Nghiên Cứu Thành Phần Loài Và Biện Pháp Phòng Chống Mọt Đục Thân Cây Keo Tại Huyện Pác Nặm, Tỉnh Bắc Kạn

• Tác giả: Hứa Văn Lam
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Minh Chí
• Trường học: Đại học Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên rừng
• Đề tài: Nghiên Cứu Thành Phần Loài Và Một Số Biện Pháp Phòng Chống Mọt Đục Thân Cây Keo Tại Bắc Kạn
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới
• 1.2. Các nghiên cứu gây trồng, phát triển cây keo
• 1.3. Các nghiên cứu về sâu hại cây keo
• 1.4. Các nghiên cứu về quản lý sâu hại cây keo
• 1.5. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam
• 1.6. Nhận xét chung
• 1.7. Tổng quan về khu vực nghiên cứu
• 1.7.1. Vị trí địa lý, dân số
• 1.7.2. Địa hình, khí hậu
• 1.7.3. Tài nguyên đất đai, nguồn nhân lực, tiềm năng
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 2.2. Nội dung nghiên cứu
• 2.2.1. Nghiên cứu thành phần loài mọt đục thân keo lai và keo tai tượng trồng tại huyện Pác Nặm
• 2.2.2. Nghiên cứu tình hình gây hại của mọt đục thân keo lai và keo tai tượng trồng tại huyện Pác Nặm
• 2.2.3. Nghiên cứu một số biện pháp phòng chống mọt đục thân
• 2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2.3.1. Phương pháp kế thừa
• 2.3.2. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm hình thái loài mọt đục thân keo lai và keo tai tượng trồng tại huyện Pác Nặm
• 2.3.3. Phương pháp nghiên cứu triệu chứng gây hại của mọt đục thân keo lai và keo tai tượng trồng tại huyện Pác Nặm
• 2.3.4. Phương pháp nghiên cứu tình hình gây hại của mọt đục thân keo lai và keo tai tượng trồng tại huyện Pác Nặm
• 2.3.5. Phương pháp nghiên cứu biện pháp phòng chống mọt đục thân
• 2.3.6. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Thành phần loài mọt đục thân keo lai và keo tai tượng trồng tại huyện Pác Nặm
• 3.2. Đặc điểm hình thái giám định loài mọt Euwallacea fornicatus
• 3.3. Đặc điểm hình thái giám định loài mọt Xylosandrus crassiusculus
• 3.4. Triệu chứng gây hại của mọt đục thân keo lai và keo tai tượng trồng tại huyện Pác Nặm
• 3.4.1. Triệu chứng gây hại của mọt Euwallacea fornicatus
• 3.4.2. Triệu chứng gây hại của mọt Xylosandrus crassiusculus
• 3.4.3. So sánh triệu chứng gây hại hai loài mọt
• 3.5. Tình hình gây hại của mọt đục thân keo lai và keo tai tượng trồng tại huyện Pác Nặm
• 3.5.1. Tỷ lệ và mức độ bị hại trên rừng trồng keo lai
• 3.5.2. Tỷ lệ và mức độ bị hại trên rừng trồng keo tai tượng
• 3.6. Kết quả nghiên cứu một số biện pháp phòng chống mọt đục thân
• 3.6.1. Kết quả thí nghiệm hiệu lực của các loại thuốc hóa học
• 3.6.2. Kết quả thí nghiệm bẫy mọt trưởng thành
• KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ
• 4. Tồn tại
• CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN VĂN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Mọt Đục Thân Cây Keo tại Bắc Kạn

Nghiên cứu về mọt đục thân cây keo tại Bắc Kạn là một nhiệm vụ cấp thiết, đặc biệt khi diện tích trồng keo ở Việt Nam ngày càng mở rộng. Cây keo đóng vai trò chủ lực trong trồng rừng sản xuất, nhưng lại đối mặt với nguy cơ từ các loài sâu hại nguy hiểm, nhất là mọt đục thân. Loài mọt đục thân Euwallacea fornicatus đã được ghi nhận gây hại trên nhiều vùng trồng keo. Chúng không chỉ gây ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển của cây keo, mà còn làm giảm chất lượng gỗ keo. Thậm chí còn mang theo bào tử nấm gây bệnh, khiến tình hình trở nên nghiêm trọng hơn. Tại Bắc Kạn, việc trồng keo lai và keo tai tượng đang phát triển mạnh, nhưng mọt đục thân lại lây lan ngày càng nhanh chóng, đe dọa đến năng suất và chất lượng rừng trồng. Do đó, nghiên cứu này mang tính cấp thiết, có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao đối với địa phương. Mục tiêu là xác định loài mọt đục thân và đưa ra các biện pháp phòng chống mọt hiệu quả.

1.1. Tầm quan trọng của cây keo trong kinh tế lâm nghiệp

Cây keo là một trong những cây trồng lâm nghiệp quan trọng nhất ở Việt Nam, cung cấp nguồn nguyên liệu cho ngành công nghiệp giấy, dăm gỗ và nhiều sản phẩm khác. Việc bảo vệ cây keo khỏi các loại sâu bệnh, đặc biệt là mọt đục thân, có ý nghĩa to lớn trong việc duy trì và phát triển kinh tế lâm nghiệp bền vững. Theo Phạm Quang Thu (2016a), cây keo được xác định là loài cây chủ lực cho trồng rừng sản xuất.

1.2. Nguy cơ tiềm ẩn từ mọt đục thân đối với cây keo

Mọt đục thân không chỉ gây hại trực tiếp cho cây keo bằng cách đục khoét thân cây, làm giảm chất lượng gỗ keo, mà còn là tác nhân lây lan các bệnh nấm nguy hiểm. Điều này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của cây, làm giảm năng suất và thậm chí có thể gây chết cây. Một số nghiên cứu cho thấy mọt Xyleborus glabratus đã gây hại trên các loài cây họ Long não và đặc biệt trên cây bơ tại khu vực Bắc Mỹ (Hughes et al.).

II. Thách Thức Thiệt Hại do Mọt Đục Thân Cây Keo tại Bắc Kạn

Thiệt hại do mọt đục thân gây ra cho cây keo ở Bắc Kạn không chỉ giới hạn ở việc làm giảm chất lượng gỗ keo. Tình trạng này còn ảnh hưởng đến năng suất và khả năng tái sinh của rừng. Đặc biệt, sự lây lan nhanh chóng của mọt đục thân trong các vùng trồng keo lai và keo tai tượng đang tạo ra áp lực lớn đối với người trồng keo và các nhà quản lý rừng. Sự biến đổi khí hậu và các biện pháp canh tác không phù hợp cũng có thể làm tăng nguy cơ bệnh hại cây keo và tạo điều kiện thuận lợi cho mọt đục thân phát triển. Các nghiên cứu cần tập trung vào việc xác định các yếu tố môi trường và biện pháp canh tác nào ảnh hưởng đến sự phát triển của mọt đục thân, từ đó đưa ra các giải pháp phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả.

2.1. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến sự phát triển của mọt

Biến đổi khí hậu có thể tạo ra những thay đổi về nhiệt độ và độ ẩm, ảnh hưởng đến vòng đời và khả năng sinh sản của mọt đục thân. Nhiệt độ tăng có thể làm tăng tốc độ phát triển của côn trùng gây hại cây keo, trong khi độ ẩm cao có thể tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các loại nấm gây bệnh. Việc theo dõi và dự báo các tác động của biến đổi khí hậu là rất quan trọng để có thể ứng phó kịp thời với các đợt bùng phát dịch hại.

2.2. Tác động của biện pháp canh tác đến sự lây lan của mọt

Các biện pháp canh tác không phù hợp, chẳng hạn như việc trồng keo quá dày, không vệ sinh rừng thường xuyên hoặc sử dụng giống cây kém chất lượng, có thể làm tăng nguy cơ dịch hại cây keo và tạo điều kiện cho mọt đục thân phát triển. Việc áp dụng các biện pháp canh tác phỏng bệnh bền vững, như luân canh cây trồng, tỉa thưa và bón phân hợp lý, có thể giúp tăng cường sức đề kháng của cây keo và giảm thiểu nguy cơ bị mọt đục thân tấn công.

2.3. Thống kê thiệt hại kinh tế do mọt đục thân gây ra

Việc đánh giá chính xác thiệt hại do mọt đục thân gây ra cho cây keo là rất quan trọng để nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của vấn đề và kêu gọi sự quan tâm của các nhà quản lý và người trồng keo. Thiệt hại có thể bao gồm giảm năng suất gỗ keo, chi phí phòng trừ sâu bệnh tăng lên và thậm chí là mất trắng do cây chết hàng loạt. Cần có các nghiên cứu sâu hơn để định lượng chính xác những thiệt hại này.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Phòng Chống Mọt Đục Thân Cây Keo Hiệu Quả

Nghiên cứu các phương pháp phòng trừ mọt hiệu quả là chìa khóa để bảo vệ rừng keo tại Bắc Kạn. Các phương pháp này cần phải dựa trên cơ sở khoa học vững chắc, kết hợp giữa các biện pháp phòng trừ mọt truyền thống và các giải pháp công nghệ mới. Việc nghiên cứu sinh học mọt đục thân, vòng đời mọt đục thân và các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến sự phát triển của chúng là rất quan trọng để có thể đưa ra các giải pháp phòng ngừa và kiểm soát phù hợp. Ngoài ra, cần phải đánh giá tính hiệu quả và an toàn của các loại thuốc trừ mọt cho cây keo trước khi đưa vào sử dụng rộng rãi. Các phương pháp sinh học, như sử dụng thiên địch hoặc các chế phẩm sinh học, cũng cần được nghiên cứu và phát triển để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường.

3.1. Nghiên cứu sinh học và vòng đời của mọt đục thân

Việc hiểu rõ sinh học mọt đục thân và vòng đời mọt đục thân là rất quan trọng để có thể xác định các thời điểm dễ bị tấn công nhất của cây keo và áp dụng các biện pháp phòng trừ mọt một cách hiệu quả. Nghiên cứu cần tập trung vào các yếu tố như thời gian sinh trưởng, khả năng sinh sản, cách thức lây lan và các loài cây ký chủ khác của mọt đục thân.

3.2. Đánh giá hiệu quả và an toàn của thuốc trừ mọt

Trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc trừ mọt nào, cần phải đánh giá kỹ lưỡng hiệu quả và an toàn của chúng đối với cây keo, môi trường và sức khỏe con người. Nghiên cứu cần tập trung vào việc xác định liều lượng sử dụng phù hợp, thời gian cách ly và các tác dụng phụ có thể xảy ra. Nên ưu tiên sử dụng các loại thuốc trừ mọt có nguồn gốc sinh học và ít độc hại.

3.3. Phát triển biện pháp sinh học phòng trừ mọt đục thân

Các biện pháp sinh học phòng trừ mọt đục thân, như sử dụng thiên địch hoặc các chế phẩm sinh học, có tiềm năng lớn trong việc giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người. Nghiên cứu cần tập trung vào việc xác định các loài thiên địch có hiệu quả cao đối với mọt đục thân, cũng như phát triển các chế phẩm sinh học an toàn và dễ sử dụng.

IV. Giải Pháp Biện Pháp Phòng Trừ Mọt Đục Thân Cây Keo Bền Vững

Để phòng chống mọt cây keo một cách bền vững, cần áp dụng một hệ thống các biện pháp phòng trừ mọt tổng hợp, bao gồm các biện pháp phòng ngừa, kiểm soát và phục hồi. Các biện pháp phòng ngừa cần tập trung vào việc tăng cường sức đề kháng của cây keo, cải thiện biện pháp canh tác và kiểm soát chặt chẽ nguồn giống. Các biện pháp kiểm soát cần tập trung vào việc phát hiện sớm và xử lý kịp thời các ổ dịch, sử dụng các loại thuốc trừ mọt có chọn lọc và áp dụng các biện pháp sinh học. Các biện pháp phục hồi cần tập trung vào việc tái tạo rừng, cải tạo đất và khôi phục hệ sinh thái.

4.1. Tăng cường sức đề kháng cho cây keo bằng biện pháp canh tác

Các biện pháp canh tác phù hợp, như bón phân cân đối, tưới nước đầy đủ và tỉa thưa định kỳ, có thể giúp tăng cường sức đề kháng của cây keo đối với mọt đục thân và các loại sâu bệnh khác. Việc lựa chọn giống cây có khả năng chống chịu tốt cũng là một yếu tố quan trọng. Việc cải thiện điều kiện sống của cây giúp cây khỏe mạnh, giảm thiểu khả năng bị tấn công.

4.2. Phát hiện sớm và xử lý kịp thời các ổ dịch mọt

Việc phát hiện sớm và xử lý kịp thời các ổ dịch mọt đục thân là rất quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh. Cần có hệ thống giám sát và cảnh báo sớm hiệu quả, cũng như các quy trình xử lý dịch bệnh nhanh chóng và chính xác. Việc kiểm tra cây thường xuyên sẽ giúp phát hiện các dấu hiệu sớm.

4.3. Phục hồi rừng sau khi bị mọt tấn công

Sau khi bị mọt đục thân tấn công, rừng cần được phục hồi để đảm bảo khả năng tái sinh và duy trì chức năng sinh thái. Các biện pháp phục hồi có thể bao gồm tái tạo rừng bằng các giống cây khỏe mạnh, cải tạo đất và khôi phục hệ sinh thái. Nên chọn các loại cây có khả năng chống chịu tốt.

V. Kết Quả Đánh Giá Hiệu Quả Các Biện Pháp Phòng Chống Mọt

Việc đánh giá hiệu quả của các biện pháp phòng trừ mọt là rất quan trọng để đảm bảo rằng các giải pháp được áp dụng là phù hợp và mang lại hiệu quả cao. Đánh giá này cần dựa trên các số liệu thực tế về tỷ lệ cây bị nhiễm bệnh, mức độ thiệt hại và chi phí phòng trừ. Đồng thời, cần phải xem xét các tác động tiêu cực có thể xảy ra đối với môi trường và sức khỏe con người. Các kết quả đánh giá này sẽ là cơ sở để điều chỉnh và cải thiện các biện pháp phòng trừ mọt trong tương lai.

5.1. Phân tích tỷ lệ cây bị nhiễm mọt sau khi áp dụng biện pháp

Phân tích tỷ lệ cây bị nhiễm mọt đục thân sau khi áp dụng các biện pháp phòng trừ mọt là một chỉ số quan trọng để đánh giá hiệu quả của các giải pháp này. Tỷ lệ này cần được so sánh với tỷ lệ cây bị nhiễm bệnh trước khi áp dụng các biện pháp phòng trừ mọt, cũng như với tỷ lệ cây bị nhiễm bệnh ở các khu vực không áp dụng các biện pháp phòng trừ mọt.

5.2. Đánh giá chi phí và lợi ích của biện pháp phòng trừ mọt

Việc đánh giá chi phí và lợi ích của các biện pháp phòng trừ mọt là rất quan trọng để đảm bảo rằng các giải pháp này là kinh tế và mang lại lợi ích ròng cho người trồng keo. Chi phí cần bao gồm chi phí mua thuốc trừ mọt, chi phí nhân công và chi phí quản lý. Lợi ích cần bao gồm tăng năng suất gỗ keo, giảm chi phí thiệt hại và cải thiện sức khỏe của rừng.

5.3. Tác động đến môi trường và sức khỏe con người

Các biện pháp phòng trừ mọt có thể có những tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người. Cần phải đánh giá kỹ lưỡng các tác động này và tìm cách giảm thiểu chúng. Nên ưu tiên sử dụng các biện pháp phòng trừ mọt thân thiện với môi trường và an toàn cho sức khỏe con người.

VI. Tương Lai Nghiên Cứu Chuyên Sâu Về Phòng Chống Mọt Cây Keo

Hướng tới tương lai, nghiên cứu về phòng chống mọt cây keo cần tập trung vào các giải pháp bền vững và thân thiện với môi trường. Các nghiên cứu chuyên sâu về sinh học mọt đục thân, vòng đời mọt đục thân, cơ chế gây bệnh và khả năng kháng thuốc của chúng là rất quan trọng để có thể phát triển các biện pháp phòng trừ mọt hiệu quả hơn. Đồng thời, cần phải tăng cường hợp tác giữa các nhà khoa học, các nhà quản lý và người trồng keo để chia sẻ thông tin và kinh nghiệm, cũng như để triển khai các giải pháp phòng trừ một cách hiệu quả.

6.1. Nghiên cứu cơ chế kháng thuốc của mọt và phát triển giải pháp mới

Việc mọt đục thân có khả năng kháng thuốc là một thách thức lớn đối với công tác phòng chống mọt. Cần có các nghiên cứu chuyên sâu về cơ chế kháng thuốc của mọt đục thân để có thể phát triển các giải pháp mới, chẳng hạn như sử dụng các loại thuốc trừ mọt có cơ chế tác động khác nhau hoặc sử dụng các biện pháp sinh học.

6.2. Ứng dụng công nghệ cao trong giám sát và dự báo dịch mọt

Việc ứng dụng công nghệ cao, như viễn thám, GIS và trí tuệ nhân tạo, có thể giúp giám sát và dự báo dịch mọt đục thân một cách hiệu quả. Các công nghệ này có thể cung cấp thông tin chính xác và kịp thời về diện tích rừng bị nhiễm bệnh, mức độ thiệt hại và nguy cơ lây lan dịch bệnh.

6.3. Hợp tác giữa nhà khoa học quản lý và người trồng keo

Sự hợp tác chặt chẽ giữa các nhà khoa học, các nhà quản lý và người trồng keo là rất quan trọng để đảm bảo rằng các nghiên cứu được thực hiện là phù hợp với nhu cầu thực tế, các giải pháp được triển khai một cách hiệu quả và thông tin được chia sẻ một cách rộng rãi.

Tổng quan nghiên cứu

Diện tích rừng trồng keo tại Việt Nam đã mở rộng đáng kể, đạt khoảng 2 triệu ha, trong đó keo lai và keo tai tượng chiếm trên 50% diện tích. Đây là nhóm cây chủ lực trong phát triển lâm nghiệp sản xuất, góp phần nâng cao thu nhập cho người dân. Tuy nhiên, rừng keo đang đối mặt với nguy cơ nghiêm trọng từ các loài sâu hại, đặc biệt là mọt đục thân (ambrosia beetles) như Euwallacea fornicatus và Xylosandrus crassiusculus. Những loài mọt này không chỉ làm giảm năng suất và chất lượng gỗ mà còn là véc tơ truyền các loại nấm gây bệnh chết héo, ảnh hưởng tiêu cực đến sinh trưởng cây keo.

Huyện Pác Nặm, tỉnh Bắc Kạn, với diện tích rừng trồng keo lai và keo tai tượng khoảng 1.000 ha, đang chịu tác động nghiêm trọng từ mọt đục thân. Nghiên cứu nhằm xác định thành phần loài mọt đục thân, đặc điểm gây hại và đề xuất các biện pháp phòng chống hiệu quả tại địa phương trong giai đoạn từ tháng 6/2022 đến tháng 3/2023. Mục tiêu cụ thể bao gồm giám định hình thái các loài mọt, khảo sát triệu chứng và mức độ gây hại, đồng thời thử nghiệm các biện pháp phòng trừ sinh học và hóa học.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc bổ sung dữ liệu về sinh học và sinh thái của mọt đục thân, đồng thời có ý nghĩa thực tiễn trong việc phát triển các giải pháp quản lý sâu hại, góp phần ổn định và nâng cao giá trị rừng trồng keo tại Pác Nặm. Kết quả nghiên cứu sẽ hỗ trợ phát triển bền vững ngành lâm nghiệp địa phương, giảm thiểu thiệt hại do sâu hại gây ra và nâng cao thu nhập cho người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về sinh học sâu hại và quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) trong lâm nghiệp. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

• Mô hình sinh thái học sâu hại: Phân tích đặc điểm hình thái, vòng đời và tập tính gây hại của mọt đục thân Euwallacea fornicatus và Xylosandrus crassiusculus, nhằm hiểu rõ mối quan hệ giữa sâu hại và cây chủ.
• Mô hình quản lý dịch hại tổng hợp (IPM): Kết hợp các biện pháp sinh học, hóa học và kỹ thuật bẫy nhằm kiểm soát hiệu quả mọt đục thân, giảm thiểu tác động môi trường và chi phí sản xuất.

Các khái niệm chính bao gồm: mọt đục thân (ambrosia beetles), bào tử nấm gây bệnh (Fusarium euwallacea, Ceratocytis manginecans), triệu chứng gây hại (lỗ mọt, mùn gỗ), cấp độ gây hại (theo TCVN 8928:2013), và hiệu lực phòng trừ thuốc hóa học.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Thu thập mẫu mọt trưởng thành, trứng, sâu non, nhộng từ thân cây keo lai và keo tai tượng tại 3 xã An Thắng, Giáo Hiệu, Bằng Thành, huyện Pác Nặm. Điều tra hiện trạng gây hại trên rừng trồng với 9 ô tiêu chuẩn 500 m², mỗi ô điều tra 80 cây, định kỳ 30 ngày/lần từ tháng 6 đến tháng 10/2022.
• Phương pháp phân tích: Giám định hình thái dựa trên kính soi Leica M165C, so sánh với khóa phân loại và mẫu tiêu bản quốc tế. Phân cấp mức độ gây hại theo số lượng lỗ mọt trên thân cây (0-4 cấp). Thí nghiệm hiệu lực thuốc hóa học trong phòng thí nghiệm và ngoài hiện trường, sử dụng các hoạt chất Spirotetramat, Thiamethoxam, Carbosulfan, Chlorantraniliprole + Thiamethoxam. Thí nghiệm bẫy mọt trưởng thành với 3 loại mồi (ethanol, paramenthenol, cubeb) và 3 loại bẫy (dính, panel, phễu chai nhựa).
• Timeline nghiên cứu: Từ tháng 6/2022 đến tháng 3/2023, gồm thu mẫu, điều tra hiện trường, thí nghiệm phòng thí nghiệm, thí nghiệm ngoài hiện trường và xử lý số liệu bằng phần mềm Genstat 12 và Excel.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thành phần loài mọt đục thân: Hai loài chính gây hại trên rừng keo lai và keo tai tượng tại Pác Nặm là Euwallacea fornicatus và Xylosandrus crassiusculus. Mọt E. fornicatus có chiều dài 2,35-2,61 mm, lỗ mọt đường kính 1,1-1,3 mm, đùn mùn gỗ màu trắng chuyển sang thâm đen. Mọt X. crassiusculus nhỏ hơn, lỗ mọt 1,4-2 mm, đùn mùn gỗ trắng liên tục, dễ nhận biết qua các thỏi mùn trắng ở cửa hang.

2. Tỷ lệ và mức độ gây hại:

   • Trên rừng keo lai, tỷ lệ cây bị mọt E. fornicatus dao động từ 16,58% (1 tuổi) đến 28,97% (3 tuổi), cấp hại trung bình 0,47 đến 0,98. Mọt X. crassiusculus gây hại cao hơn, tỷ lệ 19,13% đến 31,43%, cấp hại 0,55 đến 1,08.
   • Trên rừng keo tai tượng, tỷ lệ cây bị mọt E. fornicatus từ 18,13% đến 30,73%, cấp hại 0,49 đến 1,02; mọt X. crassiusculus từ 21,47% đến 33,70%, cấp hại 0,64 đến 1,18.
   • Khoảng 25-33% cây bị cả hai loài mọt gây hại đồng thời.

3. Hiệu quả phòng trừ thuốc hóa học trong phòng thí nghiệm:

   • Carbosulfan đạt hiệu quả 100% sau 12 giờ phun đối với cả hai loài mọt.
   • Chlorantraniliprole + Thiamethoxam đạt 88,9-100% hiệu quả trong 12-24 giờ.
   • Spirotetramat và Thiamethoxam đạt 74,4-81,1% hiệu quả sau 24 giờ.

4. Hiệu quả phòng trừ ngoài hiện trường:

   • Hai hoạt chất Carbosulfan và Chlorantraniliprole + Thiamethoxam được thử nghiệm trên rừng keo lai và keo tai tượng, kết hợp với chất bám dính Trisiloxane ethoxylate.
   • Mật độ lỗ mọt hoạt động giảm đáng kể sau 15 ngày phun thuốc, cho thấy hiệu quả phòng trừ cao.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mọt đục thân Euwallacea fornicatus và Xylosandrus crassiusculus là hai loài sâu hại chính gây thiệt hại nghiêm trọng cho rừng trồng keo tại Pác Nặm. Tỷ lệ gây hại tăng cao ở giai đoạn 2-3 năm tuổi, phù hợp với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và các nước Đông Nam Á. Triệu chứng gây hại đặc trưng như lỗ mọt nhỏ, mùn gỗ trắng hoặc thâm đen giúp phân biệt hai loài mọt, hỗ trợ trong việc áp dụng biện pháp phòng trừ phù hợp.

Hiệu quả phòng trừ bằng thuốc hóa học Carbosulfan và Chlorantraniliprole + Thiamethoxam rất cao, phù hợp để áp dụng trong quản lý sâu hại. Việc kết hợp chất bám dính giúp tăng hiệu quả phun thuốc và giảm lượng thuốc sử dụng, góp phần bảo vệ môi trường. So với các nghiên cứu về phòng trừ sâu hại khác, kết quả này khẳng định tính khả thi và hiệu quả của các hoạt chất trên trong điều kiện thực tế tại Pác Nặm.

Ngoài ra, việc sử dụng bẫy với các loại mồi khác nhau cũng là giải pháp tiềm năng để giảm mật độ mọt trưởng thành, hạn chế sự lây lan và gây hại. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ cây bị hại theo tuổi cây và bảng so sánh hiệu quả các loại thuốc, giúp minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng và hiệu quả phòng trừ.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Áp dụng phun thuốc Carbosulfan và Chlorantraniliprole + Thiamethoxam trên rừng keo lai và keo tai tượng tại Pác Nặm, ưu tiên phun vào giai đoạn 2-3 năm tuổi khi mật độ mọt cao nhất. Thời gian thực hiện: trong vòng 15 ngày sau khi phát hiện dấu hiệu gây hại. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý rừng và người dân trồng rừng.

2. Kết hợp sử dụng chất bám dính Trisiloxane ethoxylate để tăng hiệu quả phun thuốc, giảm lượng thuốc cần thiết, góp phần bảo vệ môi trường và giảm chi phí sản xuất. Thời gian áp dụng đồng thời với phun thuốc.

3. Triển khai hệ thống bẫy mọt trưởng thành sử dụng mồi ethanol, paramenthenol và cubeb với các loại bẫy dính, panel và phễu tự chế để giảm mật độ mọt trưởng thành, hạn chế sự sinh sản và lây lan. Thời gian thực hiện: từ tháng 9 đến tháng 11 hàng năm, chủ thể thực hiện là các tổ chức quản lý rừng và cộng đồng dân cư.

4. Tăng cường giám sát và điều tra sâu hại định kỳ trên các diện tích rừng trồng keo để phát hiện sớm và xử lý kịp thời, tránh thiệt hại lan rộng. Thời gian: định kỳ 6 tháng/lần, chủ thể: Trung tâm Nghiên cứu Bảo vệ rừng và các cơ quan chức năng địa phương.

5. Khuyến khích nghiên cứu và sử dụng các giống keo lai có khả năng chống chịu mọt đục thân như AH1, AH7, AA1, AA9 để nâng cao sức đề kháng rừng trồng, giảm thiểu tổn thất do sâu hại. Chủ thể: Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam và các đơn vị nghiên cứu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý lâm nghiệp và cơ quan chức năng địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách quản lý sâu hại, phát triển rừng trồng bền vững, nâng cao hiệu quả kinh tế.

2. Người trồng rừng và doanh nghiệp lâm nghiệp: Áp dụng các biện pháp phòng trừ mọt đục thân hiệu quả, giảm thiểu thiệt hại, nâng cao chất lượng và giá trị gỗ keo.

3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành lâm nghiệp, quản lý tài nguyên rừng: Tham khảo dữ liệu về sinh học, sinh thái và biện pháp phòng trừ mọt đục thân, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

4. Các tổ chức bảo vệ môi trường và phát triển nông thôn: Hiểu rõ tác động của sâu hại đến sinh kế cộng đồng, phối hợp triển khai các giải pháp bảo vệ rừng và phát triển kinh tế bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Mọt đục thân gây hại như thế nào đối với rừng keo?
   Mọt đục thân khoan lỗ trên thân cây, đùn mùn gỗ và mang theo nấm gây bệnh chết héo, làm giảm sinh trưởng, chất lượng gỗ và có thể gây chết cây. Ví dụ, tại Pác Nặm, tỷ lệ cây bị mọt có thể lên đến 30% ở giai đoạn 3 năm tuổi.

2. Làm sao phân biệt hai loài mọt Euwallacea fornicatus và Xylosandrus crassiusculus?
   E. fornicatus có lỗ mọt nhỏ (1,1-1,3 mm) với mùn gỗ màu trắng chuyển sang thâm đen, còn X. crassiusculus có lỗ lớn hơn (1,4-2 mm) và đùn mùn gỗ trắng liên tục thành thỏi dễ quan sát.

3. Các loại thuốc nào hiệu quả nhất để phòng trừ mọt đục thân?
   Carbosulfan và Chlorantraniliprole + Thiamethoxam cho hiệu quả phòng trừ 100% sau 12-24 giờ phun trong phòng thí nghiệm và ngoài hiện trường tại Pác Nặm.

4. Có biện pháp sinh học nào để kiểm soát mọt đục thân không?
   Nghiên cứu bẫy mọt trưởng thành với các loại mồi như ethanol, paramenthenol và cubeb cho thấy khả năng giảm mật độ mọt, góp phần kiểm soát sinh học hiệu quả.

5. Tại sao cần giám sát sâu hại định kỳ trên rừng trồng keo?
   Giám sát giúp phát hiện sớm sự xuất hiện và phát triển của mọt đục thân, từ đó áp dụng biện pháp phòng trừ kịp thời, tránh thiệt hại lan rộng và giảm chi phí quản lý.

Kết luận

• Xác định thành phần loài mọt đục thân chính gây hại rừng keo tại Pác Nặm gồm Euwallacea fornicatus và Xylosandrus crassiusculus.
• Mức độ gây hại cao nhất ở giai đoạn 2-3 năm tuổi, với tỷ lệ cây bị hại lên đến 30%.
• Thuốc hóa học Carbosulfan và Chlorantraniliprole + Thiamethoxam có hiệu quả phòng trừ cao, đạt 100% sau 12-24 giờ phun.
• Biện pháp bẫy mọt trưởng thành và sử dụng chất bám dính giúp nâng cao hiệu quả quản lý sâu hại.
• Khuyến nghị áp dụng đồng bộ các biện pháp phòng trừ và tăng cường giám sát để bảo vệ rừng trồng keo, nâng cao giá trị kinh tế và phát triển bền vững ngành lâm nghiệp địa phương.

Tiếp theo, cần triển khai rộng rãi các biện pháp phòng trừ đã được chứng minh hiệu quả, đồng thời nghiên cứu sâu hơn về sinh thái và khả năng chống chịu của các giống keo lai mới. Mời các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và người trồng rừng cùng phối hợp thực hiện để bảo vệ và phát triển rừng keo bền vững tại Bắc Kạn.