS cho từng nhóm trình độ, nhằm giúp giáo viên áp dụng CS một cách hiệu quả và phù hợp.
Tổ chức đào tạo chuyên sâu cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về kỹ thuật sử dụng CS trong giảng dạy ngữ pháp, tập trung vào kiểm soát lượng CS và lựa chọn tình huống sử dụng phù hợp, nhằm nâng cao năng lực sư phạm.
Áp dụng chính sách linh hoạt về ngôn ngữ trong lớp học: Cho phép sử dụng CS có kiểm soát, đặc biệt với học viên trình độ sơ cấp và trung cấp thấp, đồng thời khuyến khích sử dụng tiếng Anh tối đa với học viên trình độ cao hơn để duy trì môi trường học tập chuẩn.
Phát triển công cụ đánh giá và phản hồi: Thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ về việc sử dụng CS của giáo viên, kết hợp với phản hồi từ học viên để điều chỉnh và cải tiến phương pháp giảng dạy.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh tại các trung tâm ngoại ngữ: Nghiên cứu cung cấp cái nhìn sâu sắc về việc sử dụng CS trong dạy ngữ pháp, giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp giảng dạy phù hợp với trình độ học viên.
Nhà quản lý giáo dục và trung tâm ngoại ngữ: Thông tin về thái độ và thực tiễn sử dụng CS giúp xây dựng chính sách ngôn ngữ linh hoạt, nâng cao chất lượng đào tạo.
Nghiên cứu sinh và học giả trong lĩnh vực giảng dạy tiếng Anh: Luận văn góp phần mở rộng kiến thức về vai trò của CS trong giảng dạy ngữ pháp, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam.
Nhà phát triển chương trình và tài liệu giảng dạy: Kết quả nghiên cứu hỗ trợ thiết kế tài liệu và chương trình học phù hợp với đặc điểm sử dụng CS theo trình độ học viên.
Câu hỏi thường gặp
Chuyển mã là gì và tại sao nó quan trọng trong dạy ngữ pháp?
Chuyển mã là việc sử dụng xen kẽ hai ngôn ngữ trong giao tiếp hoặc giảng dạy. Nó giúp giáo viên giải thích các cấu trúc ngữ pháp phức tạp dễ hiểu hơn, đặc biệt với học viên trình độ thấp, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.CS có ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường học tiếng Anh không?
Nếu sử dụng quá mức, CS có thể làm giảm môi trường tiếng Anh trong lớp. Tuy nhiên, khi được kiểm soát và sử dụng có chủ đích, CS hỗ trợ học viên hiểu bài và không làm giảm khả năng sử dụng tiếng Anh.Làm thế nào để kiểm soát lượng CS trong giảng dạy?
Giáo viên cần xác định rõ mục đích sử dụng CS, chỉ dùng khi cần thiết để giải thích hoặc nâng cao nhận thức, đồng thời thường xuyên tự đánh giá và điều chỉnh lượng CS phù hợp với trình độ học viên.CS có phù hợp với tất cả các trình độ học viên không?
CS được khuyến khích sử dụng nhiều hơn với học viên sơ cấp và trung cấp thấp để hỗ trợ hiểu bài. Với học viên trình độ cao hơn, nên hạn chế CS để tăng cường môi trường tiếng Anh.Làm sao để giáo viên có thể áp dụng CS hiệu quả trong lớp học?
Giáo viên nên được đào tạo bài bản về kỹ thuật sử dụng CS, áp dụng CS một cách linh hoạt theo tình huống và trình độ học viên, đồng thời kết hợp các phương pháp dạy ngữ pháp hiện đại như PPP để tối ưu hóa hiệu quả giảng dạy.
Kết luận
- Chuyển mã là công cụ sư phạm hữu ích trong dạy ngữ pháp tiếng Anh, đặc biệt với học viên trình độ sơ cấp và trung cấp thấp.
- Giáo viên tại VUS nhận thức rõ về việc sử dụng CS có chủ đích và kiểm soát lượng CS trong giảng dạy.
- Việc sử dụng CS giảm dần theo trình độ học viên, phù hợp với nguyên tắc nâng cao nhận thức và thực hành ngữ pháp.
- Cần có chính sách và hướng dẫn cụ thể để giáo viên sử dụng CS hiệu quả, tránh lạm dụng tiếng mẹ đẻ.
- Các bước tiếp theo bao gồm đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn và phát triển công cụ đánh giá việc sử dụng CS trong giảng dạy.
Hành động ngay: Các trung tâm ngoại ngữ và giáo viên nên xem xét áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu này để nâng cao chất lượng giảng dạy ngữ pháp tiếng Anh, đồng thời duy trì môi trường học tập tiếng Anh hiệu quả và thân thiện.