Tổng quan nghiên cứu

Sông Trường Giang, với chiều dài 67 km, là một trong những dòng sông quan trọng thuộc tỉnh Quảng Nam, Việt Nam. Sông này chịu ảnh hưởng bởi hai hệ thống sông Vu Gia - Thu Bồn và sông Tam Kỳ, đồng thời có sự tương tác thủy lực phức tạp với các cửa biển như cửa Đại và cửa An Hòa. Trong những năm gần đây, sự gia tăng dân số và phát triển kinh tế đã tạo áp lực lớn lên chất lượng nước sông Trường Giang. Các hoạt động như lấn chiếm lòng sông để nuôi trồng thủy sản, xây dựng công trình không theo quy hoạch, xả thải sinh hoạt và công nghiệp chưa qua xử lý đã làm suy giảm nghiêm trọng chất lượng nước. Ví dụ, tại khu vực Tam Hiệp, các chỉ số ô nhiễm như TSS, BOD5, COD và amoni vượt quy chuẩn từ 1,5 đến 2 lần vào mùa khô. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá hiện trạng chất lượng nước sông Trường Giang, xác định khả năng tiếp nhận nước thải đoạn qua thành phố Tam Kỳ và đề xuất các giải pháp cải thiện chất lượng nước nhằm phục vụ phát triển bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào lưu vực sông Trường Giang và vùng phụ cận trong tỉnh Quảng Nam, với dữ liệu thu thập từ năm 2015 đến 2016. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ tài nguyên nước, nâng cao sức khỏe cộng đồng và phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài nguyên nước theo lưu vực sông (LVS), nhấn mạnh quản lý tổng hợp tài nguyên nước nhằm cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm: (1) Lý thuyết quản lý tổng hợp lưu vực sông, tập trung vào phối hợp các bên liên quan và điều phối sử dụng tài nguyên nước hợp lý; (2) Mô hình đánh giá chất lượng nước dựa trên chỉ số WQI (Water Quality Index) và REWQI (Revised WQI), giúp phân vùng và đánh giá mức độ ô nhiễm nước. Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: ô nhiễm nước sông, tải lượng ô nhiễm, khả năng tiếp nhận nước thải, chỉ số chất lượng nước (WQI), và các thông số môi trường như BOD5, COD, TSS, N-NH4+, N-NO2-, N-NO3-, As, Pb, Hg.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu điều tra thực địa, quan trắc môi trường nước mặt tại 30 điểm lấy mẫu trên sông Trường Giang trong hai đợt mùa mưa (tháng 11) và mùa khô (tháng 5) năm 2015-2016, tổng cộng 60 mẫu nước. Phương pháp chọn mẫu theo tiêu chuẩn TCVN 6663-6:2008 (ISO 5667-6:2005) đảm bảo tính đại diện cho các vùng khác nhau của lưu vực. Phân tích mẫu được thực hiện trong phòng thí nghiệm với các chỉ tiêu môi trường như BOD5, COD, TSS, các dạng nitơ, SO4^2-, kim loại nặng (As, Pb, Hg), trong khi pH và DO được đo trực tiếp tại hiện trường. Phương pháp phân tích áp dụng các tiêu chuẩn TCVN tương ứng cho từng chỉ tiêu. Ngoài ra, phương pháp điều tra khảo sát thực địa được sử dụng để kiểm kê các nguồn thải chính, bao gồm nước thải sinh hoạt, công nghiệp, nuôi trồng thủy sản và vận tải thủy. Xử lý số liệu sử dụng phần mềm Excel 2010 để thống kê, tổng hợp và xây dựng biểu đồ thể hiện sự biến động các thông số theo mùa. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2016, tập trung vào thu thập, phân tích dữ liệu và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng nước sông Trường Giang suy giảm rõ rệt: Các chỉ số TSS, BOD5, COD, amoni và Cl- tại nhiều điểm lấy mẫu vượt quy chuẩn Việt Nam (QCVN 08-MT:2015/BTNMT) từ 1,2 đến 15 lần, đặc biệt vào mùa khô. Ví dụ, tại khu vực Tam Hiệp, TSS vượt 2 lần, BOD5 vượt 1,56 lần, COD vượt 1,66 lần và amoni vượt 1,49 lần so với giới hạn cho phép.

  2. Nguồn ô nhiễm chủ yếu từ nước thải sinh hoạt và nuôi trồng thủy sản: Ước tính tổng lượng nước thải sinh hoạt khoảng 61.100 m³/ngày, trong đó thành phố Tam Kỳ chiếm phần lớn với nhu cầu sử dụng nước 150 lít/người/ngày. Diện tích nuôi trồng thủy sản tăng nhanh, với hơn 300 ha nuôi tôm, trong đó chỉ khoảng 40 cơ sở có hệ thống xử lý nước thải trước khi xả ra môi trường. Nước thải từ nuôi tôm chứa nhiều chất hữu cơ, amoni, nitrit và các chất diệt tạp gây ô nhiễm nghiêm trọng.

  3. Khả năng tiếp nhận nước thải của sông Trường Giang hạn chế: Do hiện tượng bồi lắng lòng sông, thu hẹp dòng chảy và các công trình xây dựng không đồng bộ, khả năng pha loãng và tự làm sạch của sông giảm sút. Tải lượng ô nhiễm dự báo sẽ tăng đến năm 2025 nếu không có biện pháp kiểm soát hiệu quả.

  4. Ảnh hưởng tiêu cực từ các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội: Lấn chiếm lòng sông, xây dựng đê điều, khai thác cát, hoạt động giao thông thủy và các công trình thủy lợi, thủy điện ở thượng lưu làm thay đổi chế độ thủy văn, tăng xâm nhập mặn và giảm khả năng lưu thông dòng chảy.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của ô nhiễm nước sông Trường Giang là sự gia tăng không kiểm soát các nguồn thải sinh hoạt và nuôi trồng thủy sản, kết hợp với các tác động vật lý làm giảm khả năng tự làm sạch của sông. So với các nghiên cứu về ô nhiễm nước sông tại Việt Nam và thế giới, tình trạng tại Trường Giang tương đồng với các lưu vực sông chịu áp lực phát triển kinh tế cao như sông Hồng, sông Đồng Nai. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh các chỉ số ô nhiễm theo mùa và vị trí lấy mẫu, bảng tổng hợp tải lượng ô nhiễm hiện tại và dự báo tương lai, giúp minh họa rõ ràng xu hướng ô nhiễm và tác động của các nguồn thải. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết của quản lý tổng hợp lưu vực sông, kết hợp các giải pháp kỹ thuật và quản lý nhằm bảo vệ và cải thiện chất lượng nước phục vụ phát triển bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và nâng cấp hệ thống xử lý nước thải sinh hoạt tập trung: Động viên đầu tư xây dựng các trạm xử lý nước thải tại các khu dân cư tập trung, đặc biệt là thành phố Tam Kỳ, nhằm giảm tải lượng ô nhiễm hữu cơ và dinh dưỡng vào sông. Mục tiêu giảm 50% lượng BOD5 và N trong nước thải trong vòng 5 năm.

  2. Quy hoạch và kiểm soát chặt chẽ hoạt động nuôi trồng thủy sản: Áp dụng các biện pháp kỹ thuật xử lý nước thải trước khi xả ra môi trường, hạn chế lấn chiếm lòng sông, xây dựng hệ thống kênh cấp thoát nước riêng biệt. Thực hiện kiểm tra, giám sát định kỳ và xử lý nghiêm các vi phạm trong vòng 3 năm tới.

  3. Nạo vét, cải tạo dòng chảy và bảo vệ hành lang thoát lũ: Thực hiện nạo vét các đoạn sông bị bồi lắng, loại bỏ các công trình không phù hợp gây cản trở dòng chảy, đảm bảo khả năng tiếp nhận nước thải và giảm xâm nhập mặn. Hoàn thành trong 2 năm đầu tiên của kế hoạch.

  4. Tăng cường công tác quản lý, giám sát và tuyên truyền: Nâng cao năng lực cán bộ quản lý môi trường, xây dựng hệ thống quan trắc môi trường nước liên tục, áp dụng công nghệ thông tin trong giám sát. Tổ chức các chương trình tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng và doanh nghiệp về bảo vệ nguồn nước. Thực hiện liên tục và đánh giá hiệu quả hàng năm.

  5. Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách hỗ trợ: Đề xuất bổ sung các quy định về xử lý nước thải, chế tài xử phạt nghiêm khắc đối với hành vi xả thải trái phép, đồng thời hỗ trợ tài chính cho các hộ nuôi trồng thủy sản và doanh nghiệp đầu tư công nghệ xử lý nước thải. Triển khai trong vòng 3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và dữ liệu thực tiễn để xây dựng chính sách, quy hoạch quản lý tài nguyên nước và bảo vệ môi trường lưu vực sông Trường Giang.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành khoa học môi trường: Tài liệu tham khảo chi tiết về phương pháp đánh giá chất lượng nước, phân tích nguồn thải và đề xuất giải pháp kỹ thuật, quản lý trong lĩnh vực môi trường nước.

  3. Doanh nghiệp và hộ nuôi trồng thủy sản: Hiểu rõ tác động của hoạt động sản xuất đến môi trường nước, từ đó áp dụng các biện pháp xử lý nước thải, cải thiện quy trình nuôi trồng nhằm phát triển bền vững.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của bảo vệ nguồn nước, tham gia các hoạt động giám sát, bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế gắn liền với bảo vệ tài nguyên nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao chất lượng nước sông Trường Giang bị suy giảm nghiêm trọng?
    Chất lượng nước suy giảm do sự gia tăng các nguồn thải sinh hoạt và nuôi trồng thủy sản chưa qua xử lý, cùng với tác động của các công trình làm giảm khả năng lưu thông dòng chảy và tự làm sạch của sông.

  2. Chỉ số WQI và REWQI có vai trò gì trong đánh giá chất lượng nước?
    WQI và REWQI là các chỉ số tổng hợp giúp đánh giá mức độ ô nhiễm nước dựa trên nhiều thông số môi trường, từ đó phân vùng và xác định các khu vực cần ưu tiên xử lý.

  3. Giải pháp nào hiệu quả nhất để cải thiện chất lượng nước sông?
    Xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung, kiểm soát chặt chẽ hoạt động nuôi trồng thủy sản và nạo vét cải tạo dòng chảy là những giải pháp then chốt, kết hợp với quản lý và tuyên truyền nâng cao nhận thức.

  4. Tác động của nuôi trồng thủy sản đến môi trường nước như thế nào?
    Nuôi trồng thủy sản thải ra lượng lớn chất hữu cơ, amoni, nitrit và các chất diệt tạp, làm giảm oxy hòa tan, gây ô nhiễm hữu cơ và làm suy giảm đa dạng sinh học trong sông.

  5. Làm thế nào để cộng đồng dân cư tham gia bảo vệ nguồn nước?
    Cộng đồng có thể tham gia thông qua các hoạt động giám sát, không xả thải bừa bãi, áp dụng các biện pháp xử lý nước thải tại hộ gia đình và tham gia các chương trình tuyên truyền, giáo dục về bảo vệ môi trường.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá chi tiết hiện trạng ô nhiễm nước sông Trường Giang, xác định các nguồn thải chính và mức độ vượt quy chuẩn của các chỉ số môi trường.
  • Phân tích khả năng tiếp nhận nước thải của sông cho thấy sự hạn chế do bồi lắng và các công trình xây dựng không đồng bộ.
  • Đề xuất các giải pháp kỹ thuật và quản lý nhằm cải thiện chất lượng nước, bảo vệ tài nguyên nước phục vụ phát triển bền vững khu vực.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng trong việc phối hợp bảo vệ môi trường nước.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, giám sát hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ nguồn nước sông Trường Giang – tài nguyên quý giá của tỉnh Quảng Nam và tương lai bền vững của cộng đồng!