Tổng quan nghiên cứu

Bệnh lý về hệ tiêu hóa đang gia tăng nhanh chóng và trở thành gánh nặng lớn đối với sức khỏe cộng đồng cũng như kinh tế xã hội. Tại Việt Nam, khoảng 10% dân số mắc các bệnh liên quan đến hệ tiêu hóa, trong đó loét dạ dày tá tràng chiếm tới 26% các bệnh tiêu hóa theo Hội khoa học tiêu hóa Việt Nam. Loét dạ dày tá tràng là tình trạng tổn thương niêm mạc vượt qua lớp cơ niêm do tác động của dịch vị dạ dày, gây đau đớn và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống người bệnh. Mặc dù y học hiện đại đã có nhiều tiến bộ trong chẩn đoán và điều trị, bệnh vẫn tồn tại với tính chất mạn tính, dễ tái phát và chi phí điều trị cao. Việc sử dụng thuốc tân dược lâu dài có thể gây tác dụng phụ không mong muốn, do đó phát triển các sản phẩm y học cổ truyền an toàn, hiệu quả là hướng đi quan trọng.

Viên nang cứng viên Khôi tím Bavieco là sản phẩm y học cổ truyền gồm các dược liệu như Khôi tía, Hoàn ngọc, Bồ công anh, Nghệ và Cam thảo bắc, được sử dụng phổ biến trong dân gian để hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày. Nghiên cứu nhằm đánh giá độc tính cấp, bán trường diễn và tác dụng chống loét tá tràng thực nghiệm của viên Khôi tím Bavieco trên động vật thực nghiệm, với mục tiêu cụ thể: (1) Đánh giá tính an toàn qua độc tính cấp và bán trường diễn; (2) Đánh giá tác dụng chống loét trên mô hình gây loét tá tràng bằng cysteamin. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 6 đến tháng 12 năm 2023 tại Viện Nghiên cứu Y Dược cổ truyền Tuệ Tĩnh và Đại học Y Hà Nội, góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho việc ứng dụng viên Khôi tím Bavieco trong điều trị loét dạ dày tá tràng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về cơ chế bệnh sinh loét dạ dày tá tràng trong y học hiện đại và y học cổ truyền. Theo y học hiện đại, loét dạ dày tá tràng là kết quả của mất cân bằng giữa yếu tố tấn công (acid HCl, pepsin, vi khuẩn Helicobacter pylori, thuốc chống viêm không steroid) và yếu tố bảo vệ niêm mạc (chất nhầy mucin, hệ thống mạch máu, muối kiềm). Mô hình gây loét tá tràng bằng cysteamin được sử dụng để đánh giá tác dụng chống loét, dựa trên cơ chế cysteamin ức chế bài tiết chất nhầy tuyến Brunner, tăng tiết acid và pepsin, giảm bicarbonat, làm tổn thương niêm mạc tá tràng.

Trong y học cổ truyền, loét dạ dày tá tràng thuộc phạm vi chứng “Vị quản thống”, với nguyên nhân bệnh sinh đa dạng như lục dâm xâm nhập, bệnh tà trở lạc, tình chí thất điều và chính khí hư suy. Biện chứng luận trị dựa trên phân thể bệnh như can vị bất hòa, tỳ vị hư hàn, huyết ứ đình trệ, với nguyên tắc điều trị lấy pháp biện chứng làm cơ sở, kết hợp lý khí hòa vị chỉ thống, kiện tỳ dưỡng vị và hoạt huyết sinh cơ.

Viên Khôi tím Bavieco gồm các vị thuốc có công năng giáng vị khí, thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm, hành khí chỉ thống và điều hòa các vị thuốc, bao gồm: Khôi tía, Hoàn ngọc, Bồ công anh, Nghệ và Cam thảo bắc. Thành phần này được lựa chọn dựa trên các nghiên cứu dược lý và kinh nghiệm dân gian về tác dụng bảo vệ niêm mạc dạ dày, chống viêm và chống loét.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng động vật thực nghiệm gồm chuột nhắt trắng (Mus musculus) và chuột cống trắng (Rattus norvegicus), được nuôi trong điều kiện kiểm soát nhiệt độ 25-27°C, chu kỳ sáng tối 12/12 giờ. Cỡ mẫu gồm 10 con cho mỗi lô trong các thử nghiệm độc tính và 12 con cho mỗi lô trong thử nghiệm chống loét.

  • Độc tính cấp: Chuột nhắt trắng được cho uống viên Khôi tím Bavieco với liều tăng dần đến liều cao nhất 26.517,8 mg/kg. Theo dõi các dấu hiệu lâm sàng, tỷ lệ tử vong trong 72 giờ và 7 ngày tiếp theo. Xác định liều LD50 nếu có.

  • Độc tính bán trường diễn: Chuột cống trắng được chia làm 3 lô: lô chứng uống nước cất, lô thử liều 415,8 mg/kg/ngày (liều tương đương người), lô thử liều 1.247,4 mg/kg/ngày (gấp 3 lần liều người), uống liên tục 30 ngày. Đánh giá tình trạng sinh lý, cân nặng, xét nghiệm huyết học, sinh hóa máu (AST, ALT, creatinin, cholesterol, bilirubin, albumin), mô bệnh học gan, thận.

  • Tác dụng chống loét: Sử dụng mô hình gây loét tá tràng bằng cysteamin liều 400 mg/kg, uống 2 lần cách nhau 4 giờ trên chuột cống trắng. 60 con chia 5 lô: chứng sinh học, mô hình (cysteamin), chứng dương (famotidin 50 mg/kg), viên Khôi tím Bavieco liều cao (1.247,4 mg/kg), liều thấp (415,8 mg/kg). Đánh giá tỷ lệ tử vong, tỷ lệ chuột có loét, chỉ số loét đại thể theo thang điểm Raish M, tổn thương vi thể theo thang điểm Simões S.

Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 22, so sánh trung bình bằng test t-student, mức ý nghĩa p < 0,05.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Độc tính cấp: Viên Khôi tím Bavieco không gây tử vong hay biểu hiện độc tính cấp ở chuột nhắt trắng với liều tối đa 26.517,8 mg/kg, chưa xác định được LD50. Chuột duy trì hoạt động bình thường, ăn uống, bài tiết không thay đổi.

  2. Độc tính bán trường diễn: Sau 30 ngày uống viên Khôi tím Bavieco với liều 415,8 mg/kg và 1.247,4 mg/kg, trọng lượng chuột tăng đáng kể (p < 0,001) nhưng không khác biệt giữa các lô. Các chỉ số huyết học (hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu, công thức bạch cầu) và sinh hóa máu (AST, ALT, creatinin, cholesterol, bilirubin, albumin) không có sự khác biệt có ý nghĩa so với lô chứng (p > 0,05). Mô bệnh học gan, thận không phát hiện tổn thương vi thể hay đại thể bất thường.

  3. Tác dụng chống loét: Viên Khôi tím Bavieco giảm tỷ lệ chuột có loét tá tràng và chỉ số loét đại thể so với lô mô hình. Liều cao 1.247,4 mg/kg cho hiệu quả ức chế loét cao hơn liều thấp 415,8 mg/kg, gần tương đương với nhóm chứng dương dùng famotidin. Hình ảnh mô bệnh học tá tràng cho thấy giảm tổn thương vi thể, giảm viêm và xuất huyết ở các lô dùng viên Khôi tím.

Thảo luận kết quả

Kết quả độc tính cấp và bán trường diễn cho thấy viên Khôi tím Bavieco có độ an toàn cao, không gây tổn thương gan, thận hay ảnh hưởng đến chức năng tạo máu và chuyển hóa ở chuột. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về các thành phần dược liệu trong viên như Khôi tía, Hoàn ngọc và Bồ công anh vốn được biết đến với tính an toàn cao.

Tác dụng chống loét tá tràng của viên Khôi tím Bavieco được chứng minh trên mô hình cysteamin, một mô hình tiêu chuẩn trong nghiên cứu loét dạ dày tá tràng. Việc giảm chỉ số loét và tổn thương vi thể cho thấy viên thuốc có khả năng bảo vệ niêm mạc, có thể nhờ cơ chế giảm tiết acid, tăng bài tiết chất nhầy và chống viêm. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu về tác dụng bảo vệ dạ dày của các dược liệu như Nghệ và Khôi tía trong y học cổ truyền và hiện đại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trọng lượng chuột, bảng so sánh các chỉ số sinh hóa và huyết học, cùng biểu đồ chỉ số loét tá tràng giữa các nhóm. Hình ảnh mô bệnh học minh họa sự khác biệt tổn thương vi thể cũng góp phần làm rõ hiệu quả bảo vệ niêm mạc của viên Khôi tím Bavieco.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai nghiên cứu lâm sàng: Thực hiện các thử nghiệm lâm sàng trên người bệnh viêm loét dạ dày tá tràng để đánh giá hiệu quả và an toàn của viên Khôi tím Bavieco, tập trung vào cải thiện triệu chứng và giảm tái phát trong vòng 6-12 tháng.

  2. Phát triển sản phẩm: Nâng cao chất lượng sản phẩm viên Khôi tím Bavieco, đảm bảo tiêu chuẩn chất lượng, ổn định dược tính, đồng thời nghiên cứu các dạng bào chế mới như viên nén hoặc cao lỏng để tăng tính tiện dụng.

  3. Tăng cường đào tạo và phổ biến: Tổ chức các khóa đào tạo cho cán bộ y tế về ứng dụng viên Khôi tím Bavieco trong điều trị viêm loét dạ dày tá tràng, đồng thời xây dựng tài liệu hướng dẫn sử dụng cho người bệnh.

  4. Giám sát an toàn sau khi lưu hành: Thiết lập hệ thống giám sát phản ứng có hại sau khi sử dụng sản phẩm trên diện rộng, thu thập dữ liệu để đảm bảo an toàn lâu dài và điều chỉnh liều dùng phù hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà nghiên cứu y học cổ truyền: Nghiên cứu cơ sở khoa học về tính an toàn và hiệu quả của các bài thuốc cổ truyền, phát triển sản phẩm mới dựa trên dược liệu truyền thống.

  2. Bác sĩ và nhân viên y tế: Áp dụng kiến thức về tác dụng và an toàn của viên Khôi tím Bavieco trong điều trị viêm loét dạ dày tá tràng, lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp cho bệnh nhân.

  3. Cơ sở sản xuất dược phẩm: Nâng cao chất lượng sản phẩm y học cổ truyền, phát triển các chế phẩm an toàn, hiệu quả dựa trên nghiên cứu khoa học.

  4. Sinh viên và học viên cao học ngành y học cổ truyền: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và ứng dụng thực tiễn trong lĩnh vực y học cổ truyền và dược liệu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Viên Khôi tím Bavieco có an toàn khi sử dụng lâu dài không?
    Nghiên cứu độc tính bán trường diễn 30 ngày trên chuột cho thấy không có tác dụng phụ nghiêm trọng, không ảnh hưởng đến chức năng gan, thận và huyết học, cho thấy viên thuốc có độ an toàn cao khi sử dụng lâu dài.

  2. Viên Khôi tím Bavieco có tác dụng chống loét như thế nào?
    Trên mô hình gây loét tá tràng bằng cysteamin, viên thuốc làm giảm tỷ lệ chuột có loét và chỉ số loét tá tràng, tương đương với thuốc famotidin, nhờ cơ chế bảo vệ niêm mạc và giảm tiết acid.

  3. Liều dùng viên Khôi tím Bavieco được khuyến cáo là bao nhiêu?
    Liều dùng dự kiến trên người là 2-3 viên/lần, 2 lần/ngày sau bữa ăn sáng và tối, tương đương liều 415,8 mg/kg trên chuột trong nghiên cứu.

  4. Viên Khôi tím Bavieco có thể dùng cho những đối tượng nào?
    Phù hợp với người lớn bị viêm loét dạ dày có triệu chứng đau, ợ hơi, ợ chua, đặc biệt những người mong muốn sử dụng sản phẩm y học cổ truyền an toàn, ít tác dụng phụ.

  5. Có cần kết hợp viên Khôi tím Bavieco với thuốc tân dược không?
    Viên Khôi tím Bavieco có thể được sử dụng hỗ trợ điều trị, tuy nhiên cần tham khảo ý kiến bác sĩ để phối hợp hợp lý, tránh tương tác thuốc và đảm bảo hiệu quả điều trị.

Kết luận

  • Viên nang cứng viên Khôi tím Bavieco không gây độc tính cấp và bán trường diễn trên chuột với liều cao gấp nhiều lần liều dùng dự kiến trên người.
  • Viên thuốc có tác dụng chống loét tá tràng hiệu quả trên mô hình thực nghiệm gây loét bằng cysteamin, giảm tổn thương đại thể và vi thể.
  • Thành phần dược liệu trong viên thuốc có cơ sở khoa học vững chắc về công dụng bảo vệ niêm mạc dạ dày, chống viêm và điều hòa chức năng tiêu hóa.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc ứng dụng viên Khôi tím Bavieco trong điều trị viêm loét dạ dày tá tràng, góp phần phát triển y học cổ truyền hiện đại.
  • Đề xuất tiếp tục nghiên cứu lâm sàng, phát triển sản phẩm và giám sát an toàn để đưa viên Khôi tím Bavieco vào sử dụng rộng rãi, nâng cao hiệu quả điều trị và chất lượng cuộc sống người bệnh.

Hành động tiếp theo là triển khai nghiên cứu lâm sàng và xây dựng hướng dẫn sử dụng chi tiết cho cán bộ y tế và người bệnh nhằm tối ưu hóa hiệu quả điều trị.