## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết 29/NQ-TW ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, việc nâng cao chất lượng dạy và học, phát triển năng lực tự học cho học sinh (HS) trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Tại trường Trung học phổ thông (THPT) Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn, chất lượng đầu vào học sinh còn thấp, đặc biệt là khả năng tự học và hứng thú học tập chưa cao. Phần Sinh học vi sinh vật (SH VSV) trong chương trình Sinh học lớp 10 có nhiều chủ đề gắn liền với thực tiễn, tạo điều kiện thuận lợi để áp dụng mô hình học trải nghiệm nhằm phát triển năng lực tự học cho HS.

Mục tiêu nghiên cứu là thiết kế và tổ chức dạy học một số chủ đề trong phần Sinh học vi sinh vật theo mô hình học trải nghiệm của David A. Kolb, nhằm kích thích hứng thú học tập, phát huy tính sáng tạo và nâng cao năng lực tự học của HS lớp 10 tại trường THPT Bắc Kạn. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019, tập trung vào HS lớp 10 và giáo viên bộ môn Sinh học tại trường.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực tự học cho HS, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc áp dụng mô hình học trải nghiệm trong dạy học môn Sinh học nói chung và phần Sinh học vi sinh vật nói riêng.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết học trải nghiệm của David A. Kolb**: Chu trình học trải nghiệm gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái niệm hóa trừu tượng và thử nghiệm tích cực. Mô hình này nhấn mạnh việc học là quá trình chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức và năng lực mới.

- **Lý thuyết kiến tạo**: Kiến thức được kiến tạo tích cực bởi người học thông qua hoạt động chủ động, hợp tác và phản ánh, không phải tiếp nhận thụ động.

- **Khái niệm năng lực tự học (NLTH)**: NLTH là khả năng người học tự tổ chức, điều chỉnh quá trình học tập, vận dụng kiến thức và kỹ năng để giải quyết các tình huống học tập và thực tiễn. Biểu hiện qua kỹ năng lập kế hoạch, giải quyết vấn đề, sáng tạo và tự đánh giá.

- **Hoạt động trải nghiệm trong giáo dục**: Là hoạt động giáo dục nhằm tạo điều kiện cho HS tham gia thực tiễn, phát triển phẩm chất và năng lực thông qua trải nghiệm trực tiếp và phản ánh.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát 63 giáo viên và học sinh lớp 10 trường THPT Bắc Kạn, tài liệu chuyên ngành, sách giáo khoa Sinh học lớp 10, các công trình nghiên cứu liên quan.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp phân tích định tính và định lượng, kết hợp điều tra thực trạng, phỏng vấn, thực nghiệm sư phạm và xử lý số liệu thống kê bằng phần mềm Excel.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 9/2018 đến tháng 7/2019, bao gồm khảo sát thực trạng, thiết kế chủ đề dạy học theo mô hình học trải nghiệm, thực nghiệm sư phạm trên 4 lớp học, đánh giá kết quả và đề xuất giải pháp.

- **Cỡ mẫu và chọn mẫu**: Chọn 4 lớp lớp 10 tại trường THPT Bắc Kạn làm nhóm thực nghiệm và đối chứng, dựa trên tiêu chí tương đồng về trình độ và điều kiện học tập.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Nhận thức của giáo viên về mô hình học trải nghiệm còn hạn chế**: Chỉ khoảng 29,41% giáo viên biết và hiểu về mô hình học trải nghiệm của Kolb; 55,89% đánh giá việc vận dụng mô hình này là quan trọng hoặc rất quan trọng trong phát triển NLTH cho HS.

2. **Thực trạng vận dụng mô hình học trải nghiệm trong dạy học còn thấp**: 60% giáo viên chỉ vận dụng không thường xuyên, 40% chưa vận dụng mô hình này trong dạy học môn Sinh học.

3. **Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy HS lớp thực nghiệm có sự tiến bộ rõ rệt**: Điểm kiểm tra trung bình của nhóm thực nghiệm tăng từ khoảng 5,8 lên 7,6 sau khi áp dụng mô hình học trải nghiệm, trong khi nhóm đối chứng chỉ tăng nhẹ từ 5,9 lên 6,3.

4. **Năng lực tự học của HS được cải thiện đáng kể**: Sau thực nghiệm, tỷ lệ HS đạt mức độ tốt về kỹ năng lập kế hoạch, giải quyết vấn đề và sáng tạo tăng từ khoảng 30% lên trên 65%.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc nhận thức và vận dụng mô hình học trải nghiệm còn hạn chế là do giáo viên chưa được đào tạo bài bản về phương pháp này và thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể. Kết quả thực nghiệm phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về hiệu quả của học tập trải nghiệm trong phát triển năng lực tự học và hứng thú học tập.

Việc áp dụng mô hình học trải nghiệm giúp HS tham gia tích cực vào quá trình học, phát triển tư duy phản biện và kỹ năng thực hành, từ đó nâng cao hiệu quả học tập môn Sinh học vi sinh vật. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm kiểm tra và bảng phân phối mức độ năng lực tự học trước và sau thực nghiệm.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên về mô hình học trải nghiệm** nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thiết kế bài giảng, dự kiến trong 6 tháng tới, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

2. **Xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn thiết kế hoạt động trải nghiệm cho môn Sinh học vi sinh vật** phù hợp với đặc điểm chương trình và điều kiện thực tế của các trường THPT, hoàn thành trong năm học 2024-2025.

3. **Khuyến khích và hỗ trợ giáo viên áp dụng mô hình học trải nghiệm trong giảng dạy** thông qua các chính sách khen thưởng, tạo điều kiện về cơ sở vật chất và thời gian chuẩn bị bài giảng.

4. **Tăng cường đánh giá và phản hồi về năng lực tự học của HS** bằng cách sử dụng các công cụ đánh giá đa dạng, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả, nhằm điều chỉnh phương pháp dạy học kịp thời.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Giáo viên bộ môn Sinh học THPT**: Nắm bắt phương pháp dạy học trải nghiệm, thiết kế bài giảng phát triển năng lực tự học cho HS.

2. **Cán bộ quản lý giáo dục**: Xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp dạy học.

3. **Sinh viên ngành Sư phạm Sinh học**: Học tập và nghiên cứu về phương pháp dạy học hiện đại, áp dụng mô hình học trải nghiệm.

4. **Nhà nghiên cứu giáo dục**: Tham khảo cơ sở lý luận và thực nghiệm về phát triển năng lực tự học qua mô hình học trải nghiệm trong giáo dục phổ thông.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Mô hình học trải nghiệm của Kolb là gì?**  
Là chu trình học tập gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái niệm hóa và thử nghiệm tích cực, giúp người học chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức và kỹ năng.

2. **Tại sao nên áp dụng mô hình học trải nghiệm trong dạy học Sinh học vi sinh vật?**  
Phần Sinh học vi sinh vật gắn liền với thực tiễn, mô hình này giúp HS tham gia tích cực, phát triển tư duy và kỹ năng thực hành, nâng cao hiệu quả học tập.

3. **Năng lực tự học được hiểu như thế nào?**  
Là khả năng tự tổ chức, điều chỉnh quá trình học tập, vận dụng kiến thức và kỹ năng để giải quyết các tình huống học tập và thực tiễn.

4. **Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?**  
Kết hợp điều tra thực trạng, phỏng vấn, thực nghiệm sư phạm và phân tích thống kê với cỡ mẫu 63 giáo viên và 4 lớp HS.

5. **Kết quả thực nghiệm cho thấy điều gì?**  
HS lớp thực nghiệm có điểm kiểm tra và năng lực tự học cải thiện rõ rệt so với nhóm đối chứng, chứng tỏ hiệu quả của mô hình học trải nghiệm.

## Kết luận

- Đã thiết kế và tổ chức thành công một số chủ đề dạy học Sinh học vi sinh vật theo mô hình học trải nghiệm tại trường THPT Bắc Kạn.  
- Mô hình học trải nghiệm giúp phát triển năng lực tự học, hứng thú và sáng tạo của HS.  
- Nhận thức và vận dụng mô hình của giáo viên còn hạn chế, cần được nâng cao qua đào tạo và hỗ trợ.  
- Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho đổi mới phương pháp dạy học Sinh học phổ thông.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm thúc đẩy áp dụng mô hình học trải nghiệm trong giáo dục phổ thông.

**Hành động tiếp theo:** Triển khai tập huấn giáo viên, xây dựng tài liệu hướng dẫn và mở rộng thực nghiệm tại các trường THPT khác.  
**Kêu gọi:** Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và nhà nghiên cứu cùng chung tay phát triển phương pháp dạy học trải nghiệm để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.