NGHIÊN CỨU XÂY DỰNG BỘ CHỈ SỐ SINH KẾ BỀN VỮNG TẠI KHU VỰC BỊ ẢNH HƢỞNG BỞI THIÊN TAI HUYỆN TƢƠNG DƢƠNG, TỈNH NGHỆ AN

• Tác giả: Lê Kiều Trang
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn An Thịnh
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Biến Đổi Khí Hậu
• Đề tài: Nghiên Cứu Xây Dựng Bộ Chỉ Số Sinh Kế Bền Vững Tại Khu Vực Bị Ảnh Hưởng Bởi Thiên Tai Huyện Tương Dương, Tỉnh Nghệ An
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN
• 1.1. Tổng quan nghiên cứu
• 1.1.1. Các công trình nghiên cứu trên thế giới
• 1.1.2. Các công trình nghiên cứu tại Việt Nam
• 1.1.3. Đánh giá tổng quan
• 1.1.4. Khung sinh kế bền vững
• 2. CHƯƠNG 2: CÁCH TIẾP CẬN, PHƯƠNG PHÁP VÀ KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 2.1. Cách tiếp cận
• 2.2. Phương pháp nghiên cứu
• 2.3. Tổng quan khu vực nghiên cứu
• 2.3.1. Vị trí địa lý – địa hình
• 2.3.2. Đặc điểm sông ngòi
• 2.3.3. Đặc điểm thổ nhưỡng
• 2.3.4. Đặc điểm khí hậu
• 2.3.5. Đặc điểm kinh tế - xã hội
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Biểu hiện, tác động và thiệt hại do thiên tai trong bối cảnh BĐKH
• 3.1.1. Biểu hiện và tác động của BĐKH tại huyện Tương Dương
• 3.1.2. Thiệt hại do thiên tai gây ra
• 3.2. Phân tích vốn sinh kế hộ gia đình dựa trên bộ chỉ số đề xuất
• 3.2.1. Vốn tự nhiên
• 3.2.2. Vốn vật chất
• 3.2.3. Vốn tài chính
• 3.2.4. Vốn con người
• 3.2.5. Chiến lược sinh kế
• 3.3. Đánh giá một số mô hình sinh kế tại địa phương
• 3.3.1. Mô hình ―nuôi dê sinh sản chất lượng cao‖ tại hai điểm bản Xốp Nậm và bản Văng Môn xã Tam Hợp, huyện Tương Dương
• 3.3.2. Mô hình ―nuôi Dế thịt và Dế sinh sản‖ tại Bản Tam Bông, xã Tam Quang, huyện Tương Dương
• 3.3.3. Mô hình ―chăn nuôi Bò vỗ béo thương phẩm‖ tại làng Nhùng, xã Tam Quang, huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An
• 3.4. Đề xuất bộ chỉ số sinh kế bền vững
• 3.5. Đề xuất giải pháp phát triển sinh kế bền vững
• 3.5.1. Giải pháp đối với nguồn vốn con người
• 3.5.2. Giải pháp đối với nguồn vốn tài chính
• 3.5.3. Giải pháp đối với nguồn vốn vật chất
• 3.5.4. Giải pháp đối với nguồn vốn tự nhiên
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Sinh Kế Bền Vững Tương Dương Nghệ An

Luận văn thạc sĩ này tập trung vào nghiên cứu sinh kế bền vững tại khu vực chịu ảnh hưởng thiên tai, cụ thể là huyện Tương Dương, Nghệ An. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu (BĐKH). Nghệ An, một tỉnh ven biển miền Trung, thường xuyên đối mặt với các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão, lũ lụt, và hạn hán. Huyện Tương Dương, với địa hình đồi núi hiểm trở, càng dễ bị tổn thương. Sinh kế của người dân chủ yếu dựa vào nông nghiệp, phụ thuộc lớn vào thời tiết. Do đó, nghiên cứu này hướng đến việc đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển sinh kế bền vững cho người dân địa phương. Việc tìm hiểu các mô hình sinh kế hiệu quả, thích ứng với BĐKH là vô cùng cấp thiết. Nghiên cứu hướng tới việc xây dựng bộ chỉ số sinh kế bền vững và đề xuất các giải pháp hỗ trợ người dân địa phương phát triển một cách bền vững, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai gây ra.

1.1. Bối Cảnh Biến Đổi Khí Hậu và Tác Động Đến Sinh Kế

Biến đổi khí hậu đang gia tăng tần suất và cường độ của các hiện tượng thiên tai. Các kịch bản BĐKH dự báo sự gia tăng nguy cơ ngập lụt tại các tỉnh ven biển miền Trung, trong đó có Nghệ An. Huyện Tương Dương, với địa hình đặc thù, đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi lũ quét, sạt lở đất. Điều này đe dọa trực tiếp đến sinh kế của người dân, đặc biệt là những người nghèo và đồng bào dân tộc thiểu số. Theo IPCC (2020), Việt Nam thuộc nhóm các quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của BĐKH. Các tác động thiên tai gây ra ảnh hƣởng rất lớn đến ngƣời dân, đặc biệt là nhóm ngƣời nghèo khu vực miền núi thiếu khả năng phục hồi trƣớc những thiệt hại sau thảm họa thiên tai.

1.2. Sự Cần Thiết Nghiên Cứu Sinh Kế Bền Vững ở Tương Dương

Tương Dương là một huyện miền núi nghèo, nơi người dân chủ yếu dựa vào nông nghiệp và lâm nghiệp. Tỷ lệ hộ nghèo còn cao, đời sống còn nhiều khó khăn. Các hiện tượng thời tiết cực đoan như lũ quét, lũ ống, sạt lở đất, hạn hán thường xuyên xảy ra, gây thiệt hại lớn về kinh tế và đời sống. Do đó, nghiên cứu về sinh kế bền vững tại Tương Dương là vô cùng quan trọng. Nghiên cứu này sẽ góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách và triển khai các chương trình hỗ trợ sinh kế hiệu quả, giúp người dân nâng cao khả năng chống chịu và thích ứng với BĐKH.

II. Đánh Giá Thực Trạng và Thách Thức Sinh Kế Tại Tương Dương

Để xây dựng sinh kế bền vững, cần đánh giá đúng thực trạng và thách thức mà người dân Tương Dương đang đối mặt. Luận văn tập trung phân tích các nguồn vốn sinh kế (vốn tự nhiên, vốn vật chất, vốn tài chính, vốn con người, vốn xã hội) và cách chúng bị ảnh hưởng bởi thiên tai. Các hoạt động sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, và các ngành nghề phi nông nghiệp được xem xét để xác định các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức. Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng đánh giá vulnerabilities và resilience của cộng đồng trước thiên tai. Thách thức lớn nhất là làm thế nào để người dân có thể đa dạng hóa livelihood strategies, giảm sự phụ thuộc vào nông nghiệp truyền thống và tăng cường khả năng tiếp cận các nguồn lực và thị trường.

2.1. Ảnh Hưởng Thiên Tai Đến Nguồn Vốn Sinh Kế và Đời Sống

Thiên tai gây ra thiệt hại trực tiếp đến các nguồn vốn sinh kế. Lũ lụt có thể phá hủy đất đai, mùa màng, nhà cửa và cơ sở hạ tầng. Hạn hán gây thiếu nước, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và đời sống sinh hoạt. Sạt lở đất làm mất đất canh tác và gây nguy hiểm đến tính mạng con người. Thiệt hại về tài sản và sức khỏe làm giảm khả năng lao động và sản xuất của người dân. Điều này dẫn đến sự suy giảm food security, water security và energy security của cộng đồng. Bảng 3.1 trong luận văn thống kê thiệt hại về nhà ở và diện tích đất nông nghiệp do thiên tai.

2.2. Các Rào Cản Phát Triển Sinh Kế Phi Nông Nghiệp

Việc chuyển đổi sang các ngành nghề phi nông nghiệp có thể giúp giảm sự phụ thuộc vào nông nghiệp và tăng khả năng chống chịu trước thiên tai. Tuy nhiên, người dân Tương Dương gặp nhiều khó khăn trong quá trình chuyển đổi này. Trình độ học vấn còn thấp, thiếu kỹ năng và kinh nghiệm làm việc, thiếu vốn đầu tư và khả năng tiếp cận thị trường là những rào cản lớn. Bên cạnh đó, thiếu cơ sở hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ cũng hạn chế sự phát triển của các ngành nghề phi nông nghiệp. Hình 3.7 trong luận văn mô tả những khó khăn mà hộ gia đình gặp phải khi sản xuất, kinh doanh.

III. Phương Pháp Xây Dựng Bộ Chỉ Số Sinh Kế Bền Vững Nghệ An

Luận văn sử dụng phương pháp tiếp cận sinh kế bền vững (Sustainable Livelihoods Approach - SLA) để xây dựng bộ chỉ số đánh giá. Phương pháp này tập trung vào việc phân tích các nguồn vốn sinh kế, các chính sách và thể chế ảnh hưởng đến sinh kế, và các chiến lược sinh kế mà người dân sử dụng. Bộ chỉ số được xây dựng dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn, phù hợp với đặc điểm của huyện Tương Dương. Các chỉ số được lựa chọn phải có tính khả thi, dễ thu thập dữ liệu và có khả năng phản ánh chính xác thực trạng sinh kế của người dân. Quá trình xây dựng bộ chỉ số bao gồm các bước: xác định các yếu tố sinh kế quan trọng, lựa chọn các chỉ số đo lường, xây dựng thang điểm đánh giá, và kiểm tra tính tin cậy và giá trị của bộ chỉ số.

3.1. Tiếp Cận Khung Sinh Kế Bền Vững SLA và Ứng Dụng

Khung sinh kế bền vững (SLA) là một công cụ hữu ích để phân tích sinh kế của người dân và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sinh kế. SLA giúp hiểu rõ mối quan hệ giữa các nguồn vốn sinh kế, các chính sách và thể chế, và các chiến lược sinh kế. SLA cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc trao quyền cho người dân và tạo điều kiện cho họ tham gia vào quá trình ra quyết định. Hình 1.1 trong luận văn minh họa sơ đồ Phương pháp Tiếp cận Sinh kế Bền vững (SLA).

3.2. Xác Định và Lựa Chọn Các Chỉ Số Đánh Giá Sinh Kế

Việc lựa chọn các chỉ số đánh giá sinh kế là một bước quan trọng trong quá trình xây dựng bộ chỉ số. Các chỉ số được lựa chọn phải phản ánh chính xác thực trạng sinh kế của người dân và có tính khả thi, dễ thu thập dữ liệu. Các chỉ số có thể là định lượng hoặc định tính. Ví dụ, chỉ số về thu nhập có thể đo lường bằng tiền, còn chỉ số về trình độ học vấn có thể đo lường bằng số năm đi học. Bảng 1.2 trong luận văn trình bày các nhân tố đại diện cho tài sản sinh kế của hộ gia đình nông thôn và chỉ báo phù hợp.

IV. Phân Tích Mô Hình Sinh Kế Điển Hình Tại Tương Dương Nghệ An

Luận văn đi sâu vào phân tích một số mô hình sinh kế điển hình tại Tương Dương, bao gồm mô hình nuôi dê sinh sản chất lượng cao, mô hình nuôi dế thịt và dế sinh sản, và mô hình chăn nuôi bò vỗ béo thương phẩm. Mục tiêu là đánh giá hiệu quả của các mô hình này, xác định các yếu tố thành công và thất bại, và rút ra bài học kinh nghiệm. Phân tích tập trung vào các khía cạnh: năng suất, hiệu quả kinh tế, tác động môi trường, và khả năng nhân rộng. Từ đó, đề xuất các giải pháp cải thiện và phát triển các mô hình sinh kế này một cách bền vững.

4.1. Mô Hình Nuôi Dê Sinh Sản Chất Lượng Cao Ưu Điểm và Hạn Chế

Mô hình nuôi dê sinh sản chất lượng cao được triển khai tại một số xã của huyện Tương Dương, mang lại hiệu quả kinh tế khá tốt cho người dân. Tuy nhiên, mô hình này cũng gặp một số khó khăn, như thiếu vốn đầu tư, thiếu kỹ thuật chăn nuôi, và khó khăn trong việc tiêu thụ sản phẩm. Hình 3.9 trong luận văn mô tả mô hình nuôi dê sinh sản tại hai điểm bản Xốp Nậm và bản Văng Môn xã Tam Hợp, huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An.

4.2. Đánh Giá Hiệu Quả Mô Hình Nuôi Dế Thịt và Dế Sinh Sản

Mô hình nuôi dế thịt và dế sinh sản là một mô hình sinh kế mới, có tiềm năng phát triển tại Tương Dương. Dế là một loại côn trùng giàu dinh dưỡng, dễ nuôi và có thị trường tiêu thụ ổn định. Tuy nhiên, mô hình này cũng đòi hỏi kỹ thuật nuôi và chăm sóc đặc biệt. Nghiên cứu đánh giá tiềm năng và thách thức của mô hình này để đưa ra khuyến nghị phù hợp. Hình 3.10 trong luận văn mô tả mô hình nuôi Dế thịt và Dế sinh sản tại bản Tam Bông, xã Tam Quang, huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An.

V. Đề Xuất Giải Pháp Phát Triển Sinh Kế Bền Vững Tương Dương

Dựa trên kết quả phân tích và đánh giá, luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể để phát triển sinh kế bền vững cho người dân Tương Dương. Các giải pháp tập trung vào việc nâng cao năng lực cho người dân, tăng cường khả năng tiếp cận các nguồn lực và thị trường, cải thiện cơ sở hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ, và bảo vệ môi trường. Đặc biệt, chú trọng đến việc phát triển các livelihood strategies đa dạng, thích ứng với BĐKH và giảm thiểu rủi ro do thiên tai gây ra.

5.1. Giải Pháp Nâng Cao Nguồn Vốn Con Người và Kỹ Năng

Nâng cao trình độ học vấn và kỹ năng cho người dân là yếu tố quan trọng để phát triển sinh kế bền vững. Cần tăng cường đầu tư vào giáo dục và đào tạo nghề, đặc biệt là cho đồng bào dân tộc thiểu số. Các chương trình đào tạo cần phù hợp với nhu cầu thị trường và giúp người dân có thể tiếp cận các cơ hội việc làm mới. Hình 3.8 trong luận văn thể hiện nhu cầu tham gia học tập, tập huấn của hộ gia đình.

5.2. Tăng Cường Tiếp Cận Vốn và Thị Trường Cho Người Dân

Khả năng tiếp cận vốn và thị trường là yếu tố then chốt để phát triển sinh kế. Cần tạo điều kiện cho người dân tiếp cận các nguồn vốn vay ưu đãi, đồng thời hỗ trợ họ trong việc tìm kiếm thị trường tiêu thụ sản phẩm. Xây dựng chuỗi giá trị liên kết giữa người sản xuất và người tiêu dùng, đồng thời tăng cường quảng bá sản phẩm địa phương là những giải pháp quan trọng.

VI. Kết Luận và Kiến Nghị Hướng Tới Sinh Kế Bền Vững Tương Lai

Nghiên cứu này đóng góp vào việc hiểu rõ hơn về thực trạng sinh kế và những thách thức mà người dân Tương Dương đang đối mặt. Bộ chỉ số sinh kế bền vững được xây dựng là một công cụ hữu ích để đánh giá và theo dõi tiến độ phát triển sinh kế. Các giải pháp được đề xuất có tính khả thi và có thể được áp dụng để cải thiện đời sống người dân và tăng cường khả năng chống chịu trước thiên tai. Nghiên cứu khuyến nghị cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, các tổ chức phi chính phủ, và cộng đồng địa phương để triển khai các giải pháp này một cách hiệu quả.

6.1. Vai Trò Của Chính Sách Hỗ Trợ và Sự Tham Gia Của Cộng Đồng

Chính sách hỗ trợ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện cho sinh kế bền vững phát triển. Cần có các chính sách ưu đãi về vốn, đất đai, và thuế cho các doanh nghiệp và hộ gia đình tham gia vào các hoạt động sản xuất và kinh doanh sinh kế. Đồng thời, cần tạo điều kiện cho cộng đồng tham gia vào quá trình ra quyết định và triển khai các chương trình hỗ trợ sinh kế.

6.2. Nghiên Cứu Tiếp Theo Mở Rộng Phạm Vi và Chuyên Sâu

Nghiên cứu này có thể được mở rộng ra các khu vực khác chịu ảnh hưởng của thiên tai để đánh giá tính phổ quát của các kết quả và giải pháp. Các nghiên cứu chuyên sâu hơn về các mô hình sinh kế cụ thể cũng cần được thực hiện để hiểu rõ hơn về các yếu tố thành công và thất bại. Điều này góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng các chính sách và chương trình hỗ trợ sinh kế hiệu quả và bền vững.

Tổng quan nghiên cứu

Huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An, nằm trong khu vực miền núi Tây Nam tỉnh, là vùng chịu ảnh hưởng nặng nề bởi thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu (BĐKH). Theo ước tính, trong vòng 10 năm qua, các hiện tượng thiên tai như lũ quét, sạt lở đất, bão và hạn hán xảy ra với tần suất và cường độ ngày càng gia tăng, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản. Ví dụ, năm 2020, huyện ghi nhận hơn 1.000 nhà bị thiệt hại do thiên tai, cùng với gần 1.500 ha đất nông nghiệp bị ảnh hưởng. Sinh kế của người dân chủ yếu dựa vào nông - lâm nghiệp, phụ thuộc lớn vào điều kiện tự nhiên và thời tiết, trong khi trình độ nhận thức và khả năng phục hồi của đồng bào dân tộc thiểu số còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng bộ chỉ số sinh kế bền vững phù hợp với đặc thù vùng chịu ảnh hưởng thiên tai tại Tương Dương, nhằm đánh giá thực trạng sinh kế hộ gia đình và đề xuất các giải pháp phát triển bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba xã thường xuyên chịu thiên tai là Tam Hợp, Tam Đình và Tam Quang, với số liệu kinh tế - xã hội cập nhật đến năm 2021 và số liệu thiên tai trong 10 năm gần đây. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương và các tổ chức phát triển xây dựng chính sách thích ứng, giảm thiểu rủi ro thiên tai, đồng thời nâng cao khả năng sinh kế bền vững cho cộng đồng dân cư miền núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng khung sinh kế bền vững (Sustainable Livelihoods Framework - SLF) của DFID (1999), tập trung vào 5 nguồn vốn sinh kế chính: vốn con người, vốn vật chất, vốn tài chính, vốn tự nhiên và vốn xã hội. Khung này giúp phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sinh kế và mối quan hệ tương hỗ giữa các nguồn lực trong bối cảnh thiên tai và biến đổi khí hậu. Ngoài ra, nghiên cứu còn dựa trên lý thuyết về thiên tai và biến đổi khí hậu, phân biệt rõ hiểm họa tự nhiên và thiên tai, cũng như các tác động của BĐKH đến tần suất và cường độ thiên tai.

Các khái niệm chính bao gồm:

• Sinh kế bền vững: Khả năng duy trì và phát triển sinh kế trong điều kiện biến động môi trường và xã hội, không làm suy giảm tài nguyên cho thế hệ tương lai.
• Đa dạng hóa sinh kế: Quá trình gia tăng các hoạt động và nguồn thu nhập nhằm giảm thiểu rủi ro và tăng cường khả năng thích ứng.
• Thiên tai và hiểm họa tự nhiên: Phân biệt giữa hiện tượng vật lý (hiểm họa) và tác động gây thiệt hại (thiên tai).
• Biến đổi khí hậu: Sự thay đổi lâu dài về các yếu tố khí hậu như nhiệt độ, lượng mưa, ảnh hưởng đến môi trường và sinh kế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng.

• Nguồn dữ liệu:

  • Số liệu thứ cấp từ các báo cáo kinh tế - xã hội, thống kê thiên tai của UBND huyện và tỉnh Nghệ An, dữ liệu GIS và bản đồ thổ nhưỡng, khí hậu.
  • Số liệu khảo sát thực địa với 100 hộ gia đình được chọn ngẫu nhiên có hệ thống tại 3 xã Tam Hợp, Tam Đình và Tam Quang.
  • Phỏng vấn sâu với cán bộ địa phương, già làng, trưởng thôn và chuyên gia để thu thập thông tin định tính.
  • Thảo luận nhóm tập trung với đại diện các bên liên quan.

• Phương pháp phân tích:

  • Phân tích thống kê mô tả và phân tích đa biến để đánh giá các nguồn vốn sinh kế và xây dựng bộ chỉ số sinh kế bền vững.
  • Ứng dụng GIS và phương pháp phân tích thứ bậc AHP để đánh giá mức độ rủi ro thiên tai và phân bố tài nguyên.
  • So sánh, đánh giá các mô hình sinh kế hiện có dựa trên bộ chỉ số đề xuất.

• Timeline nghiên cứu:

  • Thu thập số liệu thứ cấp và khảo sát thực địa trong vòng 6 tháng.
  • Phân tích dữ liệu và xây dựng bộ chỉ số trong 3 tháng tiếp theo.
  • Đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn trong 3 tháng cuối.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng nghiêm trọng của thiên tai và BĐKH:
   Trong 10 năm qua, huyện Tương Dương chịu thiệt hại lớn do thiên tai với hơn 1.000 nhà bị hư hại và gần 1.500 ha đất nông nghiệp bị ngập úng hoặc sạt lở. Năm 2020, thiệt hại ước tính khoảng 25 tỷ đồng. Các hiện tượng như lũ quét, sạt lở đất, bão và hạn hán diễn ra với tần suất tăng, đặc biệt là mưa lớn bất thường và rét đậm rét hại gây thiệt hại cho cây trồng và vật nuôi.

2. Nguồn vốn sinh kế của hộ gia đình còn hạn chế và mất cân đối:

   • Vốn con người: Trình độ học vấn trung bình thấp, tỷ lệ lao động qua đào tạo chỉ khoảng 28,9%.
   • Vốn vật chất: Nhà ở chủ yếu là nhà tạm, chuồng trại chăn nuôi chưa đảm bảo, phương tiện sản xuất hạn chế.
   • Vốn tài chính: Khả năng tiếp cận vốn vay còn khó khăn, nhiều hộ chưa có nguồn thu nhập ổn định ngoài nông nghiệp.
   • Vốn tự nhiên: Diện tích đất nông nghiệp giảm dần, đất đai phân bố không đồng đều, nhiều khu vực bị sạt lở.
   • Vốn xã hội: Mạng lưới hỗ trợ cộng đồng còn yếu, các tổ chức xã hội chưa phát huy hiệu quả.

3. Đa dạng hóa sinh kế còn hạn chế:
   Các mô hình sinh kế như nuôi dê sinh sản, nuôi dế thịt và chăn nuôi bò vỗ béo đã được triển khai tại một số bản làng, tuy nhiên quy mô nhỏ, khả năng nhân rộng còn hạn chế. Thu nhập từ các hoạt động phi nông nghiệp chiếm tỷ lệ thấp, chưa đủ bù đắp rủi ro thiên tai.

4. Bộ chỉ số sinh kế bền vững được xây dựng gồm 5 nhóm chỉ số chính:

   • Vốn con người: trình độ học vấn, sức khỏe, kỹ năng nghề.
   • Vốn vật chất: nhà ở, phương tiện sản xuất, tài sản tiêu dùng.
   • Vốn tài chính: thu nhập, khả năng tiếp cận vốn, tiết kiệm.
   • Vốn tự nhiên: diện tích đất, chất lượng đất, nguồn nước.
   • Vốn xã hội: sự tham gia cộng đồng, hỗ trợ xã hội, mạng lưới quan hệ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sinh kế của người dân Tương Dương đang chịu áp lực lớn từ thiên tai và biến đổi khí hậu, làm giảm khả năng phục hồi và phát triển bền vững. Việc xây dựng bộ chỉ số sinh kế bền vững giúp đánh giá toàn diện các nguồn lực và mức độ rủi ro, từ đó hỗ trợ việc ra quyết định chính sách và can thiệp phù hợp.

So sánh với các nghiên cứu tại các vùng miền núi khác và quốc tế, kết quả tương đồng về vai trò quan trọng của đa dạng hóa sinh kế và nâng cao vốn con người, vốn tài chính để tăng cường khả năng thích ứng. Tuy nhiên, đặc thù địa hình hiểm trở và mức độ nghèo đói cao tại Tương Dương đòi hỏi các giải pháp phải mang tính đặc thù, linh hoạt và có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và cộng đồng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố vốn sinh kế theo nhóm, bảng thống kê thiệt hại thiên tai theo năm và bản đồ GIS thể hiện vùng rủi ro thiên tai để minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Nâng cao năng lực và trình độ cho người dân
   Tổ chức các lớp đào tạo nghề, tập huấn kỹ năng sản xuất và quản lý rủi ro thiên tai nhằm tăng vốn con người. Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên 50% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề.

2. Phát triển đa dạng hóa sinh kế và mô hình sản xuất bền vững
   Hỗ trợ nhân rộng các mô hình nuôi dê sinh sản, nuôi dế thịt, chăn nuôi bò vỗ béo và phát triển các hoạt động phi nông nghiệp. Mục tiêu tăng thu nhập phi nông nghiệp lên 30% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: các tổ chức phi chính phủ, chính quyền địa phương.

3. Tăng cường tiếp cận vốn và hỗ trợ tài chính
   Thiết lập các quỹ tín dụng vi mô, chính sách vay ưu đãi cho hộ nghèo và dễ bị tổn thương, đồng thời khuyến khích tiết kiệm cộng đồng. Mục tiêu tăng số hộ tiếp cận vốn lên 70% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách xã hội, các tổ chức tài chính vi mô.

4. Bảo vệ và phục hồi nguồn vốn tự nhiên
   Thực hiện các biện pháp chống xói mòn đất, trồng rừng phòng hộ, cải tạo đất bạc màu và quản lý nguồn nước hiệu quả. Mục tiêu giảm thiểu diện tích đất bị sạt lở và ngập úng 20% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý rừng phòng hộ, Sở Nông nghiệp và PTNT.

5. Tăng cường mạng lưới hỗ trợ xã hội và cộng đồng
   Xây dựng các tổ chức cộng đồng, nhóm tự giúp nhau, phát triển các chương trình hỗ trợ khẩn cấp và phòng chống thiên tai. Mục tiêu nâng cao sự tham gia cộng đồng lên 60% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND xã, các tổ chức xã hội dân sự.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý thiên tai
   Sử dụng bộ chỉ số sinh kế bền vững để đánh giá và hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội, giảm thiểu rủi ro thiên tai tại các vùng miền núi.

2. Các tổ chức phi chính phủ và phát triển cộng đồng
   Áp dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình hỗ trợ sinh kế, đào tạo nghề và phát triển mô hình sản xuất phù hợp với điều kiện địa phương.

3. Nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực biến đổi khí hậu và phát triển bền vững
   Tham khảo phương pháp xây dựng bộ chỉ số và phân tích sinh kế trong bối cảnh thiên tai để phát triển các nghiên cứu tiếp theo.

4. Người dân và cộng đồng địa phương
   Hiểu rõ về các yếu tố ảnh hưởng đến sinh kế, từ đó chủ động tham gia các hoạt động phát triển và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Câu hỏi thường gặp

1. Bộ chỉ số sinh kế bền vững là gì và có vai trò như thế nào?
   Bộ chỉ số là công cụ đánh giá toàn diện các nguồn lực và khả năng sinh kế của hộ gia đình, giúp xác định điểm mạnh, điểm yếu và mức độ rủi ro để từ đó đề xuất giải pháp phát triển bền vững.

2. Tại sao huyện Tương Dương lại chịu ảnh hưởng nặng nề bởi thiên tai?
   Do địa hình hiểm trở, khí hậu nhiệt đới gió mùa với mùa mưa kéo dài, cùng với tác động của biến đổi khí hậu làm tăng tần suất và cường độ các hiện tượng như lũ quét, sạt lở đất, bão và hạn hán.

3. Các mô hình sinh kế nào đã được triển khai tại địa phương?
   Các mô hình như nuôi dê sinh sản chất lượng cao, nuôi dế thịt và dế sinh sản, chăn nuôi bò vỗ béo thương phẩm đã được áp dụng, tuy nhiên quy mô còn nhỏ và cần được nhân rộng.

4. Làm thế nào để người dân có thể tiếp cận vốn vay dễ dàng hơn?
   Cần thiết lập các quỹ tín dụng vi mô, chính sách vay ưu đãi, đồng thời tăng cường tuyên truyền và hỗ trợ thủ tục vay vốn cho người dân, đặc biệt là các hộ nghèo và dễ bị tổn thương.

5. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng như thế nào đến sinh kế của người dân?
   BĐKH làm thay đổi nhiệt độ, lượng mưa và tần suất thiên tai, gây thiệt hại cho sản xuất nông nghiệp, làm giảm thu nhập và tăng rủi ro cho sinh kế, đặc biệt ở các vùng miền núi nghèo khó.

Kết luận

• Huyện Tương Dương là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề của thiên tai và biến đổi khí hậu, gây thiệt hại lớn về người và tài sản, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế người dân.
• Bộ chỉ số sinh kế bền vững được xây dựng dựa trên 5 nguồn vốn chính, giúp đánh giá toàn diện thực trạng sinh kế hộ gia đình trong bối cảnh thiên tai.
• Nghiên cứu chỉ ra sự mất cân đối và hạn chế trong các nguồn vốn sinh kế, đồng thời đề xuất các mô hình sinh kế đa dạng hóa và bền vững.
• Các giải pháp đề xuất tập trung nâng cao năng lực con người, phát triển đa dạng sinh kế, tăng cường tiếp cận vốn, bảo vệ nguồn vốn tự nhiên và củng cố mạng lưới xã hội.
• Tiếp theo, cần triển khai thí điểm bộ chỉ số tại địa phương, đồng thời phối hợp các bên liên quan để thực hiện các giải pháp phát triển sinh kế bền vững, góp phần giảm thiểu rủi ro thiên tai và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sinh kế bền vững cho cộng đồng miền núi Tương Dương!