I. Giới thiệu chung về luận án
Luận án "Giáo dục và Khoa cử Đại Việt từ năm 1527 đến năm 1592" tập trung nghiên cứu về hệ thống giáo dục và thi cử trong giai đoạn lịch sử đặc biệt, khi Đại Việt tồn tại song song hai chính quyền là nhà Mạc và nhà Lê Trung hưng. Giai đoạn này chứng kiến sự cạnh tranh giữa hai triều đại trong việc thu hút nhân tài, xây dựng và củng cố bộ máy chính quyền thông qua giáo dục và khoa cử. Luận án nhấn mạnh tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài này, bởi nó chưa được khảo cứu một cách đầy đủ, toàn diện trước đây, đặc biệt là về giáo dục và khoa cử của nhà Mạc. Việc nghiên cứu này không chỉ giúp làm sáng tỏ bức tranh giáo dục và khoa cử thời kỳ này mà còn cung cấp những bài học kinh nghiệm quý báu cho hiện tại. Luận án đặt mục tiêu làm rõ tình hình tổ chức giáo dục và khoa cử của cả hai triều đại, từ đó làm nổi bật những đóng góp của tầng lớp trí thức Nho học đối với sự phát triển của đất nước. Phạm vi nghiên cứu bao gồm cả vùng đất do nhà Mạc và nhà Lê Trung hưng kiểm soát, tập trung vào giáo dục Nho học và không đề cập đến võ cử.
II. Cơ sở nghiên cứu và phương pháp luận
Luận án dựa trên các nguồn tư liệu đa dạng, bao gồm thư tịch cổ của Việt Nam và Trung Quốc, văn bia, gia phả của các vị đại khoa thời kỳ nghiên cứu. Đặc biệt, các bộ Đăng khoa lục được xem là nguồn tư liệu quan trọng, cung cấp thông tin về quê quán, năm đỗ của các bậc đại khoa. Luận án cũng sử dụng phương pháp luận biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp với phương pháp lịch sử và logic để phân tích, đánh giá các sự kiện và hiện tượng. Phương pháp so sánh được sử dụng để chỉ ra sự tương đồng và khác biệt trong hệ thống giáo dục, khoa cử giữa nhà Mạc và nhà Lê Trung hưng. Phương pháp thống kê giúp thiết lập các bảng biểu minh họa, hỗ trợ cho việc phân tích và đánh giá một cách khách quan. Ngoài ra, luận án còn sử dụng phương pháp điền dã, thu thập tư liệu từ nhiều nguồn khác nhau để đảm bảo tính chính xác và toàn diện của nghiên cứu.
III. Nội dung chính của luận án
Luận án được chia thành bốn chương. Chương 1 tập trung vào tổng quan nguồn tư liệu và tình hình nghiên cứu về đề tài. Chương 2 đi sâu phân tích hệ thống giáo dục Nho học Đại Việt, bao gồm bối cảnh xã hội, chính sách giáo dục, hệ thống trường lớp từ trung ương đến địa phương, nội dung giảng dạy và tài liệu học tập của cả nhà Mạc và nhà Lê Trung hưng. Chương 3 tập trung vào khoa cử Nho học, phân tích thể lệ và điều kiện thi cử, quá trình tổ chức các khoa thi, chính sách đãi ngộ và sử dụng nhân tài của hai triều đại. Chương 4 đánh giá thành tựu và hạn chế của giáo dục khoa cử Đại Việt giai đoạn này, nhấn mạnh vai trò của tầng lớp trí thức Nho học đối với sự phát triển của xã hội trên các lĩnh vực chính trị, văn hóa...". Luận án làm rõ sự khác biệt trong cách tổ chức giáo dục và khoa cử giữa hai triều đại, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của giáo dục và khoa cử trong việc đào tạo nhân tài, phục vụ đất nước.
IV. Ý nghĩa và đóng góp của luận án
Luận án "Giáo dục và Khoa cử Đại Việt từ năm 1527 đến năm 1592" có ý nghĩa lý luận và thực tiễn quan trọng. Về mặt lý luận, luận án góp phần bổ sung và làm rõ thêm những hiểu biết về lịch sử giáo dục Nho học Việt Nam, đặc biệt là trong giai đoạn lịch sử đầy biến động. Luận án làm sáng tỏ mối quan hệ giữa giáo dục, khoa cử với nhu cầu phát triển xã hội, giữa tổ chức khoa cử với chính sách của nhà nước. Về mặt thực tiễn, luận án cung cấp những bài học kinh nghiệm quý báu về việc lựa chọn phương thức giáo dục, đào tạo phù hợp, cũng như chính sách đãi ngộ và sử dụng nhân tài. Nghiên cứu này cũng cung cấp nguồn tài liệu phong phú cho việc giảng dạy, học tập và nghiên cứu về lịch sử giáo dục Nho học thời kỳ quân chủ nói chung và lịch sử Việt Nam giai đoạn 1527-1592 nói riêng.
