Nghiên cứu Đa Dạng Sinh Học Thực Vật Thân Gỗ tại Khu Bảo Tồn Sơn Trà, Đà Nẵng

MỞ ĐẦU

0.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU

1.1. Trên Thế giới

1.2. Các vấn đề về đa dạng sinh học tại Việt Nam

1.3. Đánh giá đa dạng sinh học tại Việt Nam

1.4. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tại khu vực nghiên cứu

1.4.1. Điều kiện tự nhiên

1.4.2. Điều kiện kinh tế - xã hội tại khu vực nghiên cứu

1.4.2.1. Dân số và phân bố

1.4.2.2. Tình hình sử dụng đất của quận Sơn Trà

1.4.2.3. Các chỉ tiêu kinh tế trên địa bàn quận Sơn Trà

1.5. Công tác tổ chức quản lý của khu BTTN Sơn Trà (nay là hạt kiểm lâm liên Quận Sơn Trà – Ngũ Hành Sơn)

1.5.1. Cơ cấu tổ chức

1.6. Thực vật khu BTTN Sơn Trà

2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, ĐỊA ĐIỂM, THỜI GIAN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu

2.1.2. Phạm vi nghiên cứu

2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu

2.3. Phương pháp nghiên cứu

2.3.1. Phương pháp nghiên cứu đánh giá định lượng tài nguyên đa dạng sinh học

2.3.1.1. Xác định Chỉ số giá trị quan trọng IVI (Importance Value Index)

2.3.1.2. Phương pháp xác định Chỉ số giá trị quan trọng IVI (Importance Value Index)

2.3.1.3. Xác định dạng phân bố không gian A/F (abundance/ frequency)

2.3.1.4. Xác định Chỉ số đa dạng sinh học loài H (Shannon Index)

2.3.1.5. Xác định Chỉ số mức độ chiếm ưu thế Cd (Concentration of Dominance)

2.3.1.6. Xác định Chỉ số tương đồng SI (Index of Similarity hay Sorensen’s Index)

2.3.2. Phương pháp phân tích đường cong đa dạng ưu thế

2.3.3. Phương pháp điều tra khảo sát thực địa – theo các ô tiêu chuẩn (OTC)

2.3.4. Phương pháp sử dụng ảnh vệ tinh từ Google Earth để kiểm tra ranh giới các trạng thái rừng để xác định vị trí tuyến điều tra và tọa độ các ô tiêu chuẩn (OTC)

2.3.5. Phương pháp thống kê, xử lý số liệu

2.3.6. Phương pháp kế thừa

3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ DỰ KIẾN ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP QUẢN LÝ ĐA DẠNG SINH HỌC THỰC VẬT THÂN GỖ TẠI KHU BTTN SƠN TRÀ – TP. ĐÀ NẴNG

3.1. Kết quả nghiên cứu

3.1.1. Vị trí các ô tiêu chuẩn nghiên cứu (OTC)

3.1.2. Kết quả nghiên cứu đánh giá định lượng tài nguyên đa dạng sinh học thực vật thân gỗ tại khu BTTN Sơn Trà

3.1.2.1. Số họ, loài thực vật trong khu vực nghiên cứu

3.1.2.2. Kết quả xác định Chỉ số giá trị quan trọng IVI

3.1.2.3. Xác định dạng phân bố không gian A/F (abundance/ frequency)

3.1.2.4. Xác định Chỉ số đa dạng sinh học loài H (Shannon Index)

3.1.2.5. Xác định Chỉ số mức độ chiếm ưu thế Cd (Concentration of Dominance)

3.1.2.6. Xác định Chỉ số tương đồng SI (Index of Similarity hay Sorensen’s Index)

3.1.2.7. Kết quả phân tích đường cong đa dạng ưu thế

3.1.2.7.1. Đường cong đa dạng ưu thế dạng Logaris - bình thường (log-normal distribution series)

3.1.2.7.2. Đường cong đa dạng ưu thế Dạng hình học (geometric distribution series)

3.2. Dự kiến đề xuất giải pháp quản lý đa dạng sinh học thực vật thân gỗ tại khu BTTN Sơn Trà - TP. Đà Nẵng

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Đa Dạng Sinh Học Thực Vật Thân Gỗ

Nghiên cứu Đa dạng sinh học là yếu tố then chốt để bảo tồn tài nguyên thiên nhiên. Việt Nam, được biết đến là một trong những trung tâm đa dạng sinh học của Đông Nam Á, đang đối mặt với thách thức suy giảm đa dạng sinh học do nhiều nguyên nhân. Việc nghiên cứu và đánh giá đa dạng sinh học tại các khu bảo tồn, đặc biệt là khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà, Đà Nẵng, là vô cùng cấp thiết. Nghiên cứu này tập trung vào thực vật thân gỗ, một thành phần quan trọng của hệ sinh thái rừng, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho các biện pháp bảo tồn hiệu quả. Dữ liệu thu thập được sẽ giúp định hướng các giải pháp quản lý và bảo vệ thực vật rừng đặc dụng, đảm bảo cân bằng sinh thái và phát triển bền vững.

1.1. Tính cấp thiết của nghiên cứu đa dạng sinh học thực vật

Rừng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp lâm sản, bảo vệ môi trường sinh thái, và lưu giữ nguồn gen động thực vật. Đa dạng sinh học là nền tảng cho các chức năng này. Tuy nhiên, khai thác rừng quá mức và không khoa học dẫn đến suy giảm diện tích rừng và đa dạng sinh học. Điều này gây ra mất cân bằng sinh thái và các thảm họa như lũ lụt, hạn hán, và ô nhiễm môi trường. Nghiên cứu đa dạng sinh học thực vật thân gỗ giúp xác định các loài bị đe dọa và đề xuất biện pháp bảo vệ.

1.2. Việt Nam Trung tâm đa dạng sinh học cần được bảo vệ

Việt Nam được coi là một trong những trung tâm đa dạng sinh học của vùng Đông Nam Á. Tuy nhiên, đa dạng sinh học của Việt Nam đang suy giảm nhanh chóng. Nhiều loài thực vật và động vật đã được đưa vào sách đỏ của Việt Nam và thế giới. Gần đây, Dự thảo Nghị định hướng dẫn một số điều của Luật Đa dạng sinh học đã quy định cụ thể về tiêu chí phân cấp khu bảo tồn thiên nhiên và chế độ quản lý, bảo vệ các loài được ưu tiên bảo vệ.

II. Vấn Đề Suy Giảm Đa Dạng Sinh Học Ở Khu Bảo Tồn

Khu Bảo Tồn Sơn Trà, mặc dù sở hữu đa dạng sinh học phong phú, đang đối mặt với nhiều thách thức. Các hoạt động kinh tế, du lịch, và biến đổi khí hậu gây áp lực lên hệ sinh thái thực vật thân gỗ. Tình trạng khai thác trái phép, xâm lấn đất rừng, và ô nhiễm môi trường đe dọa sự tồn tại của nhiều loài thực vật quý hiếm. Bên cạnh đó, thiếu hụt nguồn lực và công tác quản lý chưa hiệu quả cũng là những rào cản lớn trong việc bảo tồn đa dạng sinh học. Nghiên cứu này sẽ làm rõ những vấn đề này, cung cấp bằng chứng khoa học để xây dựng các giải pháp can thiệp kịp thời.

2.1. Các mối đe dọa từ hoạt động kinh tế và du lịch tại Sơn Trà

Các hoạt động kinh tế và du lịch gia tăng gây áp lực lên hệ sinh thái thực vật thân gỗ tại Khu Bảo Tồn Sơn Trà. Việc xây dựng cơ sở hạ tầng du lịch và khai thác tài nguyên trái phép dẫn đến mất môi trường sống và suy giảm số lượng cá thể của nhiều loài. Cần có các biện pháp quản lý chặt chẽ để giảm thiểu tác động tiêu cực từ các hoạt động này.

2.2. Ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến hệ thực vật bản địa

Biến đổi khí hậu, với các hiện tượng thời tiết cực đoan như hạn hán và bão lũ, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thực vật bản địa tại Khu Bảo Tồn Sơn Trà. Sự thay đổi về nhiệt độ và lượng mưa có thể làm thay đổi cấu trúc và chức năng của rừng, ảnh hưởng đến sự phân bố và sinh trưởng của các loài thực vật thân gỗ.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Đa Dạng Sinh Học Thực Vật Thân Gỗ

Nghiên cứu này sử dụng kết hợp các phương pháp định lượng và định tính để đánh giá đa dạng sinh học. Các ô tiêu chuẩn (OTC) được thiết lập để thu thập dữ liệu về thành phần loài, số lượng cá thể, và kích thước của thực vật thân gỗ. Chỉ số giá trị quan trọng (IVI), chỉ số Shannon (H), và chỉ số tương đồng (SI) được sử dụng để phân tích đa dạng sinh học và so sánh giữa các khu vực. Bên cạnh đó, phương pháp khảo sát thực địa và phân tích ảnh vệ tinh cũng được áp dụng để đánh giá sự phân bố và biến động của rừng.

3.1. Phương pháp định lượng Chỉ số giá trị quan trọng IVI

Chỉ số giá trị quan trọng (IVI) được sử dụng để đánh giá tầm quan trọng của mỗi loài trong quần xã thực vật. IVI được tính dựa trên tần suất, độ phong phú và độ che phủ của loài. Các loài có IVI cao đóng vai trò quan trọng trong cấu trúc và chức năng của hệ sinh thái.

3.2. Đánh giá đa dạng sinh học loài Chỉ số Shannon H

Chỉ số Shannon (H) được sử dụng để đánh giá đa dạng sinh học loài. Chỉ số H càng cao, đa dạng sinh học càng lớn. H phản ánh cả số lượng loài và sự phân bố đồng đều của các loài trong quần xã.

3.3. Phân tích đường cong đa dạng ưu thế

Phương pháp phân tích đường cong "đa dạng ưu thế" (Diversity-Dominance curve) được sử dụng để đánh giá sự phân bố loài và cấu trúc quần xã thực vật. Đường cong này cho thấy sự chiếm ưu thế của các loài trong quần xã, từ đó giúp đánh giá tình trạng đa dạng sinh học và sự ổn định của hệ sinh thái.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Đa Dạng Sinh Học Thực Vật Thân Gỗ

Kết quả nghiên cứu cho thấy Khu Bảo Tồn Sơn Trà có đa dạng sinh học thực vật thân gỗ khá cao, với sự hiện diện của nhiều loài thực vật bản địa và quý hiếm. Tuy nhiên, sự phân bố của các loài không đồng đều, và một số loài có xu hướng chiếm ưu thế. Các chỉ số đa dạng sinh học cho thấy sự biến động giữa các khu vực, phản ánh tác động của các yếu tố môi trường và hoạt động con người. Dữ liệu này cung cấp cơ sở quan trọng để đánh giá hiện trạng đa dạng sinh học và đề xuất các biện pháp bảo tồn phù hợp.

4.1. Thành phần loài thực vật thân gỗ tại Khu Bảo Tồn Sơn Trà

Nghiên cứu ghi nhận 96 loài thực vật thân gỗ trên các sinh cảnh khác nhau: rừng tự nhiên, rừng tự nhiên Chò đen, rừng trồng, trảng cỏ và đất trống. Chỉ số quan trọng (IVI) cho thấy một trật tự ưu thế trong quần thể thực vật nghiên cứu, trong đó loài Chò đen (Parashorea stellata Kurz) có ưu thế cao nhất (IVI = 35,38).

4.2. Đánh giá chỉ số đa dạng sinh học tại các khu vực nghiên cứu

Chỉ số Shannon (H) khá cao, dao động từ 1,62 đến 4,76 (rừng tự nhiên, rừng tự nhiên Chò đen từ 3,61 đến 4,76, rừng trồng từ 1,86 đến 2,60, trảng cỏ 1,62 và đất trống từ 2,62 đến 2,82. Chỉ số Cd thay đổi từ 0,051 đến 0,499 cho thấy mức độ đa dạng sinh học của các quần xã đang có chiều hướng giảm xuống.

V. Giải Pháp Quản Lý và Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học Hiệu Quả

Để bảo tồn đa dạng sinh học thực vật thân gỗ tại Khu Bảo Tồn Sơn Trà, cần có các giải pháp quản lý và bảo tồn toàn diện. Các giải pháp này bao gồm tăng cường công tác quản lý và giám sát, kiểm soát các hoạt động khai thác và xâm lấn, phục hồi các khu vực rừng bị suy thoái, và nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của đa dạng sinh học. Bên cạnh đó, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, cộng đồng địa phương, và các tổ chức bảo tồn để đảm bảo hiệu quả của các biện pháp bảo tồn.

5.1. Tăng cường quản lý và giám sát đa dạng sinh học

Cần tăng cường công tác quản lý và giám sát đa dạng sinh học tại Khu Bảo Tồn Sơn Trà. Điều này bao gồm việc tăng cường lực lượng kiểm lâm, trang bị thiết bị hiện đại, và áp dụng các công nghệ tiên tiến để theo dõi và phát hiện các hành vi vi phạm.

5.2. Phục hồi và tái tạo các khu vực rừng bị suy thoái

Cần có các chương trình phục hồi và tái tạo các khu vực rừng bị suy thoái tại Khu Bảo Tồn Sơn Trà. Điều này bao gồm việc trồng các loài thực vật bản địa, kiểm soát xói mòn đất, và cải tạo đất để tạo điều kiện cho rừng phục hồi.

5.3. Nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn đa dạng sinh học

Cần nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị của đa dạng sinh học và tầm quan trọng của việc bảo tồn. Điều này bao gồm việc tổ chức các hoạt động giáo dục, truyền thông, và khuyến khích cộng đồng tham gia vào các hoạt động bảo tồn.

VI. Tương Lai Nghiên Cứu Đa Dạng Sinh Học Thực Vật Thân Gỗ

Nghiên cứu đa dạng sinh học thực vật thân gỗ tại Khu Bảo Tồn Sơn Trà cần được tiếp tục và mở rộng trong tương lai. Các nghiên cứu sâu hơn về sinh thái học, di truyền học, và tác động của biến đổi khí hậu sẽ cung cấp thông tin quan trọng để xây dựng các chiến lược bảo tồn dài hạn. Bên cạnh đó, cần có sự đầu tư vào các chương trình đào tạo và nghiên cứu khoa học để nâng cao năng lực bảo tồn đa dạng sinh học tại Việt Nam.

6.1. Nghiên cứu chuyên sâu về sinh thái học và di truyền học

Cần có các nghiên cứu chuyên sâu về sinh thái học và di truyền học của các loài thực vật thân gỗ tại Khu Bảo Tồn Sơn Trà. Các nghiên cứu này sẽ giúp hiểu rõ hơn về các yếu tố ảnh hưởng đến sự phân bố và sinh trưởng của các loài, từ đó đề xuất các biện pháp bảo tồn hiệu quả.

6.2. Đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến hệ thực vật

Cần đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến hệ thực vật tại Khu Bảo Tồn Sơn Trà. Điều này bao gồm việc theo dõi sự thay đổi về nhiệt độ, lượng mưa, và mực nước biển, và đánh giá ảnh hưởng của chúng đến sự phân bố và sinh trưởng của các loài thực vật thân gỗ.

NGHIÊN CỨU, PHÂN TÍCH CHỈ SỐ ĐA DẠNG SINH HỌC THỰC VẬT THÂN GỖ - ÁP DỤNG CHO KHU BẢO TỒN THIÊN NHIÊN SƠN TRÀ – TP. ĐÀ NẴNG