Tác động của dòng vốn quốc tế đến ổn định tài chính ASEAN

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

TÓM TẮT LUẬN ÁN

ABSTRACT

DANH MỤC BẢNG

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

1.1. Tính cấp thiết của đề tài

1.2. Mục tiêu của đề tài

1.3. Câu hỏi nghiên cứu

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

1.4.1. Đối tượng nghiên cứu

1.4.2. Phạm vi nghiên cứu

1.5. Phương pháp nghiên cứu

1.5.1. Dữ liệu nghiên cứu

1.5.2. Phương pháp phân tích

1.6. Đóng góp của đề tài

1.7. Kết cấu của đề tài

2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU

2.1. Các khái niệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu

2.1.1. Khái niệm về dòng vốn quốc tế

2.1.2. Khái niệm về sự ổn định tài chính

2.1.3. Cơ sở lý thuyết liên quan đến vấn đề nghiên cứu

2.1.3.1. Lý thuyết về dòng vốn quốc tế

2.1.3.1.1. Lý thuyết về dòng vốn trực tiếp

2.1.3.1.2. Lý thuyết về dòng vốn gián tiếp và dòng vốn khác

2.1.3.2. Lý thuyết về ổn định tài chính

2.1.3.3. Lý thuyết về tác động của dòng vốn quốc tế đến sự ổn định tài chính

2.2. Lược khảo các nghiên cứu liên quan

2.2.1. Lược khảo các yếu tố tác động đến ổn định tài chính

2.2.1.1. Tác động đến ổn định tài chính từ hội nhập tài chính toàn cầu

2.2.1.2. Tác động đến ổn định tài chính của yếu tố trong nước và yếu tố toàn cầu

2.2.1.3. Tác động đến ổn định tài chính thông qua kênh ngân hàng toàn cầu

2.2.1.4. Tác động vay nợ nước ngoài của các công ty tại thị trường mới nổi

2.2.2. Đo lường ổn định tài chính

2.3. Các bằng chứng thực nghiệm về tác động của dòng vốn quốc tế đến ổn định tài chính

2.4. Một số nhận xét và khoảng trống nghiên cứu

2.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 2

3. CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU

3.1. Quy trình nghiên cứu

3.2. Xây dựng giả thuyết nghiên cứu

3.3. Mô hình nghiên cứu

3.4. Phương pháp phân tích

3.5. KẾT LUẬN CHƯƠNG 3

4. CHƯƠNG 4: TÁC ĐỘNG CỦA DÒNG VỐN QUỐC TẾ ĐẾN ỔN ĐỊNH TÀI CHÍNH TẠI CÁC NƯỚC ASEAN

4.1. Thực trạng dòng vốn quốc tế tại ASEAN và Việt Nam

4.1.1. Thực trạng dòng vốn quốc tế tại các quốc gia ASEAN

4.1.2. Thực trạng dòng vốn quốc tế tại Việt Nam

4.2. Kết quả nghiên cứu mô hình thực nghiệm tại ASEAN

4.2.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu

4.2.2. Phân tích tương quan

4.2.3. Kết quả hồi quy

4.2.4. Kiểm tra độ bền và phương pháp đo lường thay thế

4.2.5. Tiếp cận phương pháp hồi quy tác động cố định (FEM-Fixed effects model)

4.2.6. Tiếp cận phương pháp hồi quy GMM

4.2.7. Ảnh hưởng của quy mô ngân hàng

4.2.8. Ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính toàn cầu

4.3. Kết quả nghiên cứu mô hình thực nghiệm tại Việt Nam

4.3.1. Thống kê mô tả và ma trận tương quan

4.3.2. Kết quả thực nghiệm chính

4.3.3. Thay thế đo lường biến độc lập quan tâm chính

4.3.4. Tiếp cận phương pháp hồi quy GMM

4.3.5. Tác động từ cuộc khủng hoảng

4.3.6. Ảnh hưởng từ quy mô ngân hàng

4.4. KẾT LUẬN CHƯƠNG 4

5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT

5.1. Một số hàm ý chính sách

5.1.1. Đối với cơ quan quản lý

5.1.2. Đối với các NHTM

5.2. Hạn chế của luận án và gợi mở hướng nghiên cứu tiếp theo

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Tác Động Dòng Vốn Quốc Tế Đến ASEAN 2024

Các yếu tố kinh tế toàn cầu tác động mạnh mẽ đến kinh tế các quốc gia thông qua thương mại và hệ thống tài chính. Dòng vốn quốc tế ngày càng quan trọng, thúc đẩy phát triển kinh tế, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Các nhà nghiên cứu kinh tế và hoạch định chính sách tại các tổ chức quốc tế như IMF, WB, BIS và ADB đặc biệt quan tâm đến vấn đề này. Các cuộc khủng hoảng tài chính khu vực Đông Nam Á năm 1997-1998, khủng hoảng kinh tế tài chính toàn cầu 2008-2009 và khủng hoảng nợ Châu Âu 2010-2011 cho thấy dòng vốn quốc tế, đặc biệt là dòng vốn gián tiếp, là yếu tố quan trọng góp phần lan truyền khủng hoảng tài chính và tác động đến chính sách tiền tệ, chính sách tài khóa của các quốc gia. Theo Borio (2007), dòng vốn quốc tế có thể gây ra những biến động lớn cho nền kinh tế.

1.1. Vai trò của dòng vốn quốc tế với kinh tế ASEAN

Dòng vốn quốc tế góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống tài chính trong nước (Levine & ctg, 2001) và có tác động tích cực lên tăng trưởng khi quốc gia đó có nền tảng thể chế mạnh và khi hệ thống tài chính có đủ độ sâu và đã phát triển (Kose & ctg, 2009). Tuy nhiên, việc thu hút dòng vốn nước ngoài có thể gây ra hiện tượng thất thoát vốn, dẫn đến dòng vốn đảo chiều ra khỏi các quốc gia và tạo nên khủng hoảng cán cân thanh toán. Do đó, dòng vốn quốc tế, đặc biệt dòng vốn gián tiếp có thể gây nên khủng hoảng kinh tế, trì hoãn quá trình tăng trưởng và tăng rủi ro cho hệ thống tài chính (Graham và Krugman, 1995).

1.2. Thực trạng nghiên cứu về ổn định tài chính ASEAN

Cho đến nay mặc dù đã có nhiều nghiên cứu về sự ổn định tài chính nhưng có ít nghiên cứu đến tác động của dòng vốn quốc tế đến sự ổn định tài chính tại các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), trong đó có Việt Nam. Ở Việt Nam, nghiên cứu của Vũ Minh Long và Nguyễn Đức Thành (2015) đã đề cập đến ổn định tài chính Việt Nam thông qua việc đánh giá mức độ chịu đựng rủi ro của hệ thống ngân hàng thương mại trước những ảnh hưởng bất lợi từ nền kinh tế nhưng chưa nghiên cứu các yếu tố tác động đến sự ổn định tài chính này.

II. Thách Thức Ổn Định Tài Chính ASEAN Từ Dòng Vốn 2024

Thực tế cho thấy, dòng vốn gián tiếp thường biến động nhiều hơn so với dòng vốn trực tiếp và sự biến động này càng gia tăng trong thời gian gần đây. Sự dịch chuyển các dòng vốn gián tiếp có thể làm gia tăng các rủi ro và tính dễ tổn thương lên hệ thống tài chính cũng như lên nền kinh tế vĩ mô. Một số nghiên cứu đề cập đến tác động của dòng vốn đầu tư gián tiếp đến nền kinh tế vĩ mô của Việt Nam như nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Kim Thanh (2015), Hạ Thị Thiều Dao (2014) và Nguyễn Thanh Cai (2021). Các nghiên cứu này mang tính chất định tính, chưa đo lường định lượng tác động của dòng vốn quốc tế gián tiếp đến hệ thống tài chính Việt Nam.

2.1. Cộng đồng kinh tế ASEAN và dòng vốn đầu tư

Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) được thành lập vào năm 2015 với mục tiêu hình thành một khu vực kinh tế ASEAN ổn định, thịnh vượng và có khả năng cạnh tranh cao, trong đó hàng hóa, dịch vụ, đầu tư sẽ được chu chuyển tự do và vốn được lưu chuyển tự do hơn, kinh tế phát triển đồng đều, đói nghèo và chênh lệch kinh tế - xã hội được giảm bớt. Với sự hình thành AEC, ASEAN trở thành một khu vực kinh tế có độ mở cao, tăng trưởng phụ thuộc nhiều vào yếu tố trong khu vực và trên thế giới.

2.2. Rủi ro tiềm ẩn từ dòng vốn quốc tế vào ASEAN

Với sự dịch chuyển của dòng vốn quốc tế vào ASEAN, việc lây nhiễm và chịu tác động lan truyền từ dòng vốn quốc tế là khó tránh khỏi mà các cuộc khủng hoảng tài chính 1997-1998 và 2008-2009 là minh chứng. Chính vì vậy, các bằng chứng thực nghiệm về sự ổn định tài chính và tác động của dòng vốn quốc tế đến sự ổn định tài chính tại các quốc gia ASEAN trở thành vấn đề cấp thiết trong việc nghiên cứu và hoạch định các chính sách, đặc biệt là chính sách tiền tệ và ổn định tiền tệ - tài chính , đóng góp vào việc bảo đảm an toàn hệ thống ngân hàng - tài chính, hạn chế và phòng ngừa rủi ro, khủng hoảng tài chính trong tương lai, ổn định kinh tế vĩ mô, qua đó nâng cao sức cạnh tranh của các nền kinh tế và phát triển bền vững trong khu vực.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Tác Động Dòng Vốn Đến ASEAN

Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu chủ đạo là phương pháp định lượng để phân tích mức độ tác động của dòng vốn quốc tế gián tiếp cũng như trực tiếp và dòng vốn khác đến sự ổn định tài chính ASEAN. Bên cạnh đó, luận án cũng kết hợp các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh theo thời gian để chỉ ra xu hướng biến động chung của các biến chính trong nghiên cứu.

3.1. Nguồn dữ liệu nghiên cứu về dòng vốn ASEAN

Đối với dữ liệu vĩ mô, luận án sử dụng dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các nguồn đáng tin cậy như: Ngân hàng thế giới (WB) và Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) giai đoạn 2008 – 2019. Bên cạnh đó, liên quan đến các chỉ số tài chính của các ngân hàng, luận án thu thập từ nguồn Datastream với tổng cộng 96 ngân hàng ở 6 quốc gia thuộc mẫu đại diện trong cùng khoảng thời gian nêu trên.

3.2. Phạm vi nghiên cứu về ổn định tài chính ASEAN

Luận án tập trung nghiên cứu sự ổn định tài chính và tác động của dòng vốn quốc tế đến ổn định tài chính của 6 nước ASEAN (Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam) dựa trên số liệu thứ cấp thu thập cho giai đoạn 2008-2019. Luận án giới hạn đánh giá sự ổn định tài chính thông qua ổn định hệ thống ngân hàng vì một số lý do: hệ thống ngân hàng là thành phần quan trọng nhất trong hệ thống tài chính và là yếu tố quan trọng quyết định đến tăng trưởng kinh tế ở mỗi quốc gia (theo Anginer & Demirguc-Kunt, 2018).

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Tác Động Dòng Vốn Đến Ổn Định ASEAN

Hệ thống ngân hàng tại các nước ASEAN mà đặc biệt là ASEAN-6 sẽ cung cấp một bối cảnh phù hợp cho mục tiêu nghiên cứu của luận án. Thật vậy, sau cuộc khủng hoảng tài chính Châu Á năm 1997 và gần đây nhất là khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008, hệ thống ngân hàng tại các nước này đã chứng kiến những thay đổi đáng kể, từ việc được đánh giá là một trong những khu vực năng động và phát triển nhất đến những cải cách về quy định, năng lực quản lý, tư nhân hóa, tự do hóa tài chính và nhất là tăng cường nguồn lực vốn của các ngân hàng theo tiêu chuẩn Basel (Chan et al.

4.1. Tác động của dòng vốn gián tiếp đến ổn định tài chính

Có những dự báo rằng ASEAN sẽ trở thành một trong những khu vực thương mại lớn nhất và đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tài chính toàn cầu. Do vậy, đây là một trong các khu vực sẽ dành được nhiều sự quan tâm nhất định từ các nhà đầu tư quốc tế kể cả đầu tư gián tiếp lẫn trực tiếp. Đi kèm với điều này, dòng vốn quốc tế sẽ chứa đựng những tiềm ẩn rủi ro có thể phát sinh cho hệ thống ngân hàng nói riêng và hệ thống tài chính nói chung mà bài học lịch sử năm 1997 đã là minh chứng bởi lẽ hệ thống ngân hàng thương mại tại các nước này vẫn là nguồn tài chính quan trọng cũng như chi phối hoạt động kinh tế với việc nắm giữ hơn 82% thị phần tổng tài sản tài chính (De Leon, 2020; Pak & Asian Development Bank, 2013).

4.2. So sánh tác động trong và sau khủng hoảng tài chính

Về phạm vi thời gian 2008-2019, giai đoạn 2008-2019 là khoảng thời gian nền kinh tế ASEAN trải qua giai đoạn khủng hoảng và sau khủng hoảng để đề tài có thể nghiên cứu sự khác biệt về tác động của dòng vốn quốc tế đến sự ổn định tài chính trong các giai đoạn khác nhau.

V. Hàm Ý Chính Sách Về Quản Lý Dòng Vốn Tại ASEAN

Nghiên cứu này cung cấp những hàm ý chính sách quan trọng cho các cơ quan quản lý và các ngân hàng thương mại trong khu vực ASEAN. Việc hiểu rõ tác động của dòng vốn quốc tế đến ổn định tài chính là rất quan trọng để đưa ra các biện pháp phòng ngừa và ứng phó hiệu quả với các rủi ro tài chính tiềm ẩn.

5.1. Đối với cơ quan quản lý tài chính tiền tệ ASEAN

Các cơ quan quản lý cần tăng cường giám sát và điều tiết dòng vốn quốc tế, đặc biệt là dòng vốn gián tiếp, để giảm thiểu rủi ro cho hệ thống tài chính. Điều này có thể bao gồm việc áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn thận trọng và tăng cường hợp tác khu vực trong việc quản lý dòng vốn.

5.2. Đối với các ngân hàng thương mại trong khu vực ASEAN

Các ngân hàng thương mại cần nâng cao năng lực quản lý rủi ro và đa dạng hóa nguồn vốn để giảm sự phụ thuộc vào dòng vốn nước ngoài. Đồng thời, cần tăng cường tuân thủ các quy định về an toàn vốn và thanh khoản để đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng.

Luận án tiến sĩ: Tác động của dòng vốn quốc tế đến sự ổn định tài chính ASEAN