Mối Quan Hệ Giữa Tỷ Giá và Cán Cân Thương Mại Việt Nam

• Tác giả: Nguyễn Thiện Hải
• Người hướng dẫn: PGS. Nguyễn Minh Hà
• Trường học: Trường Đại Học Mở TP.HCM
• Chuyên ngành: Kinh Tế Học
• Đề tài: Mối Quan Hệ Giữa Tỷ Giá Và Cán Cân Thương Mại Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sỹ
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: TP.Hồ Chí Minh

• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. Giới thiệu đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Phạm vi – đối tượng nghiên cứu
• 1.4.1. Phạm vi nghiên cứu
• 1.4.2. Đối tượng nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu – dữ liệu nghiên cứu
• 1.6. Ý nghĩa thực tiễn đề tài
• 1.7. Kết cấu đề tài
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
• 2.1. Các lý thuyết về tỷ giá (Exchange Rate)
• 2.1.1. Khái niệm tỷ giá
• 2.1.2. Phân loại tỷ giá
• 2.1.3. Các chế độ tỷ giá
• 2.1.4. Các chính sách điều hành tỷ giá hối đoái
• 2.2. Cán cân thương mại
• 2.2.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại
• 2.2.2. Tác động của tỷ giá lên cán cân thương mại
• 2.2.3. Một số nhân tố ảnh hưởng đến thời gian tác động lên cán cân thương mại trong lý thuyết hiệu ứng đường cong J
• 2.5. CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN
• 2.5.1. Các nghiên cứu nước ngoài
• 2.5.2. Các nghiên cứu của Việt Nam
• 2.6. Tóm tắt chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: THIẾT KẾ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Quy trình nghiên cứu
• 3.2. Mô hình nghiên cứu định lượng
• 3.2.1. Vấn đề hồi quy giả đối với chuỗi dữ liệu thời gian không dừng
• 3.2.2. Các bước thực hiện phương pháp định lượng
• 3.3. Tóm tắt chương 3
• 4. CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 4.1. Tổng quan về tỷ giá và cán cân thương mại Việt Nam
• 4.1.1. Tình hình cán cân thương mại Việt Nam trong giai đoạn 1999 – 2014
• 4.1.2. Tình hình xuất nhập khẩu so với các đối tác thương mại lớn
• 4.1.3. Diễn biến tỷ giá Việt Nam thời gian từ 1999 – 2014
• 4.1.4. Mối quan hệ giữa NEER, REER và cán cân thương mại Việt Nam
• 4.2. Phân tích định lượng
• 4.2.1. Nhận diện yếu tố mùa vụ
• 4.2.2. Kiểm định tính dừng (Unit root tests)
• 4.2.3. Kiểm định sự tương quan
• 4.2.4. Kiểm định đồng tích hợp (Cointegration test)
• 4.2.5. Ước lượng mô hình dài hạn
• 4.2.6. Thảo luận kết quả dài hạn
• 4.2.7. Ước lượng mô hình ngắn hạn
• 4.3. Tóm tắt chương 4
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ
• 5.1. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Tỷ Giá và Cán Cân Thương Mại Việt Nam

Bài viết này trình bày tổng quan về mối quan hệ phức tạp giữa tỷ giá hối đoái và cán cân thương mại của Việt Nam trong giai đoạn 1999-2014. Đây là giai đoạn quan trọng với nhiều biến động kinh tế vĩ mô, sự hội nhập sâu rộng vào kinh tế thế giới và những thay đổi trong chính sách tỷ giá của Ngân hàng Nhà nước. Mục tiêu là phân tích tác động của tỷ giá đến xuất khẩu và nhập khẩu, từ đó đánh giá ảnh hưởng đến thặng dư thương mại hoặc thâm hụt thương mại. Nghiên cứu này sử dụng phương pháp phân tích chuỗi thời gian và các mô hình kinh tế lượng phù hợp để làm rõ các mối liên hệ này. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng cho việc hoạch định chính sách tỷ giá và chính sách thương mại của Việt Nam.

1.1. Ý nghĩa của Cán Cân Thương Mại trong Kinh Tế Vĩ Mô

Cán cân thương mại (CCTM) là một chỉ số quan trọng phản ánh sức khỏe của một nền kinh tế. Thặng dư thương mại cho thấy khả năng cạnh tranh cao của hàng hóa và dịch vụ trong nước, trong khi thâm hụt thương mại có thể là dấu hiệu của sự phụ thuộc vào nhập khẩu hoặc sức cạnh tranh yếu. Theo lý thuyết thương mại quốc tế và kinh tế vĩ mô, khi một nước bị thâm hụt cán cân thương mại nghĩa là nền kinh tế đang mất cân bằng. Theo Nguyễn Trọng Hoài, 2007 để nâng cao khả năng cạnh tranh nhằm tránh ảnh hưởng xấu đến các chỉ số vĩ mô khác, chính phủ thường tác động đến nền kinh tế bằng cách kết hợp hai phương pháp tiếp cận, cân bằng bên ngoài và cân bằng bên trong. Việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại, đặc biệt là tỷ giá, là cần thiết để đưa ra các quyết định chính sách phù hợp.

1.2. Vai trò của Tỷ Giá Hối Đoái trong Thương Mại Quốc Tế

Tỷ giá hối đoái đóng vai trò then chốt trong việc điều chỉnh xuất khẩu và nhập khẩu. Sự thay đổi của tỷ giá làm thay đổi giá tương đối của hàng hóa và dịch vụ giữa các quốc gia. Việc phá giá đồng nội tệ có thể thúc đẩy xuất khẩu và hạn chế nhập khẩu, từ đó cải thiện cán cân thương mại. Tuy nhiên, tác động thực tế có thể phức tạp hơn do sự co giãn của cung và cầu hàng hóa, cấu trúc thương mại và các yếu tố khác. Theo Nguyễn Thị Thu Hằng và cộng sự (2010), cơ chế tỷ giá của Việt Nam được IMF xếp vào nhóm Neo cố định, tuy nhiên nếu xét theo quá trình thì tỷ giá của Việt Nam nên được xếp theo nhóm Neo tỷ giá có điều chỉnh vì trong thời gian qua NHNN đã tiến hành điều chỉnh tỷ giá (phá giá VNĐ) nhiều lần.

II. Thách Thức Thâm Hụt Thương Mại và Biến Động Tỷ Giá ở VN

Việt Nam đã trải qua giai đoạn dài với thâm hụt thương mại đáng kể. Dù GDP, kim ngạch xuất nhập khẩu, kiều hối và vốn FDI liên tục tăng, cán cân thương mại vẫn thường xuyên ở trạng thái âm, đặc biệt trong giai đoạn trước năm 2014. Điều này đặt ra những thách thức lớn cho sự ổn định kinh tế vĩ mô. Đồng thời, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã nhiều lần điều chỉnh chính sách tỷ giá để đối phó với các áp lực từ thị trường. Cần đánh giá xem liệu các biện pháp điều chỉnh tỷ giá này có thực sự mang lại hiệu quả trong việc cải thiện cán cân thương mại hay không, hoặc thậm chí gây ra những tác động ngược lại.

2.1. Nguyên Nhân Gây Ra Thâm Hụt Thương Mại Kéo Dài

Nhiều yếu tố có thể góp phần vào thâm hụt thương mại kéo dài, bao gồm: Cơ cấu xuất khẩu tập trung vào các mặt hàng giá trị gia tăng thấp, sự phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu và máy móc thiết bị, năng lực cạnh tranh còn hạn chế của doanh nghiệp trong nước, và những yếu tố khác. Cần phân tích cụ thể các nguyên nhân này để có giải pháp phù hợp. Nếu như năm 2003 mức thâm hụt là 5 tỷ USD thì 2008 là 18 tỷ USD và chỉ đạt thặng dư khiêm tốn trong vài năm gần đây thặng dư 795 triệu USD năm 2014.

2.2. Ảnh Hưởng của Biến Động Tỷ Giá Đến Doanh Nghiệp Xuất Nhập Khẩu

Sự biến động tỷ giá có thể tạo ra rủi ro lớn cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Phá giá đồng nội tệ có thể làm tăng chi phí nhập khẩu và giảm lợi nhuận xuất khẩu nếu giá cả không được điều chỉnh kịp thời. Doanh nghiệp cần có các biện pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá để bảo vệ lợi nhuận của mình. Trong năm 2009 điều chỉnh tăng 2 đợt, đợt 1 tăng 5.059 VND/USD lên 16.974 VND/USD, đợt 2 tăng thêm 5.4%, trong năm 2010 tiếp tục điều chỉnh tỷ giá thêm 2 đợt đưa tỷ giá đạt mốc 18.932 VND/USD và tiếp tục tăng thêm 9.3% trong năm 2011, tỷ giá chỉ ổn định từ 2012 -2014 và chỉ tăng nhẹ trong năm nay khi đồng Nhân dân tệ bị phá giá.

2.3. Tác Động của Khủng Hoảng Tài Chính Đến Tỷ Giá

Khủng hoảng tài chính tác động mạnh mẽ đến tỷ giá, có thể gây ra các đợt phá giá lớn. Cần hiểu rõ các cơ chế lây lan của khủng hoảng để có biện pháp ứng phó hiệu quả. Điều này ảnh hưởng đến cán cân thương mại cũng như vốn đầu tư nước ngoài.

III. Phương Pháp Phân Tích Mô Hình VAR và Kiểm Định Đồng Tích Hợp

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp phân tích chuỗi thời gian hiện đại, bao gồm mô hình VAR (Vector Autoregression) và kiểm định đồng tích hợp Johansen, để phân tích mối quan hệ giữa tỷ giá và cán cân thương mại. Mô hình VAR cho phép xem xét tương tác động giữa các biến, trong khi kiểm định đồng tích hợp xác định mối quan hệ cân bằng dài hạn giữa các biến. Cần đảm bảo tính dừng của dữ liệu và kiểm tra các giả định của mô hình để có kết quả tin cậy. Đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng, thông qua phần mềm Eview, với mô hình kinh tế lượng nghiên cứu chuỗi thời gian, sử dụng mô hình hồi quy đồng liên kết (Cointegrating Regression) và cơ chế hiệu chỉnh sai số (ECM) để kiểm định tác động trong ngắn hạn và dài hạn của tỷ giá đến cán cân thương mại Việt Nam.

3.1. Ưu Điểm của Mô Hình VAR trong Phân Tích Kinh Tế Vĩ Mô

Mô hình VAR có khả năng mô tả mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau giữa các biến kinh tế vĩ mô mà không cần đặt ra các giả định cứng nhắc về quan hệ nhân quả. Nó cho phép phân tích tác động của các cú sốc đối với tỷ giá và cán cân thương mại một cách toàn diện. Nghiên cứu sử dụng phân tích đồng tích hợp Johansen và cơ chế hiệu chỉnh sai số ECM để xem xét mối quan hệ cân bằng trong ngắn hạn và dài hạn giữa các biến trong mô hình; phân tích cơ chế truyền dẫn sốc thông qua hàm phản ứng xung (IRF) để xem xét mức độ phản ứng của cán cân thương mại khi xảy ra cú sốc đối với tỷ giá hối đoái trong ngắn hạn.

3.2. Kiểm Định Tính Dừng và Đồng Tích Hợp Điều Kiện Tiên Quyết

Việc kiểm định tính dừng của chuỗi thời gian là rất quan trọng để tránh hồi quy giả. Nếu các biến không dừng, cần sử dụng sai phân hoặc các phương pháp khác để đảm bảo tính dừng trước khi xây dựng mô hình. Kiểm định đồng tích hợp xác định xem có tồn tại mối quan hệ cân bằng dài hạn giữa các biến hay không. Vấn đề hồi quy giả đối với chuỗi dữ liệu thời gian không dừng. Các bước thực hiện phương pháp định lượng.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Tác Động Ngắn và Dài Hạn của Tỷ Giá

Kết quả nghiên cứu cho thấy có mối quan hệ đáng tin cậy giữa tỷ giá và cán cân thương mại của Việt Nam trong cả ngắn hạn và dài hạn. Tuy nhiên, tác động có thể khác nhau tùy thuộc vào thời gian. Trong ngắn hạn, phá giá có thể làm cán cân thương mại xấu đi trước khi cải thiện. Trong dài hạn, tỷ giá thực có ảnh hưởng đáng kể đến cán cân thương mại. Cần lưu ý đến hiệu ứng đường cong J (j-curve effect) khi đánh giá tác động của tỷ giá.

4.1. Phân Tích Hiệu Ứng Đường Cong J J Curve Effect

Lý thuyết đường cong J cho rằng trong ngắn hạn, việc phá giá đồng nội tệ có thể làm cán cân thương mại xấu đi do hiệu ứng giá cả lớn hơn hiệu ứng khối lượng. Tuy nhiên, trong dài hạn, hiệu ứng khối lượng sẽ chiếm ưu thế và cán cân thương mại được cải thiện. Nghiên cứu cần kiểm chứng xem liệu hiệu ứng này có xuất hiện ở Việt Nam hay không. Theo lý thuyết đường cong tuyến J được trích bởi Nguyễn Văn Tiến (2009), khi phá giá đồng nội tệ trong ngắn hạn hiệu ứng giá cả có tính trội hơn hiệu ứng khối lượng nên làm xấu đi cán cân thương mại, ngược lại trong dài hạn hiệu ứng khối lượng có tính trội hơn hiệu ứng giá cả làm cán cân thương mại được cải thiện.

4.2. Ước Lượng Tác Động Dài Hạn của Tỷ Giá Thực REER đến CCTM

Nghiên cứu cần ước lượng hệ số tác động của tỷ giá thực (REER) đến cán cân thương mại trong dài hạn. Hệ số này cho biết mức độ thay đổi của cán cân thương mại khi REER thay đổi 1%. Điều này giúp đánh giá mức độ nhạy cảm của cán cân thương mại đối với tỷ giá. Trong dài hạn tỷ giá thực REER thay đổi tăng 1% sẽ làm cán cân thương mại thâm hụt đi 0.415% và ngược lại.

V. Ứng Dụng Chính Sách Điều Hành Tỷ Giá Hỗ Trợ Xuất Khẩu

Dựa trên kết quả nghiên cứu, cần đưa ra các khuyến nghị chính sách để điều hành tỷ giá một cách hiệu quả, nhằm hỗ trợ xuất khẩu và ổn định kinh tế vĩ mô. Điều này bao gồm việc lựa chọn chế độ tỷ giá phù hợp, can thiệp tỷ giá khi cần thiết và phối hợp với các chính sách khác như chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa. Cần xem xét các yếu tố như độ mở của nền kinh tế, lạm phát và mục tiêu tăng trưởng khi điều hành tỷ giá.

5.1. Lựa Chọn Chế Độ Tỷ Giá Phù Hợp với Điều Kiện Việt Nam

Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn với các chế độ tỷ giá khác nhau. Cần đánh giá ưu nhược điểm của từng chế độ và lựa chọn chế độ phù hợp với điều kiện kinh tế hiện tại và mục tiêu phát triển dài hạn. Cần cân nhắc giữa sự ổn định tỷ giá và tính linh hoạt để đối phó với các cú sốc bên ngoài.

5.2. Vai Trò của Ngân Hàng Nhà Nước trong Điều Hành Tỷ Giá

Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đóng vai trò quan trọng trong việc điều hành tỷ giá. NHNN cần có khả năng dự báo và can thiệp thị trường một cách hiệu quả để ổn định tỷ giá và hỗ trợ xuất khẩu. Cần tăng cường tính minh bạch và dự đoán của chính sách tỷ giá để tạo niềm tin cho thị trường.

VI. Kết Luận Tỷ Giá và CCTM Mối Quan Hệ Cần Được Quản Lý

Nghiên cứu này đã làm rõ mối quan hệ giữa tỷ giá và cán cân thương mại của Việt Nam trong giai đoạn 1999-2014. Kết quả cho thấy tỷ giá có tác động đáng kể đến cán cân thương mại, nhưng tác động này có thể khác nhau trong ngắn hạn và dài hạn. Việc điều hành tỷ giá cần được thực hiện một cách thận trọng, kết hợp với các chính sách khác, để đạt được mục tiêu hỗ trợ xuất khẩu, ổn định kinh tế vĩ mô và nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên thị trường quốc tế. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo.

6.1. Hạn Chế Của Nghiên Cứu Và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo

Nghiên cứu này có một số hạn chế, chẳng hạn như phạm vi thời gian, dữ liệu và phương pháp phân tích. Cần có các nghiên cứu tiếp theo để mở rộng phạm vi, sử dụng các phương pháp mới và phân tích sâu hơn các yếu tố ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa tỷ giá và cán cân thương mại. Do hạn chế trong việc thu thập số liệu, luận văn chỉ nghiên cứu tác động của phá giá đến CCTM gộp của Việt Nam trong giai đoạn từ quý 1/1999 – quý 4/2014 (64 kỳ).

6.2. Tầm Quan Trọng của Nghiên Cứu Cho Các Nhà Hoạch Định Chính Sách

Kết quả nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng cho các nhà hoạch định chính sách, đặc biệt là NHNN và Bộ Công Thương. Nó cung cấp thông tin hữu ích để đưa ra các quyết định chính sách liên quan đến tỷ giá và thương mại, nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế vĩ mô và nâng cao năng lực cạnh tranh của Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ quý 1/1999 đến quý 4/2014, cán cân thương mại (CCTM) của Việt Nam luôn trong tình trạng thâm hụt, đặc biệt nghiêm trọng sau năm 2003 với mức thâm hụt vượt ngưỡng 10% GDP, đạt đỉnh 18,02 tỷ USD (18,15% GDP) năm 2008. Tuy nhiên, từ năm 2012, Việt Nam bắt đầu ghi nhận thặng dư cán cân thương mại với mức 357 triệu USD (0,21% GDP), tiếp tục tăng lên 1,2 tỷ USD (0,71% GDP) năm 2013 và 745 triệu USD (0,42% GDP) năm 2014. Mặc dù giá trị xuất nhập khẩu tăng liên tục, sự mất cân bằng thương mại vẫn là vấn đề nổi bật, ảnh hưởng đến ổn định kinh tế vĩ mô và khả năng cạnh tranh quốc tế của Việt Nam.

Luận văn tập trung nghiên cứu mối quan hệ giữa tỷ giá hối đoái và cán cân thương mại Việt Nam trong ngắn hạn và dài hạn, nhằm làm rõ tác động của biến động tỷ giá đến cán cân thương mại, từ đó đề xuất các giải pháp chính sách điều hành tỷ giá hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu quý từ 1999 đến 2014, với 20 đối tác thương mại lớn như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, EU và ASEAN. Nghiên cứu sử dụng các chỉ số tỷ giá danh nghĩa đa phương (NEER), tỷ giá thực đa phương (REER), cùng các biến kinh tế vĩ mô như GDP, FDI, cung tiền M2 và giá dầu thô thế giới.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp bằng chứng định lượng về mối quan hệ tỷ giá - cán cân thương mại, giúp Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan quản lý có cơ sở khoa học để điều chỉnh chính sách tỷ giá, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, thúc đẩy xuất khẩu và cải thiện cán cân thương mại trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết kinh tế vĩ mô và thương mại quốc tế về tỷ giá và cán cân thương mại, bao gồm:

• Lý thuyết tỷ giá hối đoái: Tỷ giá được định nghĩa là giá của một đơn vị tiền tệ nước ngoài tính bằng đồng nội tệ. Các loại tỷ giá gồm tỷ giá danh nghĩa song phương, tỷ giá danh nghĩa đa phương (NEER) và tỷ giá thực đa phương (REER). REER phản ánh mức độ cạnh tranh về giá cả của quốc gia trên thị trường quốc tế.

• Lý thuyết cán cân thương mại: Cán cân thương mại là chênh lệch giữa giá trị xuất khẩu và nhập khẩu hàng hóa trong một khoảng thời gian nhất định. Mối quan hệ giữa tỷ giá và cán cân thương mại được giải thích qua hiệu ứng giá cả và hiệu ứng khối lượng, trong đó hiệu ứng đường cong J mô tả hiện tượng cán cân thương mại xấu đi trong ngắn hạn sau phá giá nội tệ nhưng cải thiện trong dài hạn.

• Các nhân tố ảnh hưởng đến cán cân thương mại: Bao gồm lạm phát, thu nhập quốc dân, tỷ giá hối đoái, chính sách thương mại, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), độ mở nền kinh tế, cung tiền M2 và giá dầu thô thế giới.

• Mô hình kinh tế lượng: Sử dụng mô hình hồi quy đồng tích hợp Johansen và mô hình hiệu chỉnh sai số ECM để phân tích mối quan hệ dài hạn và ngắn hạn giữa tỷ giá và cán cân thương mại. Hàm phản ứng xung (IRF) được áp dụng để đánh giá tác động của cú sốc tỷ giá lên cán cân thương mại trong ngắn hạn.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập theo quý từ quý 1/1999 đến quý 4/2014, bao gồm các chỉ số tỷ giá (NEER, REER), cán cân thương mại, GDP Việt Nam và các đối tác, FDI, cung tiền M2, giá dầu thô thế giới, cùng các biến giả phản ánh chính sách thương mại như gia nhập WTO và thuế chống phá giá.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: 64 kỳ quý, đại diện cho giai đoạn dài đủ để phân tích xu hướng dài hạn và ngắn hạn. Lựa chọn 20 đối tác thương mại lớn nhằm phản ánh chính xác ảnh hưởng tỷ giá đa phương.

• Phương pháp phân tích:

  • Kiểm định tính dừng (Unit root test) để xác định tính ổn định của chuỗi thời gian.
  • Kiểm định đồng tích hợp Johansen để xác định mối quan hệ dài hạn giữa các biến.
  • Ước lượng mô hình hồi quy đồng tích hợp (FMOLS) để đánh giá tác động dài hạn.
  • Mô hình hiệu chỉnh sai số ECM để phân tích tác động ngắn hạn và tốc độ điều chỉnh về trạng thái cân bằng.
  • Phân tích hàm phản ứng xung (IRF) để đánh giá mức độ phản ứng của cán cân thương mại khi có cú sốc tỷ giá.

• Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu trong 6 tháng, phân tích mô hình và kiểm định trong 4 tháng, hoàn thiện luận văn trong 2 tháng cuối.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mối quan hệ dài hạn giữa tỷ giá và cán cân thương mại: Kết quả ước lượng mô hình đồng tích hợp cho thấy tỷ giá thực đa phương (REER) có ảnh hưởng tiêu cực đến cán cân thương mại. Cụ thể, khi REER tăng 1% (đồng nội tệ mất giá), cán cân thương mại thâm hụt thêm khoảng 0,415%. Điều này phản ánh phá giá đồng nội tệ không tự động cải thiện cán cân thương mại trong dài hạn.

2. Ảnh hưởng ngắn hạn của tỷ giá: Mô hình ECM cho thấy sự biến động tỷ giá làm cán cân thương mại giảm trong 2 quý đầu, sau đó tăng dần từ quý thứ 3 và trở lại trạng thái gần cân bằng vào quý thứ 6. Tốc độ điều chỉnh về trạng thái cân bằng sau cú sốc tỷ giá rất thấp, chỉ khoảng 1,82% sự mất cân bằng được điều chỉnh mỗi quý.

3. Tác động của các biến kinh tế khác:

   • Tăng trưởng GDP Việt Nam và GDP các đối tác thương mại có tác động tích cực đến cán cân thương mại.
   • Độ mở nền kinh tế và cung tiền M2 có ảnh hưởng tiêu cực, làm gia tăng thâm hụt cán cân thương mại.
   • Giá dầu thô thế giới tăng giúp cải thiện cán cân thương mại do hỗ trợ xuất khẩu.
   • Các biến giả chính sách cho thấy gia nhập WTO và cắt giảm thuế quan có tác động tích cực, trong khi thuế chống phá giá cá tra và tôm Mỹ làm giảm cán cân thương mại.

4. Hiệu ứng đường cong J được xác nhận: Phân tích hàm phản ứng xung (IRF) cho thấy cán cân thương mại phản ứng tiêu cực ngay sau cú sốc tỷ giá trong ngắn hạn, nhưng cải thiện dần trong dài hạn, phù hợp với lý thuyết đường cong J.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân mối quan hệ tiêu cực giữa tỷ giá thực và cán cân thương mại trong dài hạn có thể do Việt Nam là nước đang phát triển, phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu nguyên liệu và máy móc thiết bị, làm giảm hiệu quả của phá giá trong việc cải thiện cán cân thương mại. Tốc độ điều chỉnh chậm trong ngắn hạn phản ánh sự cứng nhắc của thị trường, tâm lý người tiêu dùng và doanh nghiệp chưa thích ứng nhanh với biến động tỷ giá.

So sánh với các nghiên cứu trong khu vực và quốc tế, kết quả phù hợp với các nghiên cứu tại các nước đang phát triển như Thái Lan, Indonesia, Malaysia, nơi hiệu ứng đường cong J được xác nhận nhưng tác động phá giá không mạnh mẽ như ở các nước phát triển. Kết quả cũng bổ sung thêm các yếu tố như độ mở kinh tế, FDI và giá dầu thô, làm phong phú thêm mô hình phân tích.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường cong J thể hiện diễn biến cán cân thương mại theo thời gian sau cú sốc tỷ giá, bảng hệ số hồi quy đồng tích hợp và ECM minh họa mức độ ảnh hưởng của từng biến.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường quản lý và điều hành tỷ giá linh hoạt: Ngân hàng Nhà nước cần duy trì chính sách tỷ giá thả nổi có quản lý, kết hợp theo dõi sát biến động thị trường để giảm thiểu tác động tiêu cực ngắn hạn, đồng thời hỗ trợ xuất khẩu bền vững. Mục tiêu giảm thiểu thâm hụt cán cân thương mại trong vòng 1-2 năm tới.

2. Phát triển sản xuất nội địa và giảm phụ thuộc nhập khẩu: Chính phủ cần thúc đẩy chính sách công nghiệp hỗ trợ, nâng cao năng lực sản xuất hàng hóa thay thế nhập khẩu, đặc biệt trong các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo. Mục tiêu tăng tỷ trọng hàng hóa nội địa trong giá thành sản xuất trong 3-5 năm.

3. Tăng cường chính sách thương mại và đầu tư có chọn lọc: Cần rà soát và điều chỉnh các chính sách thuế quan, hạn ngạch nhập khẩu phù hợp, đồng thời thu hút FDI có chất lượng, ưu tiên các dự án thúc đẩy xuất khẩu và giảm nhập khẩu nguyên liệu. Thực hiện trong 2-3 năm tới với sự phối hợp của Bộ Công Thương và Bộ Kế hoạch & Đầu tư.

4. Ổn định kinh tế vĩ mô và kiểm soát cung tiền: Ngân hàng Nhà nước cần phối hợp chính sách tiền tệ nhằm kiểm soát cung tiền M2, tránh tạo áp lực lạm phát và nhập khẩu tăng cao, góp phần cải thiện cán cân thương mại. Mục tiêu duy trì lạm phát dưới 4% và tăng trưởng cung tiền hợp lý hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và các cơ quan quản lý chính sách tiền tệ: Sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách tỷ giá, quản lý cung tiền và ổn định kinh tế vĩ mô.

2. Bộ Công Thương và Bộ Kế hoạch & Đầu tư: Áp dụng các khuyến nghị về chính sách thương mại, đầu tư và phát triển sản xuất nhằm cải thiện cán cân thương mại.

3. Các nhà nghiên cứu và học giả kinh tế vĩ mô: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích đồng tích hợp và ECM trong nghiên cứu kinh tế chuỗi thời gian.

4. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu và các tổ chức tài chính: Hiểu rõ tác động của biến động tỷ giá đến hoạt động thương mại, từ đó xây dựng chiến lược kinh doanh và quản lý rủi ro hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

1. Tỷ giá hối đoái ảnh hưởng thế nào đến cán cân thương mại Việt Nam?
   Tỷ giá thực đa phương (REER) tăng 1% làm cán cân thương mại thâm hụt thêm khoảng 0,415% trong dài hạn. Trong ngắn hạn, biến động tỷ giá có thể làm cán cân thương mại xấu đi trước khi cải thiện, theo hiệu ứng đường cong J.

2. Tại sao phá giá đồng nội tệ không luôn cải thiện cán cân thương mại?
   Việt Nam phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu nguyên liệu và máy móc, nên phá giá làm tăng chi phí nhập khẩu, hạn chế hiệu quả cải thiện cán cân thương mại. Ngoài ra, tâm lý tiêu dùng và sản xuất chưa thích ứng nhanh cũng làm chậm tác động tích cực.

3. Mô hình nghiên cứu sử dụng phương pháp nào để phân tích?
   Nghiên cứu sử dụng kiểm định tính dừng, kiểm định đồng tích hợp Johansen, mô hình hồi quy đồng tích hợp FMOLS và mô hình hiệu chỉnh sai số ECM để phân tích mối quan hệ dài hạn và ngắn hạn giữa tỷ giá và cán cân thương mại.

4. Các chính sách nào được đề xuất để cải thiện cán cân thương mại?
   Bao gồm điều hành tỷ giá linh hoạt, phát triển sản xuất nội địa, chính sách thương mại và đầu tư có chọn lọc, kiểm soát cung tiền và ổn định kinh tế vĩ mô.

5. Hiệu ứng đường cong J là gì và có tồn tại ở Việt Nam không?
   Hiệu ứng đường cong J mô tả cán cân thương mại xấu đi trong ngắn hạn sau phá giá đồng nội tệ nhưng cải thiện trong dài hạn. Nghiên cứu xác nhận hiệu ứng này tồn tại ở Việt Nam qua phân tích hàm phản ứng xung (IRF).

Kết luận

• Xác định mối quan hệ có ý nghĩa giữa tỷ giá thực đa phương và cán cân thương mại Việt Nam trong cả ngắn hạn và dài hạn.
• Phá giá đồng nội tệ có tác động tiêu cực đến cán cân thương mại trong ngắn hạn nhưng có thể cải thiện trong dài hạn theo hiệu ứng đường cong J.
• Tốc độ điều chỉnh về trạng thái cân bằng sau cú sốc tỷ giá rất thấp, chỉ khoảng 1,82% mỗi quý.
• Các yếu tố như độ mở nền kinh tế, FDI, cung tiền M2 và giá dầu thô cũng ảnh hưởng đáng kể đến cán cân thương mại.
• Đề xuất các giải pháp chính sách điều hành tỷ giá linh hoạt, phát triển sản xuất nội địa, chính sách thương mại và kiểm soát cung tiền nhằm cải thiện cán cân thương mại và ổn định kinh tế vĩ mô.

Next steps: Áp dụng các khuyến nghị chính sách trong vòng 1-3 năm tới, tiếp tục nghiên cứu mở rộng với dữ liệu cập nhật và các yếu tố mới như biến động tài chính quốc tế và tác động của dịch bệnh toàn cầu.

Call to action: Các cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp hiệu quả, đồng thời theo dõi sát diễn biến tỷ giá và cán cân thương mại nhằm điều chỉnh chính sách kịp thời.