Tổng quan nghiên cứu

Huyện Cù Lao Dung, tỉnh Sóc Trăng, với diện tích tự nhiên khoảng 261,43 km² và dân số gần 64.500 người, đang đối mặt với nhu cầu cấp bách về nước sạch sinh hoạt, đặc biệt trong bối cảnh phát triển đô thị hóa và thực hiện tiêu chí 17.1 về tỷ lệ dân nông thôn được cấp nước sạch đạt chuẩn quốc gia. Hiện tại, hệ thống cấp nước do Trung tâm Nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Sóc Trăng quản lý phục vụ khoảng 2.676 hộ dân với 3 công trình cấp nước tập trung, nhưng mạng lưới hiện hữu còn nhiều hạn chế về quản lý và vận hành do hồ sơ thiết kế, bản vẽ tuyến ống bị thất lạc, dữ liệu lưu trữ phân tán và chưa đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu là đề xuất giải pháp mở rộng mạng lưới cấp nước huyện Cù Lao Dung, đồng thời ứng dụng hệ thống thông tin địa lý (GIS) kết hợp mô hình thủy lực để quản lý hiệu quả mạng lưới đường ống truyền dẫn nước sạch. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào việc thu thập, chuẩn hóa dữ liệu mạng lưới cấp nước, mô phỏng thủy lực bằng phần mềm WaterGEMS, và đề xuất các giải pháp kỹ thuật phù hợp với điều kiện thực tế của huyện.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao tỷ lệ người dân nông thôn được sử dụng nước sạch, góp phần hoàn thành chỉ tiêu nông thôn mới, đồng thời tăng cường năng lực quản lý, vận hành mạng lưới cấp nước, tiết kiệm chi phí đầu tư và vận hành, đảm bảo cung cấp nước sạch ổn định cho người dân trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai nền tảng lý thuyết chính: hệ thống thông tin địa lý (GIS) và mô hình thủy lực mạng lưới cấp nước. GIS được định nghĩa là hệ thống dựa trên máy tính hỗ trợ thu thập, lưu trữ, phân tích và hiển thị dữ liệu không gian, giúp quản lý mạng lưới cấp nước một cách trực quan và hiệu quả. Các chức năng chính của GIS bao gồm nhập liệu, quản lý dữ liệu, phân tích không gian và hiển thị dữ liệu.

Mô hình thủy lực là mô hình toán học mô phỏng các đại lượng thủy lực như lưu lượng, áp lực, vận tốc và tổn thất trên mạng lưới đường ống cấp nước. Hai phần mềm thủy lực phổ biến được nghiên cứu là EPANET và WaterGEMS. EPANET do Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ phát triển, có khả năng mô phỏng thủy lực và chất lượng nước theo thời gian. WaterGEMS của hãng Bentley cung cấp môi trường làm việc tích hợp GIS, AutoCAD, MicroStation, cho phép mô phỏng thủy lực, tối ưu hóa thiết kế và quản lý mạng lưới cấp nước với nhiều công cụ hỗ trợ như hiệu chỉnh mô hình tự động, phân tích lưu lượng chữa cháy, phát hiện rò rỉ.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: mạng truyền dẫn nước sạch, mạng phân phối nước sạch, mô hình thủy lực, GIS, phần mềm mô phỏng thủy lực, tổn thất thủy lực, áp lực nước, lưu lượng nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ Trung tâm Nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn tỉnh Sóc Trăng, bao gồm bản vẽ tuyến ống, số liệu vận hành, khảo sát thực địa và dữ liệu GIS hiện có. Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào toàn bộ mạng lưới cấp nước huyện Cù Lao Dung với 3 công trình cấp nước phục vụ 2.676 hộ dân.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Thu thập và chuẩn hóa dữ liệu mạng lưới cấp nước trên nền GIS, chuyển đổi dữ liệu CAD và Excel sang định dạng GIS để xây dựng cơ sở dữ liệu không gian chính xác.
  • Mô phỏng thủy lực mạng lưới bằng phần mềm WaterGEMS, khai báo các thông số đầu vào như đường kính ống, chiều dài, lưu lượng, áp lực, vận tốc, tổn thất thủy lực.
  • So sánh kết quả mô phỏng với phần mềm EPANET để lựa chọn phần mềm tối ưu.
  • Phân tích hiện trạng vận hành, đánh giá áp lực, lưu lượng, tổn thất tại các thời điểm khác nhau trong ngày.
  • Đề xuất các phương án mở rộng mạng lưới cấp nước dựa trên kết quả mô phỏng, kiểm nghiệm hiệu quả bằng mô hình thủy lực.
  • Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích so sánh và thực nghiệm để đánh giá hiệu quả các giải pháp đề xuất.

Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm 2019, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, xây dựng mô hình GIS, mô phỏng thủy lực, phân tích kết quả và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng mạng lưới cấp nước huyện Cù Lao Dung: Mạng lưới gồm các loại ống nhựa có đường kính từ 60mm đến 250mm, tổng chiều dài khoảng 10 km, phục vụ 2.676 hộ dân. Tỷ lệ hộ nghèo là 14,66%, mật độ dân số 258 người/km². Hệ thống hiện tại chỉ đáp ứng khoảng 65% nhu cầu nước sạch theo tiêu chuẩn quốc gia.

  2. Vấn đề quản lý dữ liệu: Dữ liệu mạng lưới chủ yếu lưu trữ trên AutoCAD và Excel, thiếu đồng bộ, độ chính xác vị trí không cao, gây khó khăn trong quản lý và vận hành. Dữ liệu giấy cũ dễ bị hư hỏng, thất lạc. Việc cập nhật dữ liệu không thường xuyên làm giảm độ tin cậy.

  3. Kết quả mô phỏng thủy lực trên WaterGEMS: Áp lực nước tại các nút mạng dao động từ 15 đến 40 mCE, lưu lượng trung bình khoảng 20 m³/ngày đêm tại các trạm cấp nước. Tổn thất thủy lực được xác định ở mức khoảng 10-15% tổng lưu lượng, cao hơn so với mức tiêu chuẩn 5-7%. Mô phỏng cho thấy một số khu vực có áp lực thấp vào giờ cao điểm (7h và 12h), ảnh hưởng đến chất lượng cấp nước.

  4. So sánh phần mềm WaterGEMS và EPANET: WaterGEMS cho phép tích hợp GIS, mô phỏng chính xác hơn với dữ liệu không gian thực tế, hỗ trợ hiệu chỉnh mô hình tự động và phân tích kịch bản phức tạp. EPANET phù hợp với mô phỏng cơ bản nhưng hạn chế về giao diện và tích hợp dữ liệu không gian. WaterGEMS được lựa chọn làm công cụ chính cho mô phỏng và quản lý mạng lưới.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân áp lực thấp và tổn thất thủy lực cao chủ yếu do mạng lưới cũ kỹ, đường ống nhỏ, nhiều điểm nối và van không đồng bộ. Việc quản lý dữ liệu phân tán, thiếu cập nhật làm giảm hiệu quả vận hành và khó khăn trong việc phát hiện sự cố. Kết quả mô phỏng thủy lực cung cấp cơ sở khoa học để xác định các điểm yếu trong mạng lưới, từ đó đề xuất các giải pháp kỹ thuật phù hợp.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc ứng dụng WaterGEMS kết hợp GIS là xu hướng hiện đại, giúp nâng cao hiệu quả quản lý mạng lưới cấp nước. Kinh nghiệm từ Singapore, Phần Lan và các tỉnh thành trong nước như Thừa Thiên Huế, Bà Rịa-Vũng Tàu cho thấy việc đầu tư công nghệ thông tin và mô hình thủy lực giúp giảm thất thoát nước, nâng cao chất lượng dịch vụ và tiết kiệm chi phí vận hành.

Dữ liệu mô phỏng có thể được trình bày qua biểu đồ áp lực theo thời gian, bản đồ phân bố áp lực và lưu lượng trên mạng lưới, bảng tổng hợp tổn thất thủy lực theo từng đoạn ống, giúp trực quan hóa và hỗ trợ ra quyết định.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Số hóa và chuẩn hóa dữ liệu mạng lưới cấp nước

    • Thực hiện chuyển đổi toàn bộ dữ liệu CAD, Excel và giấy tờ sang hệ thống GIS đồng bộ.
    • Mục tiêu: nâng cao độ chính xác vị trí và thông tin kỹ thuật mạng lưới.
    • Thời gian: 6 tháng.
    • Chủ thể: Trung tâm Nước sạch và VSMTNT tỉnh Sóc Trăng phối hợp với đơn vị công nghệ thông tin.

  2. Ứng dụng phần mềm WaterGEMS trong quản lý và vận hành

    • Đào tạo cán bộ kỹ thuật sử dụng WaterGEMS để mô phỏng, giám sát áp lực, lưu lượng và phát hiện rò rỉ.
    • Mục tiêu: giảm tổn thất nước xuống dưới 7%, nâng cao hiệu quả vận hành.
    • Thời gian: 12 tháng.
    • Chủ thể: Trung tâm Nước sạch và VSMTNT, các đơn vị đào tạo chuyên ngành.

  3. Mở rộng và nâng cấp mạng lưới cấp nước

    • Thiết kế và thi công các tuyến ống mới có đường kính phù hợp, bổ sung trạm bơm tăng áp tại các khu vực áp lực thấp.
    • Mục tiêu: tăng tỷ lệ hộ dân được cấp nước sạch lên 85% trong 3 năm tới.
    • Chủ thể: Sở Nông nghiệp và PTNT, Trung tâm Nước sạch và VSMTNT, nhà thầu xây dựng.

  4. Xây dựng hệ thống giám sát và cảnh báo tự động

    • Kết nối WaterGEMS với hệ thống SCADA để giám sát thời gian thực, cảnh báo sự cố rò rỉ, áp lực thấp.
    • Mục tiêu: nâng cao khả năng phản ứng nhanh, giảm thiểu tổn thất và gián đoạn cấp nước.
    • Thời gian: 18 tháng.
    • Chủ thể: Trung tâm Nước sạch và VSMTNT, đơn vị cung cấp công nghệ SCADA.

  5. Tuyên truyền và nâng cao nhận thức cộng đồng

    • Tổ chức các chương trình giáo dục về tiết kiệm nước, sử dụng nước sạch hợp lý.
    • Mục tiêu: giảm tiêu thụ nước bình quân đầu người xuống dưới 150 lít/ngày.
    • Chủ thể: Trung tâm Nước sạch và VSMTNT, chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngành cấp nước nông thôn

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp ứng dụng GIS và mô hình thủy lực trong quản lý mạng lưới, nâng cao hiệu quả vận hành.
    • Use case: Lập kế hoạch mở rộng mạng lưới, giám sát chất lượng và áp lực nước.

  2. Chuyên gia kỹ thuật và thiết kế hệ thống cấp nước

    • Lợi ích: Tham khảo quy trình chuẩn hóa dữ liệu, mô phỏng thủy lực và lựa chọn phần mềm phù hợp.
    • Use case: Thiết kế mạng lưới mới, tối ưu hóa vận hành hệ thống hiện hữu.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kỹ thuật cơ sở hạ tầng, môi trường

    • Lợi ích: Hiểu rõ ứng dụng công nghệ GIS và mô hình thủy lực trong thực tiễn cấp nước nông thôn.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn tốt nghiệp liên quan đến quản lý tài nguyên nước.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và chính quyền địa phương

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả các giải pháp kỹ thuật và công nghệ trong phát triển hạ tầng cấp nước.
    • Use case: Xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển cấp nước sạch bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần ứng dụng GIS trong quản lý mạng lưới cấp nước?
    GIS giúp số hóa, lưu trữ và phân tích dữ liệu không gian mạng lưới cấp nước, nâng cao độ chính xác và hiệu quả quản lý, giảm thiểu thất thoát và sự cố. Ví dụ, GIS cho phép xác định nhanh vị trí rò rỉ hoặc điểm áp lực thấp trên bản đồ.

  2. WaterGEMS có ưu điểm gì so với EPANET?
    WaterGEMS tích hợp GIS, hỗ trợ mô phỏng phức tạp, hiệu chỉnh tự động và quản lý kịch bản, phù hợp với mạng lưới lớn và đa dạng. EPANET phù hợp với mô phỏng cơ bản, giao diện đơn giản nhưng hạn chế về tích hợp dữ liệu không gian.

  3. Làm thế nào để giảm tổn thất nước trong mạng lưới cấp nước?
    Giải pháp bao gồm nâng cấp đường ống, phát hiện và sửa chữa rò rỉ kịp thời, sử dụng đồng hồ đo chính xác, phân vùng quản lý mạng lưới và ứng dụng công nghệ giám sát thời gian thực như SCADA.

  4. Phạm vi áp dụng của mô hình thủy lực trong quản lý cấp nước là gì?
    Mô hình thủy lực dùng để mô phỏng lưu lượng, áp lực, tổn thất trên mạng lưới, hỗ trợ thiết kế, vận hành, dự báo nhu cầu và xử lý sự cố. Ví dụ, mô phỏng lưu lượng chữa cháy giúp đảm bảo an toàn phòng cháy chữa cháy.

  5. Thời gian và chi phí triển khai hệ thống GIS và mô hình thủy lực như thế nào?
    Thời gian triển khai khoảng 6-18 tháng tùy quy mô, chi phí phụ thuộc vào phần mềm, thiết bị và đào tạo nhân lực. Tuy nhiên, đầu tư này giúp tiết kiệm chi phí vận hành dài hạn và nâng cao chất lượng dịch vụ.

Kết luận

  • Đề tài đã đánh giá hiện trạng mạng lưới cấp nước huyện Cù Lao Dung với hơn 2.600 hộ dân được phục vụ, đồng thời chỉ ra các hạn chế về quản lý dữ liệu và vận hành mạng lưới.
  • Ứng dụng GIS kết hợp mô hình thủy lực WaterGEMS giúp số hóa dữ liệu, mô phỏng chính xác lưu lượng, áp lực và tổn thất thủy lực, từ đó đề xuất các giải pháp mở rộng và nâng cấp mạng lưới phù hợp.
  • So sánh phần mềm cho thấy WaterGEMS vượt trội về tích hợp GIS, hiệu chỉnh mô hình và quản lý kịch bản, phù hợp với yêu cầu quản lý hiện đại.
  • Đề xuất các giải pháp kỹ thuật và quản lý bao gồm số hóa dữ liệu, đào tạo nhân lực, mở rộng mạng lưới, xây dựng hệ thống giám sát thời gian thực và tuyên truyền cộng đồng.
  • Nghiên cứu góp phần nâng cao tỷ lệ người dân nông thôn được sử dụng nước sạch, hỗ trợ hoàn thành tiêu chí nông thôn mới và phát triển bền vững hệ thống cấp nước huyện Cù Lao Dung.

Next steps: Triển khai số hóa dữ liệu GIS, đào tạo sử dụng WaterGEMS, thực hiện các phương án mở rộng mạng lưới trong vòng 1-3 năm tới.

Call to action: Các đơn vị quản lý cấp nước và chính quyền địa phương cần phối hợp triển khai ứng dụng công nghệ GIS và mô hình thủy lực để nâng cao hiệu quả quản lý và phục vụ người dân tốt hơn.