Tổng quan nghiên cứu

Trong ngành kỹ thuật cơ khí, gia công tiện lỗ sâu là một quy trình quan trọng, tuy nhiên, rung động trong quá trình gia công gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng sản phẩm. Theo ước tính, tỷ lệ chiều dài trên đường kính (L/D) của dao tiện lỗ sâu có ảnh hưởng quyết định đến sự ổn định của quá trình cắt, khi tỷ lệ L/D tăng, xu hướng rung động cũng tăng theo, làm giảm độ chính xác kích thước và độ bóng bề mặt chi tiết gia công. Rung động không ổn định có thể làm tăng lực cắt, gây mòn dao, gãy dao và sai số kích thước lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và chất lượng sản phẩm.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát ảnh hưởng của dao chống rung đến chất lượng bề mặt khi tiện lỗ sâu và phân tích động lực học dao chống rung. Nghiên cứu tập trung vào việc phân tích sai số hình học về đường kính lỗ, độ nhám bề mặt, đồng thời xây dựng quy trình thí nghiệm và xác định phạm vi giới hạn làm việc của dao chống rung trong các chế độ gia công khác nhau. Thí nghiệm được thực hiện trên máy tiện CNC OKUMA-LR10 với vật liệu phôi thép C45, so sánh dao tiện chống rung và dao tiện thường nhằm đánh giá hiệu quả cải thiện chất lượng bề mặt và độ ổn định quá trình gia công.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng suất gia công, giảm thời gian lựa chọn chế độ cắt, đồng thời góp phần phát triển công nghệ gia công lỗ sâu với dao chống rung, đáp ứng yêu cầu khắt khe về độ bóng bề mặt và độ chính xác kích thước trong sản xuất cơ khí chính xác.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết rung động trong gia công: Rung động được phân loại thành rung động tự do, rung động cưỡng bức và cộng hưởng rung động. Rung động trong quá trình tiện ảnh hưởng đến lực cắt, độ ổn định của máy và chất lượng bề mặt gia công. Tần số cộng hưởng và lực cắt động là các yếu tố quan trọng gây ra rung động không mong muốn.

  • Lý thuyết gia công kim loại: Bao gồm các thông số chế độ cắt như vận tốc cắt, lượng chạy dao, chiều sâu cắt, cùng với các thông số hình học của dao tiện như góc trước, góc sau, góc sắc, bán kính mũi dao. Những yếu tố này ảnh hưởng đến lực cắt, nhiệt độ và độ nhám bề mặt.

  • Phân tích động lực học dao chống rung: Mô hình toán học động lực học tuyến tính được xây dựng dựa trên phương trình chuyển động Lagrange, phân tích hệ nhiều bậc tự do với ma trận khối lượng, độ cứng và giảm chấn. Mô hình này giúp dự đoán tần số tự nhiên, biên độ rung và hiệu quả giảm rung của dao chống rung.

  • Khái niệm giảm chấn: Các mô hình giảm chấn nhớt, giảm chấn Coulomb và các mô hình giảm chấn phức tạp hơn được áp dụng để mô tả cơ chế giảm rung trong dao chống rung, từ đó tối ưu thiết kế và lựa chọn chế độ gia công.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ thực nghiệm gia công tiện lỗ sâu trên máy tiện CNC OKUMA-LR10, sử dụng hai loại dao: dao tiện chống rung và dao tiện thường, với vật liệu phôi thép C45. Các thông số gia công được kiểm soát chặt chẽ gồm tốc độ cắt, lượng chạy dao, chiều sâu cắt.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu phôi được chuẩn bị đồng nhất về kích thước và tính chất cơ lý nhằm đảm bảo tính nhất quán trong thí nghiệm. Lực kẹp dao và phôi được giữ ổn định để loại trừ các yếu tố nhiễu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm MATLAB để mô phỏng và phân tích động lực học dao chống rung, kết hợp với đo đạc thực tế các thông số rung động, độ nhám bề mặt (Ra, Rz) và sai số kích thước đường kính lỗ. Phân tích thống kê và kiểm định phân bố chuẩn được áp dụng để đánh giá độ tin cậy của dữ liệu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2023, bao gồm giai đoạn thiết kế thí nghiệm, thu thập dữ liệu, phân tích và hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của tỷ lệ L/D đến rung động: Kết quả thực nghiệm cho thấy khi tỷ lệ L/D tăng từ khoảng 3 đến 6, biên độ rung động của dao tiện thường tăng lên đến 35%, dẫn đến độ nhám bề mặt tăng trung bình 20% và sai số kích thước đường kính lỗ tăng 15%.

  2. Hiệu quả của dao chống rung: Sử dụng dao tiện chống rung giúp giảm biên độ rung động trung bình 40% so với dao tiện thường trong cùng điều kiện gia công. Độ nhám bề mặt Ra giảm từ khoảng 1.2 µm xuống còn 0.7 µm, tương đương giảm 42%, đồng thời sai số kích thước lỗ giảm 10%.

  3. Phân tích động lực học: Mô hình động lực học tuyến tính cho thấy dao chống rung có tần số tự nhiên cao hơn dao thường khoảng 15%, giúp tránh hiện tượng cộng hưởng tại các tốc độ cắt phổ biến. Mô phỏng MATLAB khớp với kết quả đo thực tế, xác nhận tính chính xác của mô hình.

  4. Ảnh hưởng của chế độ cắt: Tăng lượng chạy dao và chiều sâu cắt làm tăng rung động và độ nhám bề mặt, tuy nhiên dao chống rung duy trì được độ ổn định tốt hơn, cho phép mở rộng phạm vi chế độ cắt mà không làm giảm chất lượng bề mặt.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của rung động gia công lỗ sâu là do sự không ổn định của cán dao khi tỷ lệ L/D lớn, làm tăng độ uốn và biên độ dao động. Dao chống rung với cấu tạo đặc biệt có cơ chế giảm chấn hiệu quả, làm giảm biên độ rung và tăng tần số tự nhiên, từ đó cải thiện độ ổn định quá trình gia công.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả phù hợp với báo cáo của ngành về việc giảm rung động và cải thiện độ nhám bề mặt khi sử dụng dao chống rung. Việc mô hình hóa động lực học dao bằng MATLAB giúp dự đoán chính xác hành vi dao trong các điều kiện gia công khác nhau, hỗ trợ tối ưu hóa thiết kế và lựa chọn chế độ cắt.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh biên độ rung động và độ nhám bề mặt giữa dao chống rung và dao thường theo các tỷ lệ L/D khác nhau, cũng như bảng thống kê sai số kích thước lỗ gia công. Điều này giúp minh họa rõ ràng hiệu quả của dao chống rung trong thực tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Áp dụng dao chống rung trong gia công lỗ sâu: Khuyến nghị các nhà máy cơ khí sử dụng dao tiện chống rung để giảm rung động, nâng cao chất lượng bề mặt và độ chính xác kích thước, đặc biệt khi tỷ lệ L/D lớn hơn 4. Chủ thể thực hiện: bộ phận sản xuất, thời gian áp dụng: ngay lập tức.

  2. Tối ưu chế độ cắt: Điều chỉnh lượng chạy dao và chiều sâu cắt phù hợp với dao chống rung để tận dụng tối đa khả năng giảm rung, đồng thời duy trì năng suất gia công. Chủ thể thực hiện: kỹ sư công nghệ, thời gian: trong vòng 3 tháng.

  3. Đào tạo và nâng cao nhận thức: Tổ chức các khóa đào tạo cho kỹ thuật viên và công nhân về nguyên lý hoạt động và lợi ích của dao chống rung, giúp họ hiểu và vận hành đúng cách. Chủ thể thực hiện: phòng đào tạo, thời gian: 6 tháng.

  4. Phát triển mô hình động lực học: Tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện mô hình phân tích động lực học dao chống rung, mở rộng áp dụng cho các loại dao và vật liệu khác nhau nhằm nâng cao tính ứng dụng. Chủ thể thực hiện: nhóm nghiên cứu, thời gian: 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Kỹ sư công nghệ gia công cơ khí: Nắm bắt kiến thức về ảnh hưởng của dao chống rung đến chất lượng gia công, áp dụng vào thiết kế quy trình sản xuất nhằm nâng cao hiệu quả và chất lượng sản phẩm.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kỹ thuật cơ khí: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo về lý thuyết rung động, phân tích động lực học và thực nghiệm gia công tiện lỗ sâu, phục vụ cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  3. Doanh nghiệp sản xuất cơ khí chính xác: Áp dụng kết quả nghiên cứu để cải tiến công nghệ gia công, giảm chi phí sửa chữa, tăng tuổi thọ dụng cụ và nâng cao chất lượng sản phẩm cuối cùng.

  4. Phòng đào tạo và giảng viên đại học: Sử dụng nội dung luận văn làm tài liệu giảng dạy chuyên sâu về gia công kim loại, động lực học máy công cụ và công nghệ giảm rung trong gia công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dao chống rung hoạt động như thế nào để giảm rung động?
    Dao chống rung có cấu tạo đặc biệt với cơ chế giảm chấn tích hợp, làm tăng tần số tự nhiên và hấp thụ năng lượng rung động, từ đó giảm biên độ dao động trong quá trình gia công.

  2. Tỷ lệ L/D ảnh hưởng thế nào đến chất lượng gia công?
    Tỷ lệ L/D càng lớn thì cán dao càng dài so với đường kính, làm tăng nguy cơ rung động và giảm độ ổn định, dẫn đến sai số kích thước và độ nhám bề mặt tăng lên.

  3. Có thể sử dụng dao chống rung cho tất cả các loại vật liệu không?
    Dao chống rung phù hợp với nhiều loại vật liệu, tuy nhiên hiệu quả giảm rung có thể khác nhau tùy thuộc vào tính chất cơ lý của vật liệu và điều kiện gia công cụ thể.

  4. Phương pháp đo độ nhám bề mặt được sử dụng trong nghiên cứu là gì?
    Nghiên cứu sử dụng máy đo độ nhám bề mặt Surfcom theo tiêu chuẩn TCVN 2511:1995, đo các chỉ số Ra và Rz để đánh giá độ bóng bề mặt chi tiết gia công.

  5. Làm thế nào để lựa chọn chế độ cắt tối ưu khi sử dụng dao chống rung?
    Chế độ cắt tối ưu được xác định dựa trên phân tích động lực học và kết quả thực nghiệm, điều chỉnh lượng chạy dao, tốc độ cắt và chiều sâu cắt sao cho giảm rung tối đa mà vẫn đảm bảo năng suất.

Kết luận

  • Tỷ lệ L/D là yếu tố quyết định đến sự ổn định và rung động trong gia công tiện lỗ sâu, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng bề mặt và sai số kích thước.
  • Dao chống rung giúp giảm biên độ rung động trung bình 40%, cải thiện độ nhám bề mặt và độ chính xác kích thước so với dao tiện thường.
  • Mô hình động lực học tuyến tính và mô phỏng MATLAB cho phép dự đoán chính xác hành vi dao chống rung, hỗ trợ tối ưu thiết kế và lựa chọn chế độ gia công.
  • Việc áp dụng dao chống rung và tối ưu chế độ cắt góp phần nâng cao năng suất, giảm chi phí và thời gian gia công lỗ sâu trong sản xuất cơ khí chính xác.
  • Khuyến nghị tiếp tục nghiên cứu mở rộng mô hình và ứng dụng dao chống rung cho các vật liệu và điều kiện gia công đa dạng hơn trong tương lai.

Hành động tiếp theo: triển khai áp dụng dao chống rung trong sản xuất thực tế, đồng thời phát triển nghiên cứu chuyên sâu về giảm rung trong gia công kim loại. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ kỹ thuật, liên hệ với nhóm nghiên cứu tại Trường Đại học Bách Khoa - ĐHQG TP. HCM.