Tổng quan nghiên cứu

Thị trường công nghệ (TTCN) là một bộ phận quan trọng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, đóng vai trò cầu nối giữa bên cung và bên cầu công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Tại thành phố Hải Phòng, với hơn 7.000 doanh nghiệp chủ yếu là vừa và nhỏ, năng lực cạnh tranh và chất lượng sản phẩm còn hạn chế, chỉ có khoảng 18,34% doanh nghiệp có sản phẩm xuất khẩu ra thị trường quốc tế. Nhu cầu đổi mới và tiếp nhận công nghệ trở thành giải pháp cấp thiết để nâng cao sức cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Luận văn tập trung nghiên cứu điều kiện hình thành và phát triển TTCN tại Hải Phòng trong giai đoạn 2001-2020, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường này. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao năng lực đổi mới công nghệ, đồng thời góp phần hoàn thiện cơ chế quản lý nhà nước về khoa học và công nghệ (KH&CN) tại địa phương. Qua đó, tạo nền tảng phát triển kinh tế - xã hội, thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa thành phố Hải Phòng nói riêng và cả nước nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về thị trường và công nghệ, trong đó:

  • Lý thuyết thị trường: Thị trường được hiểu là tập hợp các quan hệ trao đổi giữa người mua và người bán nhằm xác định giá cả và số lượng hàng hóa, trong đó TTCN là một loại thị trường đặc thù với hàng hóa là sản phẩm công nghệ và dịch vụ KH&CN.
  • Lý thuyết công nghệ: Công nghệ được định nghĩa là phương pháp chuyển hóa nguồn lực thành sản phẩm, bao gồm thông tin, phương tiện và sự hiểu biết về phương pháp hoạt động. Công nghệ có thể phân loại theo tính chất, ngành nghề, mức độ hiện đại, và mục tiêu phát triển.
  • Khái niệm điều kiện phát triển TTCN: Điều kiện bên trong (mối quan hệ cung - cầu công nghệ, mức độ đáp ứng yêu cầu công nghệ, nhu cầu công nghệ được đáp ứng) và điều kiện bên ngoài (cơ chế quản lý nhà nước về KH&CN, nhận thức xã hội về môi giới công nghệ, mối quan hệ với các thị trường khác).

Các khái niệm chính bao gồm: hàng hóa công nghệ, chủ thể tham gia TTCN (bên cung, bên cầu, tổ chức trung gian), phương thức giao dịch, thể chế vận hành thị trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Nghiên cứu tài liệu: Tổng hợp các văn bản pháp luật, báo cáo ngành, các nghiên cứu trước đây về TTCN và điều kiện phát triển TTCN tại Việt Nam và Hải Phòng.
  • Phân tích, tổng hợp số liệu: Sử dụng số liệu khảo sát từ 181 đơn vị (155 doanh nghiệp và 26 tổ chức KH&CN) trên địa bàn Hải Phòng giai đoạn 2001-2005, cùng các báo cáo và đề án quy hoạch phát triển TTCN đến năm 2020.
  • Khảo sát thực địa: Thu thập dữ liệu về hoạt động mua bán công nghệ, nhu cầu công nghệ, phương thức giao dịch và vai trò của các tổ chức trung gian.
  • Phân tích định lượng và định tính: Đánh giá mức độ đáp ứng nhu cầu công nghệ, mối quan hệ cung - cầu, hiệu quả hoạt động của TTCN, so sánh các chỉ số phát triển qua các năm.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 181 đơn vị được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm doanh nghiệp và tổ chức KH&CN trên địa bàn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhu cầu công nghệ và mức độ đáp ứng còn hạn chế: Trong số 181 đơn vị khảo sát, 55,9% có nhu cầu mua công nghệ và đã mua được hàng, tuy nhiên nhiều đơn vị vẫn chưa được đáp ứng đầy đủ. Nhu cầu về hàng hóa công nghệ có hàm lượng chất xám cao rất thấp, phản ánh năng lực đổi mới công nghệ của doanh nghiệp còn yếu.

  2. Hoạt động mua bán công nghệ chủ yếu dựa vào hàng nội địa và nhập khẩu: Hàng nội chiếm 77% tổng lượng mua, trong đó chỉ 25% mua tại thị trường Hải Phòng, còn lại mua từ các tỉnh khác và nước ngoài. Tỷ lệ nhập khẩu công nghệ chiếm 23%, trong đó dây chuyền công nghệ nhập khẩu chiếm 48,1%, thuê chuyên gia 41%, thiết bị lẻ 29%.

  3. Khả năng cung cấp công nghệ của các tổ chức KH&CN còn khiêm tốn: Trong 172 đơn vị tham gia TTCN, chỉ có 44 đơn vị tham gia bán hàng, chiếm khoảng 25%. Các sản phẩm KH&CN có hàm lượng chất xám cao chiếm 22,2% tổng lượng hàng bán được. Nhiều sản phẩm nghiên cứu không phù hợp nhu cầu thị trường hoặc bị rào cản cơ chế chính sách.

  4. Mối quan hệ cung - cầu công nghệ còn lỏng lẻo: 79% đơn vị đặt hàng với thị trường ngoài Hải Phòng, thể hiện sự thiếu gắn kết giữa các tổ chức KH&CN và doanh nghiệp địa phương. Thiếu thông tin là nguyên nhân chính khiến các bên không mua hoặc không bán được hàng (26% và 18% tương ứng).

  5. Tổ chức trung gian, môi giới công nghệ chưa phát triển: 100% giao dịch mua bán công nghệ được thực hiện trực tiếp giữa người mua và người bán, không có sự hỗ trợ của các tổ chức trung gian chuyên nghiệp. Các tổ chức dịch vụ KH&CN còn nhỏ lẻ, thiếu năng lực tài chính và nhân lực.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy TTCN Hải Phòng đang trong giai đoạn hình thành với nhiều hạn chế về năng lực cung ứng công nghệ và sự kết nối giữa bên cung và bên cầu. Mức độ đáp ứng nhu cầu công nghệ thấp do tiềm lực nghiên cứu và phát triển công nghệ của các tổ chức KH&CN còn yếu, chưa gắn kết chặt chẽ với nhu cầu thực tế của doanh nghiệp. Điều này tương đồng với các nghiên cứu về TTCN tại các địa phương khác ở Việt Nam, nơi mà cơ chế quản lý và chính sách hỗ trợ chưa đủ mạnh để thúc đẩy sự phát triển bền vững của thị trường.

Thiếu các tổ chức trung gian chuyên nghiệp làm giảm hiệu quả giao dịch và tăng chi phí giao dịch, gây khó khăn cho việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Sự lỏng lẻo trong mối quan hệ cung - cầu cũng làm giảm động lực đổi mới công nghệ của doanh nghiệp, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh và khả năng mở rộng thị trường xuất khẩu.

Việc Hải Phòng đã tổ chức các sự kiện như Techmart và thành lập Sàn giao dịch công nghệ thiết bị là những bước tiến quan trọng, tuy nhiên cần tiếp tục hoàn thiện cơ sở hạ tầng thông tin và nâng cao nhận thức xã hội về vai trò của TTCN. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ doanh nghiệp có nhu cầu công nghệ, tỷ lệ hàng hóa công nghệ mua bán theo nhóm sản phẩm, và số lượng đơn vị tham gia bán hàng qua các năm sẽ minh họa rõ nét hơn thực trạng và xu hướng phát triển TTCN tại Hải Phòng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường mối quan hệ cung - cầu công nghệ: Xây dựng các chương trình kết nối, hợp tác giữa tổ chức KH&CN và doanh nghiệp nhằm nâng cao sự hiểu biết và đáp ứng nhu cầu công nghệ thực tế. Chủ thể thực hiện: Sở KH&CN Hải Phòng, các trường đại học, doanh nghiệp; Thời gian: 2010-2015.

  2. Phát triển tổ chức trung gian, môi giới công nghệ chuyên nghiệp: Hỗ trợ thành lập các công ty tư vấn, trung tâm môi giới công nghệ có năng lực tài chính và chuyên môn để thúc đẩy giao dịch công nghệ hiệu quả. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Sở KH&CN; Thời gian: 2010-2013.

  3. Hoàn thiện cơ chế chính sách hỗ trợ phát triển TTCN: Rà soát, điều chỉnh các chính sách ưu đãi, hỗ trợ tài chính cho nghiên cứu phát triển công nghệ và thương mại hóa sản phẩm KH&CN, đồng thời tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho hoạt động TTCN. Chủ thể thực hiện: Bộ KH&CN, UBND thành phố; Thời gian: 2010-2015.

  4. Nâng cao năng lực nghiên cứu và phát triển công nghệ tại địa phương: Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, khuyến khích nghiên cứu ứng dụng gắn với nhu cầu doanh nghiệp. Chủ thể thực hiện: Các viện nghiên cứu, trường đại học, doanh nghiệp; Thời gian: 2010-2020.

  5. Xây dựng hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu công nghệ hiện đại: Phát triển các nền tảng thông tin trực tuyến, ngân hàng dữ liệu công nghệ cập nhật thường xuyên để hỗ trợ tìm kiếm, giao dịch và phổ biến công nghệ. Chủ thể thực hiện: Sở KH&CN, Trung tâm Thông tin KH&CN; Thời gian: 2010-2014.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách: Giúp hiểu rõ thực trạng và các điều kiện phát triển TTCN tại địa phương, từ đó xây dựng chính sách phù hợp nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo và phát triển kinh tế.

  2. Doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Hải Phòng: Cung cấp thông tin về thị trường công nghệ, giúp doanh nghiệp nhận diện nhu cầu công nghệ, tìm kiếm đối tác cung cấp công nghệ phù hợp để nâng cao năng lực cạnh tranh.

  3. Các tổ chức nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ: Hỗ trợ định hướng nghiên cứu ứng dụng, tăng cường hợp tác với doanh nghiệp, nâng cao hiệu quả thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

  4. Các tổ chức trung gian, môi giới công nghệ và tư vấn: Cung cấp cơ sở để phát triển các dịch vụ hỗ trợ giao dịch công nghệ, từ đó nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động môi giới, tư vấn công nghệ.

Câu hỏi thường gặp

  1. TTCN là gì và có vai trò như thế nào trong phát triển kinh tế?
    TTCN là thị trường mua bán hàng hóa công nghệ và dịch vụ KH&CN, đóng vai trò cầu nối giữa bên cung và bên cầu công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh doanh nghiệp và phát triển kinh tế bền vững.

  2. Điều kiện bên trong và bên ngoài ảnh hưởng thế nào đến TTCN?
    Điều kiện bên trong gồm mối quan hệ cung - cầu, mức độ đáp ứng nhu cầu công nghệ; điều kiện bên ngoài là cơ chế quản lý nhà nước, nhận thức xã hội và mối quan hệ với các thị trường khác. Cả hai điều kiện này quyết định sự hình thành và phát triển của TTCN.

  3. Tại sao TTCN Hải Phòng phát triển chậm?
    Nguyên nhân chính là năng lực cung ứng công nghệ còn hạn chế, mối quan hệ cung - cầu lỏng lẻo, thiếu tổ chức trung gian chuyên nghiệp, và cơ chế chính sách chưa hoàn thiện, dẫn đến hiệu quả giao dịch thấp và động lực đổi mới công nghệ yếu.

  4. Các doanh nghiệp Hải Phòng nên làm gì để tận dụng TTCN?
    Doanh nghiệp cần tăng cường hợp tác với các tổ chức KH&CN, chủ động tìm kiếm và tiếp nhận công nghệ phù hợp, tham gia các sự kiện công nghệ, đồng thời nâng cao năng lực nghiên cứu và phát triển nội bộ.

  5. Làm thế nào để phát triển tổ chức trung gian công nghệ hiệu quả?
    Cần có chính sách hỗ trợ về tài chính, đào tạo chuyên môn, xây dựng hệ thống thông tin hiện đại và tạo môi trường pháp lý thuận lợi để các tổ chức trung gian có thể hoạt động chuyên nghiệp, hỗ trợ giao dịch công nghệ hiệu quả.

Kết luận

  • TTCN Hải Phòng đã hình thành và phát triển bước đầu từ năm 2001, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về năng lực cung ứng và kết nối cung - cầu công nghệ.
  • Điều kiện bên trong như mức độ đáp ứng nhu cầu công nghệ và mối quan hệ cung - cầu còn yếu, điều kiện bên ngoài như cơ chế quản lý và nhận thức xã hội chưa đủ mạnh để thúc đẩy TTCN phát triển bền vững.
  • Các tổ chức trung gian, môi giới công nghệ chưa phát triển, làm giảm hiệu quả giao dịch và thương mại hóa kết quả nghiên cứu.
  • Cần tăng cường hợp tác giữa các bên, hoàn thiện chính sách, phát triển tổ chức trung gian và nâng cao năng lực nghiên cứu ứng dụng để thúc đẩy TTCN phát triển.
  • Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng chương trình kết nối cung - cầu, phát triển tổ chức trung gian, hoàn thiện cơ chế chính sách và nâng cấp hệ thống thông tin công nghệ.

Hành động ngay hôm nay để góp phần phát triển TTCN Hải Phòng bền vững, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo và sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong thời kỳ hội nhập!