Tổng quan nghiên cứu

Quản lý tài chính cấp xã, phường là một trong những nội dung quan trọng trong hệ thống quản lý tài chính công của Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay. Thị xã Phú Thọ, tỉnh Phú Thọ, với vị trí trung tâm vùng trung du và miền núi phía Bắc, có 10 đơn vị hành chính cấp xã gồm 5 xã và 5 phường, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Giai đoạn 2017-2019, tổng giá trị sản xuất của thị xã đạt 1.676 tỷ đồng, tốc độ tăng trưởng bình quân 10,7% mỗi năm, phản ánh sự phát triển năng động của địa phương. Tuy nhiên, công tác quản lý tài chính cấp xã, phường vẫn còn nhiều tồn tại như dự toán thu, chi chưa sát thực tế, việc lập chứng từ và quyết toán chưa đảm bảo đúng quy định, trình độ cán bộ tài chính còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý tài chính cấp xã, phường; đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý tài chính tại thị xã Phú Thọ; từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý tài chính cấp xã, phường đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các xã, phường trên địa bàn thị xã Phú Thọ, với số liệu thu thập từ năm 2017 đến 2019 và khảo sát năm 2020. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công cấp cơ sở, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý tài chính công và quản lý tài chính cấp xã, phường. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc tạo lập và sử dụng các quỹ tiền tệ công nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Quản lý tài chính công là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, điều hành và kiểm soát hoạt động thu - chi của Nhà nước để đạt hiệu quả cao nhất.

  2. Lý thuyết quản lý tài chính cấp xã: Tập trung vào việc quản lý ngân sách xã, phường và các hoạt động tài chính khác như các quỹ công chuyên dùng, tài chính sự nghiệp, tài chính thôn bản. Quản lý tài chính cấp xã là sự tác động của các cơ quan nhà nước đến quá trình huy động và phân phối nguồn lực tài chính tại địa phương nhằm thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách xã (NSX), dự toán thu - chi ngân sách, quyết toán tài chính xã, các quỹ ngoài ngân sách, phân cấp quản lý tài chính, nguyên tắc quản lý tài chính công (tập trung dân chủ, hiệu quả, thống nhất, công khai minh bạch).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Số liệu thống kê về kinh tế - xã hội, dân số, lao động, cơ sở hạ tầng, tình hình thu - chi ngân sách xã, phường giai đoạn 2017-2019 được thu thập từ các cơ quan chuyên môn của UBND thị xã Phú Thọ, Chi cục Thống kê, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, các báo cáo khoa học và tài liệu pháp luật liên quan.

  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Khảo sát điều tra trực tiếp 100 phiếu gồm cán bộ quản lý tài chính cấp xã, phường, cán bộ lãnh đạo, cán bộ phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã và người dân tại 5 xã và 5 phường. Nội dung khảo sát tập trung vào đánh giá công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, năng lực cán bộ, các khó khăn và đề xuất giải pháp.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, so sánh theo chiều ngang và chiều dọc, phân tích tỷ lệ hoàn thành dự toán thu - chi, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý tài chính cấp xã. Số liệu được trình bày bằng bảng biểu và đồ thị để minh họa xu hướng và kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán thu - chi ngân sách xã, phường: Qua giai đoạn 2017-2019, tỷ lệ hoàn thành dự toán thu ngân sách xã trung bình đạt khoảng 85-90%, trong khi dự toán chi đạt khoảng 80-85%. Một số xã, phường có tỷ lệ hoàn thành dự toán thu thấp hơn 80%, phản ánh việc lập dự toán chưa sát với thực tế kinh tế địa phương. Khoảng 30% đơn vị được khảo sát cho biết dự toán thu chưa phản ánh đầy đủ các nguồn thu tiềm năng.

  2. Công tác chấp hành dự toán và quyết toán tài chính: Việc chấp hành dự toán chi ngân sách xã còn tồn tại tình trạng chi vượt dự toán hoặc chi sai định mức, chiếm khoảng 15% số đơn vị khảo sát. Quyết toán tài chính xã chưa đảm bảo đúng quy định về thời gian và tính chính xác, có khoảng 20% báo cáo quyết toán bị trả lại để chỉnh sửa do sai sót về số liệu.

  3. Năng lực và trình độ cán bộ quản lý tài chính cấp xã: Khoảng 40% cán bộ tài chính xã, phường có trình độ chuyên môn trung cấp trở lên, còn lại chủ yếu là trình độ sơ cấp hoặc chưa qua đào tạo chuyên sâu. Ý thức chấp hành các quy định pháp luật về quản lý tài chính được đánh giá ở mức trung bình, với 25% cán bộ chưa nắm vững các quy định mới.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố khách quan và chủ quan: Cơ sở vật chất phục vụ công tác quản lý tài chính như trang thiết bị, phần mềm kế toán còn hạn chế tại một số xã, phường. Hệ thống thông tin và công nghệ thông tin chưa được ứng dụng rộng rãi. Ngoài ra, cơ chế phân cấp quản lý tài chính chưa đồng bộ, gây khó khăn trong việc huy động và sử dụng nguồn lực tài chính.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý tài chính cấp xã, phường tại thị xã Phú Thọ đã đạt được những kết quả tích cực như duy trì cân đối ngân sách, đảm bảo chi thường xuyên và đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, việc lập dự toán chưa sát thực tế dẫn đến khó khăn trong điều hành ngân sách, gây lãng phí hoặc thiếu hụt nguồn lực. Tình trạng chi vượt dự toán và sai phạm trong quyết toán phản ánh hạn chế trong công tác kiểm tra, giám sát và năng lực cán bộ.

So sánh với kinh nghiệm quản lý tài chính cấp xã tại các địa phương như huyện Ý Yên (Nam Định) và huyện Lạng Giang (Bắc Giang), thị xã Phú Thọ cần tăng cường công khai minh bạch, ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao trình độ cán bộ tài chính. Việc xây dựng hệ thống tài khoản kế toán phù hợp và kiểm tra chứng từ thường xuyên là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ hoàn thành dự toán thu - chi theo từng xã, phường qua các năm, bảng so sánh năng lực cán bộ tài chính và biểu đồ đánh giá mức độ tuân thủ quy định pháp luật. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh, điểm yếu và xu hướng phát triển của công tác quản lý tài chính cấp xã, phường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý tài chính cấp xã: Cần rà soát, điều chỉnh các văn bản pháp luật liên quan để phân cấp rõ ràng, minh bạch hơn về quyền hạn và trách nhiệm trong quản lý thu - chi ngân sách xã, phường. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ hoàn thành dự toán thu lên trên 95% và giảm thiểu chi vượt dự toán trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là UBND tỉnh Phú Thọ phối hợp với Sở Tài chính.

  2. Tăng cường chỉ đạo, kiểm tra, kiểm soát của các cơ quan quản lý: Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã cần xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất công tác quản lý tài chính tại các xã, phường, tập trung vào việc lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán. Mục tiêu giảm tỷ lệ sai phạm quyết toán xuống dưới 5% trong 2 năm tới.

  3. Hoàn thiện quy trình quản lý tài chính cấp xã, phường: Áp dụng phần mềm kế toán tài chính xã đồng bộ, chuẩn hóa chứng từ kế toán, tăng cường đào tạo nghiệp vụ cho cán bộ tài chính. Mục tiêu 100% xã, phường sử dụng phần mềm kế toán trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã phối hợp với UBND các xã, phường.

  4. Thực hiện cải cách hành chính trong quản lý tài chính xã: Đẩy mạnh công khai minh bạch thông tin tài chính ngân sách xã trên các phương tiện truyền thông địa phương, tạo điều kiện cho cộng đồng giám sát. Mục tiêu nâng cao mức độ hài lòng của người dân về công tác quản lý tài chính lên trên 80% trong 3 năm tới.

  5. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong quản lý tài chính xã: Tổ chức các lớp bồi dưỡng, đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho cán bộ tài chính xã, phường, đặc biệt là kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin và hiểu biết pháp luật tài chính. Mục tiêu 90% cán bộ tài chính đạt trình độ trung cấp trở lên trong 5 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã, phường: Nghiên cứu giúp nâng cao kiến thức, kỹ năng quản lý ngân sách, lập dự toán, quyết toán và kiểm tra tài chính, từ đó nâng cao hiệu quả công tác tài chính tại địa phương.

  2. Lãnh đạo UBND các cấp: Tham khảo để xây dựng chính sách, chỉ đạo công tác quản lý tài chính phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội địa phương, đảm bảo phân bổ nguồn lực hiệu quả.

  3. Các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và kế hoạch: Sử dụng làm tài liệu tham khảo trong việc hướng dẫn, kiểm tra, giám sát công tác quản lý tài chính cấp xã, phường, đồng thời đề xuất các giải pháp hoàn thiện chính sách.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu chuyên sâu về quản lý tài chính công cấp cơ sở, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế vùng trung du miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý tài chính cấp xã, phường bao gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý tài chính cấp xã, phường bao gồm lập dự toán thu - chi ngân sách, chấp hành dự toán, kế toán và quyết toán tài chính, kiểm tra, thanh tra và xử lý các vi phạm trong quản lý tài chính. Ngoài ra còn quản lý các quỹ ngoài ngân sách và các hoạt động tài chính khác của xã, phường.

  2. Tại sao việc lập dự toán ngân sách xã chưa sát với thực tế?
    Nguyên nhân chủ yếu do thiếu thông tin chính xác về nguồn thu, năng lực cán bộ lập dự toán còn hạn chế, cùng với việc chưa áp dụng hiệu quả công nghệ thông tin và quy trình lập dự toán chưa đồng bộ. Điều này dẫn đến dự toán thu bị đánh giá thấp hoặc bỏ sót nguồn thu tiềm năng.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính cấp xã?
    Bao gồm năng lực và trình độ cán bộ tài chính, cơ sở vật chất và công nghệ thông tin, cơ chế phân cấp quản lý tài chính, ý thức chấp hành pháp luật của các đối tượng nộp và thụ hưởng ngân sách, cũng như sự chỉ đạo, kiểm tra của các cơ quan quản lý cấp trên.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính xã, phường?
    Thông qua tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính, cập nhật kiến thức pháp luật mới, kỹ năng sử dụng phần mềm kế toán và công nghệ thông tin, đồng thời tăng cường kiểm tra, đánh giá năng lực và áp dụng chính sách khuyến khích, khen thưởng.

  5. Vai trò của công khai minh bạch trong quản lý tài chính cấp xã là gì?
    Công khai minh bạch giúp nâng cao sự giám sát của cộng đồng, tạo niềm tin cho người dân, hạn chế tiêu cực, lãng phí trong quản lý tài chính, đồng thời thúc đẩy hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính công, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Kết luận

  • Quản lý tài chính cấp xã, phường tại thị xã Phú Thọ đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, chấp hành dự toán và năng lực cán bộ.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm cơ chế phân cấp, trình độ cán bộ, cơ sở vật chất và ý thức chấp hành pháp luật.
  • Đề xuất hoàn thiện cơ chế phân cấp, tăng cường kiểm tra, ứng dụng công nghệ thông tin, cải cách hành chính và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.
  • Nghiên cứu có giá trị thực tiễn cao, làm cơ sở cho việc phát triển quản lý tài chính cấp xã, phường đến năm 2025 và những năm tiếp theo.
  • Khuyến khích các cấp chính quyền, cơ quan quản lý và cán bộ tài chính tham khảo, áp dụng các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công cấp cơ sở.

Tiếp theo, các cơ quan chức năng cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và chuyên sâu để hoàn thiện hơn nữa công tác quản lý tài chính cấp xã, phường trên địa bàn tỉnh Phú Thọ và các địa phương tương tự.