Nghiên cứu chỉ số H Panzar-Rosse để đánh giá điều kiện cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng Việt Nam

• Tác giả: Pham Huyen Trang
• Người hướng dẫn: Assoc.Vo Xuan Vinh
• Trường học: University of Economics Ho Chi Minh City
• Chuyên ngành: Finance-Banking
• Đề tài: Nghiên Cứu Điều Kiện Cạnh Tranh Trong Hệ Thống Ngân Hàng Việt Nam Bằng Chỉ Số H Panzar-Rosse
• Loại tài liệu: master thesis
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Ho Chi Minh City

• 1. CHƯƠNG 1: INTRODUCTION
• 1.1. Necessity of the thesis
• 1.2. Objective of the thesis
• 1.3. Data
• 1.4. Methodology
• 1.5. The thesis contribution
• 1.6. Structure of the thesis
• 2. CHƯƠNG 2: BACKGROUND OF THE VIETNAMESE BANKING SYSTEM
• 2.1. Reforms in the 1990s
• 2.2. Reforms in the 2000s
• 3. CHƯƠNG 3: LITERATURE REVIEW
• 4. CHƯƠNG 4: RESEARCH METHOD
• 5. CHƯƠNG 5: THE EMPIRICAL RESULTS
• 6. CHƯƠNG 6: CONCLUSION AND RECOMENDATIONS
• LIST OF REFERENCES

I. Giới thiệu

Nghiên cứu về điều kiện cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng Việt Nam là một chủ đề quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu. Ngân hàng Việt Nam đã trải qua nhiều thay đổi lớn trong hai thập kỷ qua, từ việc chiếm ưu thế của các ngân hàng nhà nước đến sự gia tăng của các ngân hàng tư nhân và ngân hàng nước ngoài. Việc gia nhập WTO vào năm 2007 đã mở ra nhiều cơ hội và thách thức cho cạnh tranh ngân hàng. Mục tiêu của nghiên cứu này là sử dụng chỉ số H Panzar-Rosse để đánh giá mức độ cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng Việt Nam từ năm 2005 đến 2015. Kết quả cho thấy thị trường ngân hàng Việt Nam hoạt động dưới điều kiện độc quyền, với chỉ số H có giá trị bằng 0 trong giai đoạn 2005-2009 và điều kiện độc quyền có tính chất cạnh tranh từ 2010 đến 2015.

1.1. Tính cần thiết của nghiên cứu

Cạnh tranh trong ngành ngân hàng là yếu tố quyết định cho sự phát triển kinh tế. Nghiên cứu ngân hàng không chỉ giúp hiểu rõ hơn về cạnh tranh ngân hàng mà còn cung cấp thông tin cho các nhà quản lý và nhà hoạch định chính sách. Việc áp dụng chỉ số Panzar-Rosse trong nghiên cứu này nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc về sự thay đổi trong cạnh tranh ngân hàng qua các năm, từ đó đưa ra các khuyến nghị cho các ngân hàng trong việc cải thiện hiệu quả hoạt động.

II. Cơ sở lý thuyết

Chương này trình bày các khái niệm cơ bản về cạnh tranh ngân hàng và phương pháp Panzar-Rosse. Phương pháp này được sử dụng rộng rãi để đo lường mức độ cạnh tranh trong các ngành công nghiệp khác nhau, đặc biệt là trong lĩnh vực ngân hàng. Mô hình Panzar-Rosse cho phép đánh giá sự ảnh hưởng của chi phí đầu vào đến doanh thu của ngân hàng, từ đó xác định mức độ cạnh tranh. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng cạnh tranh ngân hàng ở Việt Nam đã có sự thay đổi đáng kể trong giai đoạn 2005-2015, với sự gia tăng của các ngân hàng tư nhân và ngân hàng nước ngoài.

2.1. Phương pháp Panzar Rosse

Phương pháp Panzar-Rosse được phát triển để đo lường mức độ cạnh tranh trong ngành ngân hàng thông qua việc phân tích mối quan hệ giữa doanh thu và chi phí. Chỉ số H được tính toán dựa trên sự thay đổi của doanh thu khi có sự thay đổi trong chi phí đầu vào. Kết quả cho thấy rằng trong giai đoạn nghiên cứu, hệ thống ngân hàng Việt Nam chủ yếu hoạt động dưới điều kiện độc quyền, điều này có thể ảnh hưởng đến hiệu quả và sự phát triển bền vững của ngành.

III. Kết quả thực nghiệm

Chương này trình bày các kết quả thực nghiệm từ việc áp dụng chỉ số H Panzar-Rosse cho 21 ngân hàng trong giai đoạn 2005-2015. Kết quả cho thấy rằng cạnh tranh ngân hàng ở Việt Nam có sự biến động qua các năm, với các giai đoạn khác nhau của mức độ cạnh tranh. Năm 2012 là năm đặc biệt khi thị trường không đạt được trạng thái cân bằng, dẫn đến việc không thể áp dụng chỉ số H. Các ngân hàng đã phải đối mặt với nhiều thách thức từ sự gia tăng của các ngân hàng nước ngoài và sự thay đổi trong chính sách ngân hàng.

3.1. Phân tích kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng hệ thống ngân hàng Việt Nam đã có sự thay đổi đáng kể trong mức độ cạnh tranh ngân hàng. Trong giai đoạn 2005-2009, các ngân hàng hoạt động chủ yếu dưới điều kiện độc quyền, trong khi từ 2010 đến 2015, mức độ cạnh tranh có xu hướng gia tăng. Điều này cho thấy rằng các ngân hàng cần phải cải thiện hiệu quả hoạt động và nâng cao chất lượng dịch vụ để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của khách hàng.

IV. Kết luận và khuyến nghị

Chương cuối cùng tổng kết các phát hiện chính của nghiên cứu và đưa ra các khuyến nghị cho các ngân hàng và nhà hoạch định chính sách. Việc áp dụng chỉ số H Panzar-Rosse đã cung cấp cái nhìn sâu sắc về điều kiện cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng Việt Nam. Các ngân hàng cần phải chú trọng đến việc nâng cao chất lượng dịch vụ và cải thiện quản lý để tăng cường khả năng cạnh tranh. Ngoài ra, các chính sách hỗ trợ từ phía nhà nước cũng cần được xem xét để tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của ngành ngân hàng.

4.1. Khuyến nghị cho ngân hàng

Các ngân hàng cần phải đầu tư vào công nghệ và cải thiện quy trình quản lý để nâng cao hiệu quả hoạt động. Việc phát triển các sản phẩm tài chính mới và cải thiện dịch vụ khách hàng sẽ giúp các ngân hàng tăng cường khả năng cạnh tranh. Hơn nữa, cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa các ngân hàng và cơ quan quản lý để đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2005-2015, hệ thống ngân hàng Việt Nam đã trải qua nhiều biến động quan trọng với sự gia tăng số lượng ngân hàng thương mại cổ phần và sự tham gia ngày càng mạnh mẽ của các tổ chức tài chính nước ngoài. Theo báo cáo, mẫu nghiên cứu gồm 21 ngân hàng thương mại, trong đó có 1 ngân hàng nhà nước và 20 ngân hàng cổ phần, với tổng cộng 210 quan sát. Mục tiêu chính của luận văn là đánh giá mức độ cạnh tranh trong hệ thống ngân hàng Việt Nam bằng phương pháp thống kê H của Panzar-Rosse, đồng thời phân tích sự thay đổi cạnh tranh theo từng năm trong giai đoạn này.

Việc đo lường cạnh tranh trong ngành ngân hàng có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và sự mở cửa thị trường tài chính sau khi Việt Nam gia nhập WTO năm 2007. Nghiên cứu nhằm cung cấp bằng chứng thực nghiệm cho các nhà quản lý ngân hàng và nhà hoạch định chính sách để nâng cao hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh của hệ thống ngân hàng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các ngân hàng thương mại tại Việt Nam trong giai đoạn 2005-2015, giai đoạn đánh dấu nhiều cải cách và tái cấu trúc quan trọng trong ngành.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính trong đo lường cạnh tranh thị trường: phương pháp cấu trúc (structural approach) và phương pháp phi cấu trúc (non-structural approach). Trong đó, phương pháp phi cấu trúc được ưu tiên sử dụng với mô hình Panzar-Rosse (1987) nhằm đo lường chỉ số H, phản ánh mức độ cạnh tranh thông qua độ co giãn của doanh thu ngân hàng đối với chi phí đầu vào.

Mô hình Panzar-Rosse dựa trên giả định rằng các ngân hàng phản ứng khác nhau với biến động chi phí đầu vào tùy theo cấu trúc thị trường. Chỉ số H được tính bằng tổng các hệ số hồi quy của các biến chi phí đầu vào (chi phí lao động, chi phí vốn, chi phí huy động vốn) trong mô hình hồi quy logarit doanh thu. Giá trị H dao động từ dưới 0 (điều kiện độc quyền) đến 1 (cạnh tranh hoàn hảo), với giá trị giữa 0 và 1 thể hiện cạnh tranh độc quyền.

Các khái niệm chính bao gồm:

• H-statistic: chỉ số đo lường mức độ cạnh tranh.
• Long-run equilibrium: trạng thái cân bằng dài hạn của thị trường, được kiểm định bằng mô hình hồi quy với biến phụ thuộc là lợi nhuận trên tài sản (ROA).
• Chi phí đầu vào: bao gồm chi phí lao động (PL), chi phí vốn (PK), chi phí huy động vốn (PF).
• Biến kiểm soát: tỷ lệ dự phòng rủi ro (RISKASS), quy mô tài sản (ASSET), thị phần tín dụng (BR).

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu được thu thập từ báo cáo tài chính và báo cáo thường niên của 21 ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2005-2015, tổng cộng 210 quan sát. Phương pháp phân tích chính là hồi quy OLS để ước lượng mô hình cạnh tranh tổng thể và theo từng năm, sau đó sử dụng GLS để xử lý hiện tượng phương sai không đồng nhất nếu có.

Mô hình hồi quy logarit được xây dựng theo công thức:
$$ \ln TREV = \alpha + \beta_1 \ln PL + \beta_2 \ln PK + \beta_3 \ln PF + \beta_4 \ln RISKASS + \beta_5 \ln ASSET + \beta_6 \ln BR + \epsilon $$
với TREV là tỷ lệ thu nhập lãi trên tổng tài sản, các biến PL, PK, PF lần lượt là chi phí lao động, chi phí vốn và chi phí huy động vốn.

Mô hình kiểm định cân bằng dài hạn thay đổi biến phụ thuộc thành ROA (lợi nhuận trên tài sản):
$$ \ln ROA = \alpha + \beta_1 \ln PL + \beta_2 \ln PK + \beta_3 \ln PF + \beta_4 \ln RISKASS + \beta_5 \ln ASSET + \beta_6 \ln BR + \epsilon $$

Thời gian nghiên cứu được chọn bắt đầu từ năm 2005 do đây là năm có nhiều văn bản pháp luật quan trọng có hiệu lực, đồng thời đánh dấu giai đoạn Việt Nam chuẩn bị gia nhập WTO, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phân tích sự thay đổi cạnh tranh trong ngành.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mức độ cạnh tranh chung giai đoạn 2005-2015: Chỉ số H được ước lượng là khoảng 0.45, nằm giữa 0 và 1, cho thấy hệ thống ngân hàng Việt Nam hoạt động trong điều kiện cạnh tranh độc quyền (monopolistic competition). Kết quả kiểm định Wald bác bỏ giả thuyết H=0 (độc quyền) và H=1 (cạnh tranh hoàn hảo) với mức ý nghĩa 1%.

2. Thay đổi cạnh tranh theo năm:

   • Giai đoạn 2005-2009, hệ thống ngân hàng vận hành trong điều kiện độc quyền (monopoly).
   • Từ 2010 đến 2015, chuyển sang cạnh tranh độc quyền (monopolistic competition).
   • Năm 2012 không đạt điều kiện cân bằng dài hạn, do đó không áp dụng được chỉ số H.

3. Kiểm định cân bằng dài hạn: Phần lớn các năm trong giai đoạn nghiên cứu đều cho thấy hệ thống ngân hàng ở trạng thái cân bằng dài hạn, ngoại trừ năm 2012 có dấu hiệu mất cân bằng.

4. Ảnh hưởng của chi phí đầu vào:

   • Chi phí lao động (PL) và chi phí huy động vốn (PF) có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến thu nhập lãi trên tổng tài sản (TREV).
   • Chi phí vốn (PK) có ảnh hưởng tiêu cực đến TREV.
   • Quy mô tài sản (ASSET) và tỷ lệ dự phòng rủi ro (RISKASS) có tác động không đồng nhất và thường không có ý nghĩa thống kê.

Thảo luận kết quả

Sự chuyển đổi từ độc quyền sang cạnh tranh độc quyền sau năm 2010 phản ánh tác động của các chính sách mở cửa thị trường, sự gia tăng số lượng ngân hàng thương mại cổ phần và sự tham gia mạnh mẽ của các tổ chức tài chính nước ngoài. Việc giảm dần thị phần của các ngân hàng nhà nước và sự phát triển của các ngân hàng tư nhân đã làm thay đổi cấu trúc thị trường, tăng tính cạnh tranh.

Kết quả phù hợp với các nghiên cứu quốc tế sử dụng phương pháp Panzar-Rosse, cho thấy các thị trường ngân hàng ở nhiều quốc gia đang trong trạng thái cạnh tranh độc quyền. Việc kiểm định cân bằng dài hạn cho thấy hệ thống ngân hàng Việt Nam phần lớn ổn định trong giai đoạn nghiên cứu, tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng chỉ số H.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện xu hướng chỉ số H theo từng năm, bảng tổng hợp kết quả hồi quy và kiểm định cân bằng dài hạn, giúp minh họa rõ ràng sự thay đổi cạnh tranh và các yếu tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Phát triển chiến lược quản trị rủi ro hiệu quả: Các ngân hàng cần xây dựng và hoàn thiện hệ thống quản lý rủi ro nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả hoạt động trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gay gắt. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Ban lãnh đạo ngân hàng.

2. Đa dạng hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm dịch vụ: Tăng cường đổi mới sản phẩm, áp dụng công nghệ hiện đại để cải thiện trải nghiệm khách hàng, giảm áp lực cạnh tranh từ các sản phẩm truyền thống. Thời gian thực hiện: 2-3 năm; Chủ thể: Phòng phát triển sản phẩm và công nghệ.

3. Tăng cường hợp tác và thu hút đầu tư nước ngoài: Khai thác lợi thế từ các đối tác chiến lược nước ngoài để tiếp cận công nghệ, quản trị tiên tiến, nâng cao năng lực cạnh tranh. Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Ban điều hành và phòng quan hệ đối tác.

4. Nâng cao năng lực quản lý và công nghệ thông tin: Đầu tư vào công nghệ ngân hàng số, tự động hóa quy trình để tăng hiệu quả vận hành và giảm chi phí. Thời gian thực hiện: 3-5 năm; Chủ thể: Ban công nghệ thông tin và quản lý vận hành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý ngân hàng thương mại: Giúp hiểu rõ về mức độ cạnh tranh trong ngành, từ đó xây dựng chiến lược phát triển phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và vị thế trên thị trường.

2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực nghiệm để thiết kế chính sách hỗ trợ phát triển ngành ngân hàng, đảm bảo sự cạnh tranh lành mạnh và ổn định tài chính.

3. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực tài chính-ngân hàng: Mở rộng kiến thức về phương pháp đo lường cạnh tranh, đặc biệt trong bối cảnh thị trường đang phát triển và hội nhập quốc tế.

4. Nhà đầu tư và chuyên gia tư vấn tài chính: Hỗ trợ đánh giá môi trường cạnh tranh và rủi ro trong ngành ngân hàng Việt Nam, từ đó đưa ra quyết định đầu tư và tư vấn chiến lược chính xác hơn.

Câu hỏi thường gặp

1. Phương pháp Panzar-Rosse là gì và tại sao được sử dụng trong nghiên cứu này?
   Phương pháp Panzar-Rosse đo lường mức độ cạnh tranh dựa trên độ co giãn của doanh thu ngân hàng đối với chi phí đầu vào. Phương pháp này phù hợp với dữ liệu tài chính ngân hàng và không yêu cầu thông tin về giá cả thị trường, giúp đánh giá cạnh tranh hiệu quả trong ngành ngân hàng Việt Nam.

2. Chỉ số H có ý nghĩa như thế nào trong đánh giá cạnh tranh?
   Chỉ số H dao động từ dưới 0 đến 1, với H<0 thể hiện độc quyền, H=1 là cạnh tranh hoàn hảo, và 0<H<1 là cạnh tranh độc quyền. Giá trị H trong nghiên cứu khoảng 0.45 cho thấy hệ thống ngân hàng Việt Nam hoạt động trong môi trường cạnh tranh độc quyền.

3. Tại sao năm 2012 không áp dụng được chỉ số H?
   Năm 2012 hệ thống ngân hàng không ở trạng thái cân bằng dài hạn, do đó các giả định của mô hình Panzar-Rosse không được thỏa mãn, khiến chỉ số H không có giá trị áp dụng trong năm này.

4. Các yếu tố chi phí đầu vào ảnh hưởng như thế nào đến thu nhập ngân hàng?
   Chi phí lao động và chi phí huy động vốn có ảnh hưởng tích cực đến thu nhập lãi trên tổng tài sản, trong khi chi phí vốn có tác động tiêu cực. Điều này phản ánh sự phức tạp trong quản lý chi phí và hiệu quả hoạt động của ngân hàng.

5. Làm thế nào các ngân hàng Việt Nam có thể nâng cao năng lực cạnh tranh?
   Ngân hàng cần phát triển quản trị rủi ro, đa dạng hóa sản phẩm, áp dụng công nghệ hiện đại, và hợp tác với các đối tác nước ngoài để nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh trên thị trường ngày càng mở rộng.

Kết luận

• Hệ thống ngân hàng Việt Nam trong giai đoạn 2005-2015 hoạt động trong điều kiện cạnh tranh độc quyền với chỉ số H khoảng 0.45.
• Mức độ cạnh tranh có sự thay đổi rõ rệt theo thời gian, từ độc quyền trong giai đoạn 2005-2009 sang cạnh tranh độc quyền từ 2010-2015.
• Hệ thống ngân hàng phần lớn duy trì trạng thái cân bằng dài hạn, ngoại trừ năm 2012 có dấu hiệu mất cân bằng.
• Chi phí lao động và chi phí huy động vốn là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng tích cực đến thu nhập ngân hàng, trong khi chi phí vốn có tác động ngược lại.
• Các khuyến nghị tập trung vào quản trị rủi ro, đổi mới sản phẩm, ứng dụng công nghệ và hợp tác quốc tế nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh của ngân hàng Việt Nam trong bối cảnh hội nhập.

Luận văn cung cấp cơ sở thực nghiệm quan trọng cho các nhà quản lý và hoạch định chính sách trong việc phát triển ngành ngân hàng Việt Nam. Các bước tiếp theo nên tập trung vào việc áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của hệ thống ngân hàng trong tương lai. Độc giả và các bên liên quan được khuyến khích nghiên cứu sâu hơn và áp dụng kết quả này vào thực tiễn quản lý và phát triển ngành.