I. Tổng Quan Rủi Ro Tín Dụng Ngân Hàng TMCP Việt Nam
Hệ thống ngân hàng đóng vai trò then chốt trong việc điều hòa vốn và thực thi chính sách tiền tệ, đảm bảo sự ổn định kinh tế. Tuy nhiên, hệ thống ngân hàng Việt Nam đã bộc lộ nhiều yếu điểm, đặc biệt là rủi ro tín dụng, sau cuộc khủng hoảng kinh tế 2007-2008. Tăng trưởng tín dụng quá nóng, có thời điểm vượt 1.2 lần GDP, đã dẫn đến tình trạng nợ xấu khó kiểm soát. Đề án sáp nhập ngân hàng cũng cho thấy sự thiếu vững mạnh của các ngân hàng trước các cú sốc tài chính. Do đó, việc kiểm tra sức chịu đựng của các ngân hàng trước rủi ro tín dụng là vô cùng cần thiết. Các cơ quan giám sát cần thường xuyên đánh giá khả năng chống chịu của các NHTM trước các yếu tố bất lợi. Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá và đưa ra các giải pháp kịp thời để củng cố sự ổn định của hệ thống ngân hàng Việt Nam.
1.1. Tầm quan trọng của việc đánh giá rủi ro tín dụng
Việc đánh giá rủi ro tín dụng ngân hàng là vô cùng quan trọng để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của hệ thống tài chính quốc gia. Theo Nguyễn Minh Phong (2011), tăng trưởng tín dụng quá nhanh đã tạo ra sức ép lớn cho nền kinh tế, dẫn đến nhiều hệ lụy như chứng khoán tụt dốc, bong bóng bất động sản vỡ, lạm phát cao. Do đó, việc kiểm soát và quản lý rủi ro tín dụng là yếu tố then chốt để duy trì sự ổn định kinh tế vĩ mô.
1.2. Thực trạng rủi ro tín dụng tại các NHTM Việt Nam
Thực tế cho thấy, các NHTM Việt Nam vẫn chưa thực sự vững mạnh để có thể chịu đựng được những cú sốc của những cơn bão tài chính, rủi ro tín dụng có thể xảy ra bất cứ lúc nào hoặc khi có yếu tố bất lợi bất ngờ xảy ra. Vấn đề đặt ra là trong tương lai, việc áp dụng hợp nhất, sáp nhập liệu có hiệu quả nữa hay không khi bản thân việc sáp nhập đã làm cho các ngân hàng lớn hơn chịu áp lực từ các khoản nợ xấu của ngân hàng bị sáp nhập, không chỉ vậy, việc sáp nhập còn làm món nợ xấu tăng lên mà chưa chắc đã hóa giải hết.
II. Thách Thức Quản Trị Rủi Ro Tín Dụng Ngân Hàng Hiện Nay
Mặc dù quản trị rủi ro tín dụng đã được quan tâm, nhưng vẫn còn nhiều thách thức đặt ra cho các ngân hàng thương mại Việt Nam. Các công cụ đánh giá rủi ro tín dụng còn hạn chế, thiếu các nghiên cứu chuyên sâu về sức chịu đựng rủi ro tín dụng. Việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế như Basel II, Basel III còn chậm. Bên cạnh đó, sự thay đổi nhanh chóng của môi trường kinh tế vĩ mô, biến động lãi suất, lạm phát, và các yếu tố bất ổn khác cũng gây khó khăn cho việc dự báo và kiểm soát rủi ro tín dụng. Cần có những giải pháp đồng bộ và hiệu quả để nâng cao năng lực quản trị rủi ro tín dụng của các ngân hàng.
2.1. Thiếu công cụ đánh giá rủi ro tín dụng hiệu quả
Ở Việt Nam, vẫn chưa có công cụ nào được đề xuất để NHNN tiến hành việc đánh giá sức khỏe của các NHTM định kỳ, phát hiện nguồn gốc rủi ro của hệ thống, hơn nữa cũng chưa có nhiều nghiên cứu hoàn chỉnh nào được thực hiện nhằm đánh giá sức chịu đựng rủi ro tín dụng (phần lớn các nghiên cứu tập trung vào sức chịu đựng rủi ro thanh khoản). Vì vậy, việc nghiên cứu và kiểm tra sức chịu đựng của các ngân hàng Việt Nam đối với rủi ro tín dụng là điều cần thiết, để đánh giá và đưa ra các giải pháp kịp thời trước những biến động bất lợi của nền kinh tế trong tương lai, củng cố sức mạnh và sự ổn định của hệ thống ngân hàng Việt Nam.
2.2. Áp lực từ biến động kinh tế vĩ mô và chính sách
Các yếu tố vĩ mô như tốc độ tăng trưởng GDP, lạm phát, lãi suất…đến chất lượng tín dụng thể hiện qua tỷ lệ nợ xấu. Do hạn chế số liệu chuỗi thời gian về nợ xấu ở Việt Nam, tác giả đã sử dụng hồi quy GMM cho dữ liệu bảng thay cho mô hình VAR vốn được sử dụng rộng rãi để đánh giá các yếu tố tác động đến nợ xấu ngân hàng. Mô hình hồi quy này sẽ giúp cho việc đánh giá khách quan nhân tố nào tác động đến tỷ lệ nợ xấu và tác động với mức độ nào trong cả ngắn hạn và dài hạn, từ đó tính toán hệ số an toàn vốn tối thiểu-là biến đại diện cho chất lượng tín dụng của các ngân hàng sau cú sốc.
2.3. Hạn chế trong việc áp dụng chuẩn mực quốc tế
Nghiên cứu cũng phân tích rủi ro tín dụng có thể ảnh hưởng đến tỷ lệ an toàn vốn như thế nào, từ đó xác định được lộ trình áp dụng BASEL về quy định an toàn vốn. Nghiên cứu cũng đề xuất cách thức xây dựng kịch bản bất lợi từ các sự kiện lịch sử và kịch bản giả định để thực hiện Stress testing, đảm bảo các kịch bản đưa ra là hợp lý và có khả năng xảy ra cho hệ thống ngân hàng Việt Nam.
III. Phương Pháp Kiểm Tra Sức Chịu Đựng Rủi Ro Tín Dụng NHTM
Để kiểm tra sức chịu đựng rủi ro tín dụng, nghiên cứu này sử dụng phương pháp Stress testing vĩ mô, kết hợp nghiên cứu định tính và định lượng. Các kịch bản vĩ mô (cơ sở và bất lợi) được xây dựng dựa trên phân tích tình hình kinh tế vĩ mô Việt Nam và dự báo của các tổ chức uy tín. Mô hình hồi quy GMM được sử dụng để đánh giá tác động của các yếu tố vĩ mô đến tỷ lệ nợ xấu. Từ đó, tính toán tác động đến hệ số an toàn vốn (CAR) của các ngân hàng. Phương pháp này giúp đánh giá khả năng chống chịu của các ngân hàng trước các cú sốc kinh tế.
3.1. Xây dựng kịch bản vĩ mô cho Stress testing
Tác giả sử dụng phương pháp thống kê, phân tích các dữ liệu lịch sử những năm gần đây của Việt Nam kết hợp với phương pháp so sánh, tổng hợp và nhận định của các chuyên gia trong Báo cáo triển vọng kinh tế thế giới ấn bản tháng 04/2015 làm căn cứ phân tích để xây dựng kịch bản cơ sở. Đồng thời dựa trên việc tham khảo dữ liệu lịch sử, từ các cuộc khủng hoảng kinh tế trước đây để xây dựng kịch bản bất lợi với quy mô và yếu tố gây sốc cao hơn nhiều so với sự kiện lịch sử trước đó.
3.2. Sử dụng mô hình GMM để đánh giá tác động
Tác giả xây dựng một mô hình kinh tế lượng để kiểm định sự ảnh hưởng của các biến số vĩ mô như tốc độ tăng trưởng GDP, lạm phát, lãi suất…đến chất lượng tín dụng thể hiện qua tỷ lệ nợ xấu. Do hạn chế số liệu chuỗi thời gian về nợ xấu ở Việt Nam, tác giả đã sử dụng hồi quy GMM cho dữ liệu bảng thay cho mô hình VAR vốn được sử dụng rộng rãi để đánh giá các yếu tố tác động đến nợ xấu ngân hàng.
3.3. Đánh giá tác động đến hệ số an toàn vốn CAR
Mô hình hồi quy này sẽ giúp cho việc đánh giá khách quan nhân tố nào tác động đến tỷ lệ nợ xấu và tác động với mức độ nào trong cả ngắn hạn và dài hạn, từ đó tính toán hệ số an toàn vốn tối thiểu-là biến đại diện cho chất lượng tín dụng của các ngân hàng sau cú sốc. Sức chịu đựng của các ngân hàng này cao hơn thấp thể hiện ở hệ số an toàn vốn trước và sau khi có sự thay đổi các yếu tố vĩ mô hay sau khi tiến hành kiểm tra với các kịch bản bất lợi.
IV. Kết Quả Nghiên Cứu Sức Chịu Đựng Rủi Ro Tín Dụng NHTM
Kết quả nghiên cứu cho thấy, trong điều kiện kinh tế bình thường, các NHTM Việt Nam có khả năng duy trì hệ số CAR trên mức quy định 9%. Tuy nhiên, khi đối mặt với kịch bản kinh tế bất lợi hoặc nợ xấu tăng cao, một số ngân hàng có thể gặp khó khăn trong việc đảm bảo CAR. Điều này cho thấy hệ thống ngân hàng Việt Nam tương đối ổn định, nhưng cần tăng cường giám sát và kiểm tra để duy trì trạng thái hiện có và cải thiện các rủi ro tiềm ẩn. Cần có các biện pháp phòng ngừa và ứng phó kịp thời để giảm thiểu tác động tiêu cực của rủi ro tín dụng.
4.1. Đánh giá khả năng duy trì hệ số CAR trong điều kiện bình thường
Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng, trong hai năm 2015-2016 nếu nền kinh tế ở trạng thái bình thường như dự báo, không có ngân hàng nào có hệ số CAR dưới mức quy định là 9%, các ngân hàng này vẫn hoạt động tốt trước các tín hiệu của thị trường.
4.2. Tác động của kịch bản bất lợi đến hệ số CAR
Mặt khác, khi đặt các ngân hàng này vào trạng thái nền kinh tế bất lợi hoặc nợ xấu tăng cao, đa số các ngân hàng đều chịu đựng tốt khi kết quả chỉ ra có 3-5/20 ngân hàng có hệ số CAR duy trì dưới mức 9%.
4.3. Nhận định về sự ổn định của hệ thống ngân hàng
Như vậy, có thể nói hệ thống ngân hàng Việt Nam sẽ hoạt động tương đối ổn định trong những năm tiếp theo, tuy nhiên, việc kiểm tra và giám sát của NHNN cũng cần thường xuyên và chặt chẽ hơn để duy trì trạng thái hiện có, theo dõi các ngân hàng có nguy cơ sụp đổ và cải thiện những rủi ro có thể xảy ra.
V. Giải Pháp Nâng Cao Sức Chịu Đựng Rủi Ro Tín Dụng NHTM
Để nâng cao sức chịu đựng rủi ro tín dụng, các NHTM Việt Nam cần tăng cường quản trị rủi ro, nâng cao chất lượng tín dụng, đa dạng hóa danh mục cho vay, và tăng cường trích lập dự phòng rủi ro. NHNN cần tăng cường giám sát, kiểm tra, và có các chính sách hỗ trợ kịp thời. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các ngân hàng và cơ quan quản lý để đảm bảo sự ổn định và phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng. Việc áp dụng các chuẩn mực quốc tế về quản trị rủi ro cũng cần được đẩy mạnh.
5.1. Tăng cường quản trị rủi ro và nâng cao chất lượng tín dụng
Bản thân các ngân hàng cần phải chuẩn bị sẵn sàng để chống đỡ với các nguy cơ rủi ro xảy ra và các cơ quan giám sát phải tiến hành kiểm tra sức chịu đựng rủi ro của các NHTM thường xuyên để xem các ngân hàng này có thể chịu đựng được các cú sốc kinh tế như thế nào, với các yếu tố bất lợi cao hay thấp.
5.2. Đa dạng hóa danh mục cho vay và tăng cường dự phòng
Việc đa dạng hóa danh mục cho vay giúp giảm thiểu rủi ro tập trung tín dụng, trong khi tăng cường trích lập dự phòng giúp các ngân hàng có nguồn lực để ứng phó với các khoản nợ xấu phát sinh.
5.3. Hoàn thiện khung pháp lý và tăng cường giám sát
NHNN cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về quản trị rủi ro, đồng thời tăng cường giám sát và kiểm tra hoạt động của các ngân hàng để đảm bảo tuân thủ các quy định và chuẩn mực.
VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Mở Rộng Rủi Ro Tín Dụng
Nghiên cứu này đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về sức chịu đựng rủi ro tín dụng của các NHTM Việt Nam. Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các chính sách và giải pháp nhằm nâng cao sự ổn định của hệ thống ngân hàng. Tuy nhiên, nghiên cứu còn một số hạn chế, như phạm vi nghiên cứu còn hẹp, chưa xem xét đến các yếu tố định tính. Hướng nghiên cứu mở rộng có thể tập trung vào việc phân tích sâu hơn về rủi ro hệ thống, rủi ro hoạt động, và tác động của Fintech đến rủi ro tín dụng.
6.1. Tóm tắt kết quả nghiên cứu chính về rủi ro tín dụng
Nghiên cứu này đã hệ thống hóa lý thuyết và trình bày các vấn đề căn bản của một bài kiểm tra tính ổn định của hệ thống ngân hàng. Cơ sở lý thuyết đưa ra và các bước thực hiện được trình bày cụ thể sẽ giúp những nghiên cứu kế thừa có thể áp dụng và phát triển.
6.2. Hạn chế của nghiên cứu và đề xuất hướng mở rộng
Nghiên cứu còn một số hạn chế, như phạm vi nghiên cứu còn hẹp, chưa xem xét đến các yếu tố định tính. Hướng nghiên cứu mở rộng có thể tập trung vào việc phân tích sâu hơn về rủi ro hệ thống, rủi ro hoạt động, và tác động của Fintech đến rủi ro tín dụng.
