Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hóa mạnh mẽ của thế kỷ 21, các công ty xuyên quốc gia (TNC) đầu tư và mở rộng hoạt động tại Việt Nam ngày càng nhiều, tạo ra nhu cầu lớn về nguồn nhân lực kỹ thuật có khả năng giao tiếp tiếng Anh hiệu quả. Theo khảo sát với 100 kỹ thuật viên tốt nghiệp các ngành Cơ khí và Điện tử tại Trường Đại học Công nghiệp Hà Nội (HaUI), những người đang làm việc tại hai công ty xuyên quốc gia lớn là Samsung và Canon, nghiên cứu nhằm xác định các nhu cầu giao tiếp tiếng Anh phổ biến tại nơi làm việc và những khó khăn họ gặp phải trong quá trình sử dụng tiếng Anh. Mục tiêu cụ thể là cung cấp dữ liệu thực tiễn để thiết kế chương trình giảng dạy tiếng Anh chuyên ngành (ESP) phù hợp hơn với yêu cầu thực tế của người học.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào kỹ thuật viên thuộc hai ngành trên, làm việc tại hai công ty xuyên quốc gia trong khoảng thời gian khảo sát năm 2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải tiến chương trình đào tạo tiếng Anh tại HaUI, góp phần nâng cao năng lực giao tiếp tiếng Anh cho sinh viên, từ đó tăng khả năng cạnh tranh và thích nghi với môi trường làm việc quốc tế. Các chỉ số đo lường bao gồm tần suất sử dụng các hình thức giao tiếp tiếng Anh (email, fax, báo cáo, họp mặt xã giao) và mức độ khó khăn trong từng kỹ năng giao tiếp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết phân tích nhu cầu (Needs Analysis - NA) trong giảng dạy tiếng Anh chuyên ngành (ESP). NA được định nghĩa là quá trình thu thập và phân tích thông tin nhằm xác định các nhu cầu ngôn ngữ cụ thể của người học trong bối cảnh sử dụng thực tế. Hutchinson và Waters (1987) phân loại nhu cầu thành hai nhóm chính: nhu cầu mục tiêu (target needs) bao gồm các yêu cầu, thiếu hụt và mong muốn của người học để hoạt động hiệu quả trong môi trường mục tiêu; và nhu cầu học tập (learning needs) liên quan đến động lực, thái độ và phong cách học tập của người học.

Khái niệm ESP được hiểu là phương pháp giảng dạy tiếng Anh dựa trên nhu cầu cụ thể của nhóm người học, tập trung vào các kỹ năng, chủ đề và ngôn ngữ chuyên ngành phù hợp với mục đích học tập hoặc công việc. ESP được chia thành hai loại chính: English for Academic Purposes (EAP) và English for Occupational Purposes (EOP), trong đó nghiên cứu này thuộc lĩnh vực EOP dành cho kỹ thuật viên ngành cơ khí và điện tử.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Nhu cầu giao tiếp (Communicative Needs): Các kỹ năng và tình huống giao tiếp cần thiết tại nơi làm việc.
  • Phân tích khoảng cách (Gap Analysis): So sánh giữa năng lực hiện tại và yêu cầu mục tiêu để xác định thiếu hụt.
  • Thiết kế chương trình giảng dạy (Syllabus Design): Quá trình lựa chọn nội dung, mục tiêu và phương pháp giảng dạy dựa trên kết quả phân tích nhu cầu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát với công cụ chính là bảng câu hỏi gồm hai phần: câu hỏi đóng để thu thập dữ liệu định lượng về tần suất sử dụng các hình thức giao tiếp tiếng Anh và câu hỏi mở để thu thập dữ liệu định tính về những khó khăn gặp phải trong giao tiếp. Mẫu nghiên cứu gồm 100 kỹ thuật viên tốt nghiệp từ hai khoa Cơ khí và Điện tử của HaUI, đang làm việc tại hai công ty xuyên quốc gia Samsung (21 người) và Canon (79 người), độ tuổi từ 22 đến 31.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu có chủ đích (purposive sampling) nhằm đảm bảo đối tượng nghiên cứu là những người có kinh nghiệm thực tế trong sử dụng tiếng Anh tại môi trường làm việc. Dữ liệu định lượng được phân tích bằng thống kê mô tả để xác định xu hướng chung, trong khi dữ liệu định tính được phân tích theo chủ đề nhằm làm rõ các thách thức cụ thể. Quá trình thu thập dữ liệu diễn ra qua email với thời gian trả lời mỗi bộ câu hỏi là 5 ngày.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhu cầu giao tiếp phổ biến tại nơi làm việc:

    • 35% thời gian sử dụng tiếng Anh dành cho việc viết tài liệu (báo cáo, đề xuất, kế hoạch).
    • 29% dành cho các hoạt động liên quan đến chuyến công tác và giao tiếp xã hội.
    • 14% cho các hoạt động đặt hàng và chăm sóc khách hàng.
    • 9% cho thư từ, email, fax và các hình thức tương tác qua văn bản khác.
    • 13% cho các cuộc họp và hội nghị, tuy nhiên kỹ thuật viên thường có phiên dịch hỗ trợ.

  2. Phân tích chi tiết các hình thức giao tiếp:

    • Email và fax chiếm 48% và 38% trong giao tiếp thư từ, được sử dụng phổ biến do tính tiện lợi và quy định công ty.
    • Việc viết đề xuất và báo cáo chiếm 41%, trong khi hợp đồng và biên bản ít được sử dụng.
    • Đặt hàng chiếm 67% trong nhóm giao tiếp với khách hàng, chủ yếu là đặt hàng từ nhà cung cấp lớn.
    • Trong các cuộc họp, kỹ thuật viên chủ yếu tham gia các buổi hội thảo và giao tiếp xã hội, ít tham gia đàm phán trực tiếp.

  3. Khó khăn trong sử dụng tiếng Anh:

    • Viết: Khó khăn trong việc đặt tiêu đề, sử dụng dấu câu, cấu trúc câu và từ vựng chuyên ngành; phụ thuộc nhiều vào công cụ dịch tự động dẫn đến sai lệch ý nghĩa.
    • Đọc: Khó hiểu các câu có từ viết tắt và không thể kết nối nghĩa các từ trong câu một cách chính xác.
    • Nghe và nói: Khó nhận diện phát âm chuẩn do sự khác biệt trong cách phát âm kỹ thuật; thiếu tự tin trong giao tiếp xã hội, đặc biệt trong các tình huống tiệc tùng, ăn uống với đối tác nước ngoài.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kỹ thuật viên tại các công ty xuyên quốc gia chủ yếu sử dụng tiếng Anh dưới dạng văn bản như email, fax và báo cáo, phù hợp với đặc thù công việc kỹ thuật và quy định nội bộ công ty. Việc sử dụng tiếng Anh trong giao tiếp nói bị hạn chế do có phiên dịch hỗ trợ và tính chất công việc không yêu cầu giao tiếp trực tiếp nhiều. Tuy nhiên, kỹ năng nói vẫn quan trọng trong các tình huống xã hội nhằm duy trì mối quan hệ với đối tác.

Khó khăn trong kỹ năng viết và đọc phản ánh sự thiếu hụt về kiến thức ngữ pháp cơ bản, từ vựng chuyên ngành và kỹ năng tóm tắt, đặt tiêu đề. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây cho thấy khoảng cách giữa kiến thức tiếng Anh học thuật và yêu cầu thực tế tại nơi làm việc. Việc phụ thuộc vào công cụ dịch tự động cũng làm giảm hiệu quả giao tiếp và có thể gây hiểu nhầm.

Các thách thức trong kỹ năng nghe và nói chủ yếu do sự khác biệt về phát âm và thiếu kinh nghiệm giao tiếp thực tế, điều này nhấn mạnh nhu cầu đào tạo tiếng Anh giao tiếp chuyên ngành với trọng tâm vào phát âm và kỹ năng xã hội. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tròn thể hiện tỷ lệ sử dụng các hình thức giao tiếp và bảng tổng hợp các khó khăn theo kỹ năng để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường thời lượng và nội dung ESP trong chương trình đào tạo:

    • Điều chỉnh tỷ lệ giữa General English (GE) và ESP, tăng thời lượng ESP từ 1 kỳ lên ít nhất 2 kỳ để đáp ứng nhu cầu thực tế.
    • Tập trung vào các kỹ năng viết email, báo cáo, đề xuất và kỹ năng giao tiếp xã hội.

  2. Phát triển tài liệu giảng dạy phù hợp với đặc thù ngành:

    • Thiết kế bài học dựa trên các tình huống thực tế tại công ty xuyên quốc gia, bao gồm từ vựng chuyên ngành, cấu trúc câu và mẫu câu giao tiếp phổ biến.
    • Cập nhật thường xuyên tài liệu để phù hợp với sự thay đổi trong môi trường làm việc.

  3. Đào tạo và nâng cao năng lực giảng viên ESP:

    • Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về ESP cho giáo viên, đặc biệt là các lĩnh vực cơ khí và điện tử.
    • Khuyến khích giảng viên phối hợp với chuyên gia kỹ thuật để hiểu rõ hơn về nội dung chuyên ngành.

  4. Khuyến khích sinh viên chủ động học tập và rèn luyện kỹ năng:

    • Tạo môi trường học tập tương tác, khuyến khích sinh viên thực hành viết và nói qua các dự án nhóm, thuyết trình và mô phỏng tình huống.
    • Hướng dẫn sử dụng công cụ hỗ trợ dịch thuật một cách hiệu quả và cảnh báo hạn chế của chúng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên tiếng Anh chuyên ngành (ESP):

    • Nắm bắt nhu cầu thực tế của người học để thiết kế bài giảng phù hợp, nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  2. Nhà thiết kế chương trình đào tạo và giáo trình:

    • Sử dụng dữ liệu nghiên cứu để điều chỉnh nội dung, thời lượng và phương pháp giảng dạy ESP tại các trường đại học kỹ thuật.

  3. Sinh viên và người học tiếng Anh chuyên ngành kỹ thuật:

    • Hiểu rõ các kỹ năng cần thiết và thách thức trong giao tiếp tiếng Anh tại môi trường làm việc quốc tế, từ đó chủ động chuẩn bị.

  4. Các công ty xuyên quốc gia và bộ phận nhân sự:

    • Đánh giá năng lực giao tiếp tiếng Anh của nhân viên kỹ thuật, từ đó xây dựng kế hoạch đào tạo nội bộ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ thuật viên lại gặp khó khăn trong việc viết tiêu đề email và báo cáo?
    Việc này do thiếu kỹ năng tóm tắt ý chính và sử dụng cấu trúc câu phù hợp, cũng như hạn chế về vốn từ vựng chuyên ngành. Ví dụ, nhiều người chỉ viết nội dung dài dòng mà không biết cách đặt tiêu đề ngắn gọn, súc tích.

  2. Làm thế nào để cải thiện kỹ năng nghe nói trong môi trường công ty xuyên quốc gia?
    Cần luyện tập phát âm chuẩn, làm quen với các giọng nói khác nhau và tham gia các hoạt động giao tiếp xã hội để tăng sự tự tin. Ví dụ, tham gia các buổi hội thảo hoặc tiệc giao lưu với đối tác nước ngoài.

  3. Tại sao email và fax lại là hình thức giao tiếp phổ biến nhất?
    Do tính tiện lợi, bảo mật và quy định công ty không cho phép sử dụng điện thoại cá nhân trong khu vực làm việc, nên email và fax trở thành phương tiện chính để trao đổi thông tin.

  4. ESP khác gì so với General English (GE)?
    ESP tập trung vào nhu cầu và mục đích cụ thể của người học trong lĩnh vực chuyên ngành, trong khi GE cung cấp kiến thức tiếng Anh tổng quát. Ví dụ, ESP dành cho kỹ thuật viên sẽ chú trọng từ vựng và kỹ năng viết báo cáo kỹ thuật.

  5. Làm sao để giáo viên không chuyên ngành có thể dạy ESP hiệu quả?
    Giáo viên cần tự học thêm kiến thức chuyên ngành, phối hợp với chuyên gia kỹ thuật và sử dụng tài liệu giảng dạy được thiết kế riêng cho ESP. Ví dụ, tham gia các khóa đào tạo ESP hoặc nghiên cứu tài liệu kỹ thuật liên quan.

Kết luận

  • Nhu cầu giao tiếp tiếng Anh phổ biến nhất của kỹ thuật viên tại các công ty xuyên quốc gia là viết email, fax, báo cáo và giao tiếp xã hội trong các chuyến công tác.
  • Kỹ thuật viên gặp nhiều khó khăn trong kỹ năng viết (tiêu đề, ngữ pháp, từ vựng), đọc (hiểu câu, từ viết tắt) và nói (phát âm, giao tiếp xã hội).
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chương trình ESP tại HaUI, tăng cường thời lượng và nội dung phù hợp với thực tế công việc.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực cho sinh viên, giảng viên và nhà thiết kế chương trình nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo tiếng Anh chuyên ngành.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu với đa dạng đối tượng và công ty, áp dụng thêm phương pháp phỏng vấn và phân tích tài liệu thực tế để có cái nhìn toàn diện hơn.

Hành động khuyến nghị: Các nhà quản lý giáo dục và giảng viên ESP nên áp dụng kết quả nghiên cứu để cải tiến chương trình đào tạo, đồng thời khuyến khích sinh viên chủ động rèn luyện kỹ năng giao tiếp tiếng Anh chuyên ngành nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường lao động quốc tế.