I. Tổng Quan Ngân Hàng Điện Tử Định Nghĩa và Lợi Ích
Ngân hàng điện tử (NHĐT) là sự kết hợp giữa hoạt động ngân hàng truyền thống và công nghệ điện tử. Đây là kết quả tất yếu của quá trình phát triển công nghệ thông tin trong lĩnh vực ngân hàng. Các ngân hàng trên thế giới đang phát triển mạnh mẽ các dịch vụ NHĐT. Tại Việt Nam, NHĐT còn là một lĩnh vực mới, với một số dịch vụ phát triển riêng lẻ như website ngân hàng, HomeBanking, MobileBanking. Các website chủ yếu dùng để quảng bá dịch vụ, lĩnh vực hoạt động và cơ cấu tổ chức. Hoạt động ngân hàng qua mạng di động đã phát triển với nhiều tiện ích như cung cấp thông tin tài khoản, thông tin thị trường (tỷ giá, lãi suất, giá cả, giao dịch chứng khoán). Công nghệ điện tử viễn thông tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của NHĐT tại các ngân hàng thương mại Việt Nam. Hoạt động NHĐT không chỉ giới hạn trong phạm vi Internet mà còn mở rộng đối với tất cả các giao dịch được thực hiện bằng phương tiện điện tử. Sự phát triển của NHĐT phụ thuộc vào sự phát triển của các phương tiện điện tử, những thành tựu mới của khoa học công nghệ, môi trường pháp lý, trình độ dân trí cũng như tính khả thi và hiệu quả khi áp dụng tại các ngân hàng thương mại ở Việt Nam.
1.1. Khái Niệm Chi Tiết về Hoạt Động Ngân Hàng Điện Tử
Hoạt động ngân hàng điện tử là hoạt động cung ứng các sản phẩm và dịch vụ ngân hàng thông qua các kênh điện tử. Hoạt động này bao gồm từ các sản phẩm dịch vụ truyền thống như nhận tiền gửi, cho vay, thanh toán hóa đơn đến việc phát hành, cung ứng và chấp nhận thanh toán tiền điện tử. Tất cả những hoạt động này đều có điểm chung ở bản chất của kênh phân phối mà qua đó khách hàng tiếp cận được với các sản phẩm dịch vụ. Dù đó là Internet banking, telephone banking, hay PC banking và sử dụng hệ thống mạng đóng hay mạng mở thì đều có một điểm chung là sử dụng các kênh phân phối điện tử.
1.2. Các Giai Đoạn Phát Triển Của Ngân Hàng Điện Tử
NHĐT thông thường được phân làm 4 giai đoạn phát triển: Website Quảng cáo (Brochure-ware), Thương mại điện tử (E-Commerce), Quản lý điện tử (E-Business), Ngân hàng điện tử (E-Bank). Website Quảng cáo là hình thái đơn giản nhất, chủ yếu cung cấp thông tin về ngân hàng và sản phẩm. Thương mại điện tử sử dụng Internet như một kênh phân phối mới cho các dịch vụ truyền thống. Quản lý điện tử ứng dụng rộng rãi công nghệ thông tin trong hệ thống ngân hàng. Ngân hàng điện tử chuyển từ cung cấp dịch vụ tài chính sang cung cấp giải pháp hoàn chỉnh cho khách hàng.
II. Các Hình Thức Ngân Hàng Điện Tử Phổ Biến Hiện Nay
Có nhiều hình thức ngân hàng điện tử đang được triển khai. Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng là hệ thống tổng thể bao gồm hệ thống bù trừ liên ngân hàng, hệ thống xử lý tài khoản tiền gửi thanh toán và cổng giao dịch với hệ thống chuyển tiền điện tử của ngân hàng Nhà nước. Core-Banking (ngân hàng lõi) là hệ thống kế toán tập trung hóa tài khoản dựa trên nền tảng ứng dụng công nghệ hiện đại vào hoạt động ngân hàng. Máy thanh toán tại điểm bán hàng (EFTPOS) cho phép khách hàng thanh toán hóa đơn mua bán hàng hóa dịch vụ một cách nhanh chóng thông qua hệ thống điện tử bằng thẻ ghi nợ của mình. Máy giao dịch tự động (ATM) cung cấp, hỗ trợ khách hàng các dịch vụ như vấn tin, rút tiền mặt, chuyển tiền, in sao kê, gửi tiết kiệm, thanh toán hóa đơn, nạp tiền điện thoại, tiền bảo hiểm và nhiều dịch vụ khác. Phone Banking và Mobile Banking là hình thức ngân hàng tự động qua điện thoại.
2.1. Hệ Thống Thanh Toán Điện Tử Liên Ngân Hàng
Hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng được thiết kế theo mô hình tập trung hóa tài khoản. Mỗi ngân hàng thương mại là thành viên chỉ cần mở một tài khoản duy nhất tại ngân hàng Nhà nước. Các đơn vị thành viên của hệ thống này được kết nối trực tuyến với Trung tâm thanh toán quốc gia. Hệ thống được thiết kế gồm Tiểu hệ thống giá trị cao (HVS); Tiểu hệ thống giá trị thấp (LVS) và hệ thống tài khoản quyết toán (SAP). Quá trình xử lý các giao dịch và quản lý hoạt động của hệ thống hoàn toàn tự động, thời gian thực hiện một giao dịch chỉ khoảng 10 giây.
2.2. Hệ Thống Tập Trung Hóa Tài Khoản Kế Toán Core Banking
Core-Banking (ngân hàng lõi) là hệ thống kế toán tập trung hóa tài khoản dựa trên nền tảng ứng dụng công nghệ hiện đại vào hoạt động ngân hàng. Hệ thống này được thiết kế mỗi ngân hàng chỉ sử dụng một cơ sở dữ liệu duy nhất gồm hai phần chính là sổ cái và thông tin khách hàng. Theo nguyên tắc mỗi khách hàng của ngân hàng dù mở tài khoản ở bất kỳ chi nhánh nào đều chỉ được cấp một mã khách hàng duy nhất. Các phân hệ nghiệp vụ được thiết kế độc lập và chiết xuất dữ liệu từ một hệ thống dữ liệu dùng chung, các phân hệ này có liên kết thông tin với nhau tùy theo tính chất liên kết nghiệp vụ.
2.3. Máy Giao Dịch Tự Động ATM và Các Dịch Vụ Liên Quan
ATM (Automatic Teller Machine) được kết nối vào mạng Wan của từng ngân hàng và mạng thanh toán liên ngân hàng để cung cấp, hỗ trợ khách hàng các dịch vụ như vấn tin, rút tiền mặt, chuyển tiền, in sao kê, gửi tiết kiệm, thanh toán hóa đơn, nạp tiền điện thoại, tiền bảo hiểm và nhiều dịch vụ khác. Tùy theo nhu cầu cũng như khả năng thực tế mà tại hệ thống ATM của từng ngân hàng sẽ cung cấp được toàn bộ hoặc một số ứng dụng chủ yếu.
III. Thực Trạng Phát Triển Ngân Hàng Điện Tử Tại Việt Nam
Hoạt động ngân hàng điện tử đã và đang được triển khai áp dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam. Các hoạt động như thanh toán điện tử liên ngân hàng, chuyển tiền điện tử trong và ngoài nước, dịch vụ thẻ, Internet Banking, SMS Banking đã và đang phát triển mạnh mẽ trong những năm gần đây. Đã có một số đề tài nghiên cứu về ngân hàng điện tử tại một số chi nhánh NHTM, đã đặt ra vấn đề phát triển các hoạt động ngân hàng điện tử tại các NHTM cũng như tại một số chi nhánh NHTM. Tuy nhiên trong bối cảnh hoạt động hiện nay với trình độ phát triển kinh tế, trình độ dân trí trên địa bàn mỗi tỉnh, thành phố cũng như trong cả nước thì để hoạt động ngân hàng điện tử mang lại hiệu quả cao góp phần vào kết quả hoạt động kinh doanh của các NHTM cũng như của từng chi nhánh NHTM là một vấn đề không dễ có biện pháp và giải pháp thích hợp.
3.1. Cơ Sở Thiết Lập và Triển Khai Hoạt Động Ngân Hàng Điện Tử
Việc phát triển hệ thống thanh toán điện tử liên ngân hàng, hệ thống tập trung hóa tài khoản kế toán (Core-Banking) và phát triển dịch vụ thẻ ngân hàng là những nội dung cơ bản của ngân hàng điện tử. Các ngân hàng đã phát hành thẻ ghi nợ nội địa, thẻ tín dụng quốc tế và thẻ ghi nợ quốc tế. Doanh số sử dụng thẻ ngày càng tăng. Phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ hoạt động thanh toán thẻ. Phát triển dịch vụ trả lương qua tài khoản làm thay đổi thói quen, tâm lý sử dụng tiền mặt.
3.2. Phát Triển Ngân Hàng Điện Tử Tại ACB và BIDV
Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB) đã phát triển ACB Online cung cấp cho khách hàng doanh nghiệp và khách hàng cá nhân. ACB cung cấp nhiều sản phẩm thẻ. Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) cũng phát triển dịch vụ thanh toán hóa đơn và dịch vụ thẻ. Các ngân hàng đang nỗ lực đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ ngân hàng điện tử.
IV. Đánh Giá Thực Trạng Phát Triển Ngân Hàng Điện Tử
Hoạt động ngân hàng điện tử tại Việt Nam đã đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn chế và thách thức. Nguyên nhân chủ quan bao gồm hạn chế về công nghệ, nguồn nhân lực và chiến lược phát triển. Nguyên nhân khách quan bao gồm hạn chế về hạ tầng, pháp lý và thói quen tiêu dùng của người dân. Cần có những giải pháp đồng bộ để thúc đẩy sự phát triển của ngân hàng điện tử tại Việt Nam.
4.1. Những Kết Quả Đạt Được Trong Phát Triển NHĐT
Các ngân hàng đã triển khai nhiều dịch vụ NHĐT như Internet Banking, Mobile Banking, thanh toán trực tuyến. Số lượng người dùng và giao dịch NHĐT tăng lên đáng kể. NHĐT giúp tăng cường hiệu quả hoạt động, giảm chi phí và nâng cao khả năng cạnh tranh của các ngân hàng.
4.2. Nguyên Nhân Chủ Quan và Khách Quan Cản Trở Phát Triển
Nguyên nhân chủ quan bao gồm hạn chế về công nghệ, nguồn nhân lực và chiến lược phát triển. Nguyên nhân khách quan bao gồm hạn chế về hạ tầng, pháp lý và thói quen tiêu dùng của người dân. Cần có những giải pháp đồng bộ để thúc đẩy sự phát triển của ngân hàng điện tử tại Việt Nam.
V. Giải Pháp Phát Triển Ngân Hàng Điện Tử Hiệu Quả Nhất
Để phát triển ngân hàng điện tử hiệu quả, cần tiếp tục đầu tư hiện đại hóa công nghệ ngân hàng, nâng cao trình độ, năng lực chuyên môn của cán bộ về nghiệp vụ ngân hàng điện tử, phát triển kênh phân phối hiện đại và thực hiện phân phối hiệu quả các dịch vụ ngân hàng điện tử, tăng cường kiểm tra giám sát, phòng ngừa rủi ro một cách toàn diện các giao dịch và hoạt động NHĐT, tăng cường công tác Marketing hoạt động NHĐT, đa dạng hoá sản phẩm dịch vụ ngân hàng điện tử.
5.1. Đầu Tư Hiện Đại Hóa Công Nghệ Ngân Hàng
Cần đầu tư vào các công nghệ mới như blockchain, AI, Big Data để nâng cao hiệu quả hoạt động và bảo mật của hệ thống NHĐT. Đồng thời, cần xây dựng hạ tầng công nghệ thông tin đồng bộ và hiện đại.
5.2. Nâng Cao Trình Độ Chuyên Môn Của Cán Bộ
Cần đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn cao về nghiệp vụ ngân hàng điện tử, công nghệ thông tin và an ninh mạng. Đồng thời, cần thu hút và giữ chân nhân tài trong lĩnh vực này.
5.3. Tăng Cường Kiểm Tra Giám Sát và Phòng Ngừa Rủi Ro
Cần xây dựng hệ thống kiểm tra giám sát và phòng ngừa rủi ro toàn diện cho các giao dịch và hoạt động NHĐT. Đồng thời, cần tăng cường hợp tác với các cơ quan chức năng để phòng chống tội phạm công nghệ cao.
VI. Tương Lai Ngân Hàng Điện Tử Xu Hướng và Cơ Hội
Tương lai của ngân hàng điện tử hứa hẹn nhiều tiềm năng phát triển. Xu hướng thanh toán không tiền mặt ngày càng phổ biến. Sự phát triển của Fintech tạo ra nhiều cơ hội hợp tác và đổi mới. Tuy nhiên, cũng cần đối mặt với những thách thức về bảo mật, cạnh tranh và quy định pháp lý.
6.1. Xu Hướng Thanh Toán Không Tiền Mặt
Xu hướng thanh toán không tiền mặt ngày càng phổ biến, đặc biệt là trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19. Điều này tạo ra cơ hội lớn cho sự phát triển của các dịch vụ thanh toán trực tuyến và di động.
6.2. Cơ Hội Hợp Tác Với Các Công Ty Fintech
Sự phát triển của Fintech tạo ra nhiều cơ hội hợp tác và đổi mới cho các ngân hàng. Các ngân hàng có thể hợp tác với các công ty Fintech để phát triển các sản phẩm và dịch vụ mới, nâng cao trải nghiệm khách hàng và tăng cường khả năng cạnh tranh.
