Luận án tiến sĩ về giáo dục và khoa cử Đại Việt từ năm 1527 đến năm 1592

• Tác giả: Phan Đăng Thuận
• Người hướng dẫn: PGS.TS Vũ Duy Mền
• Trường học: Viện Hàn Lâm Khoa Học Xã Hội Việt Nam, Học Viện Khoa Học Xã Hội
• Chuyên ngành: Lịch Sử Việt Nam
• Đề tài: Giáo Dục Và Khoa Cử Đại Việt Từ Năm 1527 Đến Năm 1592
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ sử học
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CÁM ƠN
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• MỤC LỤC
• MỞ ĐẦU
• 1.1. Tính cấp thiết của đề tài
• 1.2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án
• 1.2.1. Mục đích nghiên cứu
• 1.2.2. Nhiệm vụ của luận án
• 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.4. Phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Đóng góp của luận án
• 1.7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
• 1.8. Bố cục của luận án
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGUỒN TƯ LIỆU VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 1.1. Nguồn tư liệu trong nước
• 1.2. Nguồn tư liệu Trung Quốc
• 1.3. Tình hình nghiên cứu
• 1.3.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
• 1.3.1.1. Những sách chuyên khảo về giáo dục khoa cử
• 1.3.1.2. Những tham luận nghiên cứu về giáo dục, khoa cử công bố trên tạp chí, hội thảo
• 1.3.1.3. Những luận văn, luận án nghiên cứu về giáo dục khoa cử
• 1.3.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
• 1.4. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: GIÁO DỤC NHO HỌC ĐẠI VIỆT TỪ NĂM 1527 ĐẾN NĂM 1592
• 2.1. Bối cảnh xã hội Đại Việt từ năm 1527 đến năm 1592
• 2.2. Chính sách giáo dục Đại Việt từ năm 1527 đến năm 1592
• 2.2.1. Đề cao Nho giáo và Nho học
• 2.2.2. Chú trọng khoa cử
• 2.2.3. Hệ thống giáo dục trường công
• 2.2.3.1. Trường ở Trung ương
• 2.2.3.2. Trường ở địa phương
• 2.2.4. Giáo dục tư nhân
• 2.2.4.1. Lớp học của các thầy Đồ làng
• 2.2.4.2. Trường của các thầy danh tiếng
• 2.2.4.3. Trường của thầy Nguyễn Bỉnh Khiêm:
• 2.2.4.4. Trường của thầy Trần Bảo:
• 2.2.4.5. Trường của thầy Dương Phúc Tư
• 2.2.4.6. Trường của thầy Nguyễn Khắc Kính
• 2.2.4.7. Trường của thầy Nguyễn Sư Lộ:
• 2.2.4.8. Trường của thầy Phùng Khắc Khoan:
• 2.2.5. Tài liệu học tập
• 2.3. Tiểu kết chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: KHOA CỬ NHO HỌC ĐẠI VIỆT TỪ NĂM 1527 ĐẾN NĂM 1592
• 3.1. Thể lệ và điều kiện thi
• 3.2. Khoa cử triều Mạc
• 3.3. Tiến sĩ đỗ dưới triều Mạc
• 3.4. Chính sách đãi ngộ và sử dụng đại khoa
• 3.5. Khoa cử triều Lê Trung hưng
• 3.6. Chính sách đãi ngộ dành cho người đỗ đạt
• 3.7. Tiểu kết chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: THÀNH TỰU VÀ HẠN CHẾ CỦA GIÁO DỤC KHOA CỬ ĐẠI VIỆT TỪ NĂM 1527 ĐẾN NĂM 1592
• 4.1. Thành tựu của giáo dục khoa cử Đại việt từ năm 1527 đến năm 1592
• 4.1.1. Đào tạo được một đội ngũ trí thức Nho học
• 4.1.2. Bổ dụng các vị đại khoa vào bộ máy chính quyền
• 4.1.3. Đóng góp của các vị đại khoa tiêu biểu
• 4.1.4. Duy trì truyền thống hiếu học
• 4.1.5. Một số dòng họ khoa bảng
• 4.1.6. Một số làng khoa bảng
• 4.2. Một số hạn chế
• 4.3. Tiểu kết chương 4
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG, BIỂU, SƠ ĐỒ
• 5.1. Bảng 3.1: Thống kê Tiến sĩ đỗ dưới triều Mạc qua một số nguồn sử liệu:
• 5.2. Các khoa thi do triều Mạc tổ chức và số Tiến sĩ đỗ dưới triều Mạc:
• 5.3. Số Tiến sĩ triều Mạc phân bố theo địa bàn:
• 5.4. Các Tiến sĩ Lê Trung hưng phân bố theo địa bàn:
• 5.5. Thống kê khoa thi và hạng đỗ triều Lê Trung hưng (1554 -1592):
• 5.6. Bổ dụng chức quan đối với Tiến sĩ Chế khoa:
• 5.7. Bổ dụng chức quan đối với Tiến sĩ xuất thân:
• 5.8. Bổ dụng chức quan cho các Tiến sĩ triều Mạc:
• 5.9. Tỷ lệ thứ hạng đỗ Tiến sĩ thời Mạc.
• 5.10. Bổ dụng chức quan cho các Tiến sĩ triều Lê Trung hưng:
• 5.11. Sơ đồ trường thi Hương thời quân chủ.

I. Giới thiệu chung về luận án

Luận án "Giáo dục và Khoa cử Đại Việt từ năm 1527 đến năm 1592" tập trung nghiên cứu về hệ thống giáo dục và thi cử trong giai đoạn lịch sử đặc biệt, khi Đại Việt tồn tại song song hai chính quyền là nhà Mạc và nhà Lê Trung hưng. Giai đoạn này chứng kiến sự cạnh tranh giữa hai triều đại trong việc thu hút nhân tài, xây dựng và củng cố bộ máy chính quyền thông qua giáo dục và khoa cử. Luận án nhấn mạnh tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài này, bởi nó chưa được khảo cứu một cách đầy đủ, toàn diện trước đây, đặc biệt là về giáo dục và khoa cử của nhà Mạc. Việc nghiên cứu này không chỉ giúp làm sáng tỏ bức tranh giáo dục và khoa cử thời kỳ này mà còn cung cấp những bài học kinh nghiệm quý báu cho hiện tại. Luận án đặt mục tiêu làm rõ tình hình tổ chức giáo dục và khoa cử của cả hai triều đại, từ đó làm nổi bật những đóng góp của tầng lớp trí thức Nho học đối với sự phát triển của đất nước. Phạm vi nghiên cứu bao gồm cả vùng đất do nhà Mạc và nhà Lê Trung hưng kiểm soát, tập trung vào giáo dục Nho học và không đề cập đến võ cử.

II. Cơ sở nghiên cứu và phương pháp luận

Luận án dựa trên các nguồn tư liệu đa dạng, bao gồm thư tịch cổ của Việt Nam và Trung Quốc, văn bia, gia phả của các vị đại khoa thời kỳ nghiên cứu. Đặc biệt, các bộ Đăng khoa lục được xem là nguồn tư liệu quan trọng, cung cấp thông tin về quê quán, năm đỗ của các bậc đại khoa. Luận án cũng sử dụng phương pháp luận biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp với phương pháp lịch sử và logic để phân tích, đánh giá các sự kiện và hiện tượng. Phương pháp so sánh được sử dụng để chỉ ra sự tương đồng và khác biệt trong hệ thống giáo dục, khoa cử giữa nhà Mạc và nhà Lê Trung hưng. Phương pháp thống kê giúp thiết lập các bảng biểu minh họa, hỗ trợ cho việc phân tích và đánh giá một cách khách quan. Ngoài ra, luận án còn sử dụng phương pháp điền dã, thu thập tư liệu từ nhiều nguồn khác nhau để đảm bảo tính chính xác và toàn diện của nghiên cứu.

III. Nội dung chính của luận án

Luận án được chia thành bốn chương. Chương 1 tập trung vào tổng quan nguồn tư liệu và tình hình nghiên cứu về đề tài. Chương 2 đi sâu phân tích hệ thống giáo dục Nho học Đại Việt, bao gồm bối cảnh xã hội, chính sách giáo dục, hệ thống trường lớp từ trung ương đến địa phương, nội dung giảng dạy và tài liệu học tập của cả nhà Mạc và nhà Lê Trung hưng. Chương 3 tập trung vào khoa cử Nho học, phân tích thể lệ và điều kiện thi cử, quá trình tổ chức các khoa thi, chính sách đãi ngộ và sử dụng nhân tài của hai triều đại. Chương 4 đánh giá thành tựu và hạn chế của giáo dục khoa cử Đại Việt giai đoạn này, nhấn mạnh vai trò của tầng lớp trí thức Nho học đối với sự phát triển của xã hội trên các lĩnh vực chính trị, văn hóa...". Luận án làm rõ sự khác biệt trong cách tổ chức giáo dục và khoa cử giữa hai triều đại, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của giáo dục và khoa cử trong việc đào tạo nhân tài, phục vụ đất nước.

IV. Ý nghĩa và đóng góp của luận án

Luận án "Giáo dục và Khoa cử Đại Việt từ năm 1527 đến năm 1592" có ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng. Về mặt lý luận, luận án góp phần bổ sung và làm rõ thêm những hiểu biết về lịch sử giáo dục Nho học Việt Nam, đặc biệt là trong giai đoạn lịch sử đầy biến động. Luận án làm sáng tỏ mối quan hệ giữa giáo dục, khoa cử với nhu cầu phát triển xã hội, giữa tổ chức khoa cử với chính sách của nhà nước. Về mặt thực tiễn, luận án cung cấp những bài học kinh nghiệm quý báu về việc lựa chọn phương thức giáo dục, đào tạo phù hợp, cũng như chính sách đãi ngộ và sử dụng nhân tài. Nghiên cứu này cũng cung cấp nguồn tài liệu phong phú cho việc giảng dạy, học tập và nghiên cứu về lịch sử giáo dục Nho học thời kỳ quân chủ nói chung và lịch sử Việt Nam giai đoạn 1527-1592 nói riêng.