I. Tổng quan kiểm soát chi NSNN cho đầu tư XDCB tại KBNN
Công tác kiểm soát chi NSNN cho đầu tư XDCB (xây dựng cơ bản) là một nhiệm vụ trọng yếu của hệ thống Kho bạc Nhà nước, đặc biệt tại các địa phương đang phát triển như huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai. Hoạt động này đảm bảo nguồn vốn từ dự toán ngân sách nhà nước được sử dụng đúng mục đích, hiệu quả, tuân thủ chặt chẽ các quy định pháp luật. Việc siết chặt quy trình kiểm soát chi không chỉ góp phần đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, mà còn ngăn chặn lãng phí, thất thoát, và giảm thiểu tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản. Tại KBNN Xuân Lộc, hoạt động này có vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội, thực hiện các mục tiêu trong kế hoạch vốn đầu tư hàng năm và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư. Các văn bản pháp lý quan trọng như Nghị định 99/2021/NĐ-CP và các Thông tư của Bộ Tài chính đã tạo ra hành lang pháp lý vững chắc, yêu cầu sự phối hợp chặt chẽ giữa KBNN, chủ đầu tư và ban quản lý dự án để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong từng khoản chi.
1.1. Vai trò của KBNN Xuân Lộc trong quản lý ngân sách địa phương
KBNN Xuân Lộc, trực thuộc Kho bạc Nhà nước Đồng Nai, giữ vai trò là "người gác cổng" cho ngân sách huyện. Đơn vị chịu trách nhiệm kiểm soát mọi khoản chi từ ngân sách, đặc biệt là các dự án đầu tư XDCB. Vai trò này bao gồm việc kiểm tra tính hợp pháp, hợp lệ của hồ sơ thanh toán vốn XDCB, đảm bảo các khoản chi phù hợp với dự toán ngân sách nhà nước đã được phê duyệt và tuân thủ kế hoạch vốn đầu tư trung và dài hạn. Thông qua công tác kiểm soát, KBNN Xuân Lộc góp phần ổn định quản lý ngân sách địa phương, đảm bảo nguồn lực tài chính được phân bổ hiệu quả cho các công trình trọng điểm, phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế và an sinh xã hội.
1.2. Cơ sở pháp lý điều chỉnh hoạt động thanh toán vốn đầu tư
Hoạt động thanh toán vốn đầu tư XDCB được điều chỉnh bởi một hệ thống văn bản pháp lý chặt chẽ. Nền tảng chính là Luật Đầu tư công, Luật Ngân sách nhà nước và các văn bản hướng dẫn thi hành. Đặc biệt, Nghị định 99/2021/NĐ-CP quy định chi tiết về quản lý, thanh toán, quyết toán dự án sử dụng vốn đầu tư công là kim chỉ nam cho mọi hoạt động nghiệp vụ. Bên cạnh đó, các Thông tư của Bộ Tài chính liên tục được cập nhật để hướng dẫn cụ thể về quy trình kiểm soát chi, hồ sơ, chứng từ và việc thực hiện cam kết chi NSNN. Việc nắm vững và áp dụng đúng các quy định này là yêu cầu bắt buộc đối với cán bộ KBNN cũng như các chủ đầu tư.
1.3. Mục tiêu của việc nâng cao chất lượng kiểm soát chi NSNN
Mục tiêu chính của việc nâng cao chất lượng kiểm soát chi NSNN là tối ưu hóa hiệu quả sử dụng vốn đầu tư. Cụ thể, các mục tiêu bao gồm: (1) Đảm bảo các khoản chi đúng đối tượng, đúng định mức và đúng quy định pháp luật. (2) Đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công, tránh tình trạng vốn chờ dự án. (3) Giảm thiểu và xử lý dứt điểm nợ đọng xây dựng cơ bản, đảm bảo sức khỏe tài chính cho nhà thầu và sự bền vững của dự án. (4) Tăng cường tính minh bạch, phòng chống tham nhũng, lãng phí trong đầu tư công. (5) Hỗ trợ cải cách thủ tục hành chính thông qua việc đơn giản hóa hồ sơ và ứng dụng công nghệ.
II. Những thách thức khi kiểm soát chi đầu tư XDCB tại Xuân Lộc
Mặc dù đã có nhiều nỗ lực, công tác kiểm soát chi NSNN cho đầu tư XDCB tại KBNN Xuân Lộc vẫn đối mặt với không ít thách thức. Luận văn của Võ Thị Hoài Thu (2015) đã chỉ ra rằng, những tồn tại này xuất phát từ cả yếu tố chủ quan và khách quan, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư. Một trong những vấn đề nổi cộm là sự phức tạp và thiếu đồng bộ của hồ sơ thanh toán vốn XDCB do các chủ đầu tư và ban quản lý dự án lập. Điều này dẫn đến việc hồ sơ phải chỉnh sửa nhiều lần, kéo dài thời gian xử lý và làm chậm quá trình giải ngân vốn đầu tư công. Hơn nữa, năng lực của một số cán bộ liên quan còn hạn chế, chưa cập nhật kịp thời các quy định mới. Tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản vẫn còn tồn tại ở một số dự án, gây khó khăn cho cả nhà thầu và công tác quyết toán dự án hoàn thành sau này. Những thách thức này đòi hỏi phải có các giải pháp đồng bộ để tháo gỡ.
2.1. Phân tích vướng mắc trong hồ sơ thanh toán vốn XDCB
Vướng mắc trong hồ sơ thanh toán vốn XDCB là một trong những rào cản lớn nhất. Các lỗi thường gặp bao gồm: thiếu chữ ký, dấu của các bên liên quan; sai sót trong bảng xác định giá trị khối lượng hoàn thành; chứng từ, hóa đơn không hợp lệ; hoặc hồ sơ không khớp với dự toán ngân sách nhà nước và hợp đồng đã ký. Nguyên nhân có thể do năng lực hạn chế của đơn vị lập hồ sơ, hoặc do sự phối hợp thiếu chặt chẽ giữa chủ đầu tư, đơn vị thi công và tư vấn giám sát. Những sai sót này buộc KBNN phải trả lại hồ sơ để bổ sung, hoàn thiện, làm gián đoạn luồng thanh toán vốn đầu tư và ảnh hưởng đến tiến độ chung của dự án.
2.2. Thực trạng nợ đọng xây dựng cơ bản và nguyên nhân
Nợ đọng xây dựng cơ bản là tình trạng khối lượng công việc đã hoàn thành, nghiệm thu nhưng chưa được thanh toán đủ vốn. Nguyên nhân chính bao gồm: việc bố trí kế hoạch vốn đầu tư hàng năm không đủ so với tiến độ thực hiện; dự án phải điều chỉnh tổng mức đầu tư nhưng chưa được phê duyệt bổ sung vốn kịp thời; và các vướng mắc trong khâu giải phóng mặt bằng làm phát sinh chi phí. Nợ đọng kéo dài không chỉ gây khó khăn tài chính cho nhà thầu mà còn làm tăng chi phí dự án và ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường đầu tư tại địa phương. Giải quyết dứt điểm nợ đọng là yêu cầu cấp thiết để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư.
2.3. Sự phối hợp giữa KBNN chủ đầu tư và ban quản lý dự án
Hiệu quả của quy trình kiểm soát chi phụ thuộc rất lớn vào sự phối hợp nhịp nhàng giữa ba bên: KBNN, chủ đầu tư và ban quản lý dự án. Tuy nhiên, trên thực tế, sự phối hợp này đôi khi còn chưa đồng bộ. Chủ đầu tư có thể chưa chủ động cung cấp thông tin, hoặc chậm trễ trong việc hoàn thiện hồ sơ. Ban quản lý dự án thiếu kinh nghiệm trong việc lập và quản lý hồ sơ. Trong khi đó, KBNN cần tăng cường vai trò hướng dẫn, tư vấn thay vì chỉ kiểm soát một cách máy móc. Việc thiếu một cơ chế trao đổi thông tin thường xuyên và minh bạch có thể dẫn đến những hiểu lầm và chậm trễ không đáng có trong quá trình thanh toán vốn đầu tư.
III. Phương pháp tối ưu quy trình kiểm soát chi NSNN cho đầu tư
Để giải quyết các thách thức hiện hữu, việc tối ưu hóa quy trình kiểm soát chi là giải pháp nền tảng. Một quy trình tinh gọn, rõ ràng và minh bạch sẽ giúp rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công và nâng cao trách nhiệm của các bên liên quan. Tại KBNN Xuân Lộc, việc cải tiến cần tập trung vào ba khâu chính: quản lý cam kết chi NSNN, quy trình xử lý tạm ứng và thu hồi tạm ứng, và cuối cùng là công tác quyết toán dự án hoàn thành. Việc áp dụng nguyên tắc "kiểm soát trước, thanh toán sau" một cách linh hoạt, đồng thời tăng cường hậu kiểm sẽ giúp giảm bớt gánh nặng thủ tục cho chủ đầu tư mà vẫn đảm bảo quản lý chặt chẽ nguồn vốn. Hơn nữa, việc chuẩn hóa các mẫu biểu, tài liệu trong hồ sơ thanh toán vốn XDCB và công khai quy trình trên các kênh thông tin sẽ giúp các đơn vị chủ động hơn trong công tác chuẩn bị.
3.1. Chuẩn hóa quy trình quản lý cam kết chi NSNN
Quản lý cam kết chi NSNN là công cụ quan trọng để kiểm soát chi tiêu trong phạm vi dự toán ngân sách nhà nước được giao. Quy trình này cần được chuẩn hóa từ khâu đăng ký, kiểm soát đến khi thực hiện thanh toán. KBNN cần yêu cầu chủ đầu tư đăng ký cam kết chi ngay sau khi hợp đồng với nhà thầu có hiệu lực. Hệ thống thông tin của KBNN phải ghi nhận và theo dõi chặt chẽ các khoản cam kết chi, đảm bảo không có khoản chi nào vượt dự toán. Việc này không chỉ giúp KBNN chủ động trong việc quản lý ngân quỹ mà còn giúp các cấp quản lý có cái nhìn tổng thể về nghĩa vụ chi của ngân sách trong tương lai.
3.2. Quy định về tạm ứng và thu hồi tạm ứng vốn đầu tư
Chính sách tạm ứng và thu hồi tạm ứng vốn cần được thực hiện nghiêm túc để đảm bảo vốn được sử dụng đúng mục đích và giảm rủi ro chiếm dụng vốn. Mức tạm ứng phải tuân thủ đúng quy định của hợp đồng và Nghị định 99/2021/NĐ-CP. KBNN Xuân Lộc cần kiểm soát chặt chẽ điều kiện tạm ứng, yêu cầu chủ đầu tư phải có bảo lãnh tạm ứng hợp lệ. Song song đó, quy trình thu hồi tạm ứng phải được gắn liền với các lần thanh toán vốn đầu tư khối lượng hoàn thành. KBNN phải tự động khấu trừ tiền tạm ứng theo tỷ lệ quy định, đảm bảo thu hồi hết vốn tạm ứng khi giá trị thanh toán đạt 80% giá trị hợp đồng.
3.3. Hướng dẫn nghiệp vụ quyết toán dự án hoàn thành hiệu quả
Công tác quyết toán dự án hoàn thành là khâu cuối cùng nhưng vô cùng quan trọng. Một dự án chỉ thực sự kết thúc khi đã được phê duyệt quyết toán. Để đẩy nhanh tiến độ, KBNN Xuân Lộc cần chủ động phối hợp với cơ quan tài chính và chủ đầu tư để hướng dẫn, đôn đốc lập báo cáo quyết toán ngay sau khi công trình được bàn giao, đưa vào sử dụng. KBNN cung cấp số liệu xác nhận về tình hình giải ngân vốn đầu tư công của dự án một cách nhanh chóng, chính xác. Đồng thời, cần có chế tài xử lý các trường hợp chậm nộp báo cáo quyết toán, tránh để dự án kéo dài không được quyết toán, gây lãng phí và khó khăn cho công tác quản lý tài sản công sau này.
IV. Cách áp dụng công nghệ và cải cách thủ tục hành chính
Để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư và hiện đại hóa công tác kiểm soát chi NSNN cho đầu tư XDCB, việc áp dụng công nghệ và đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính là xu thế tất yếu. Tại KBNN Xuân Lộc, việc triển khai dịch vụ công trực tuyến KBNN đã mang lại những kết quả tích cực ban đầu, giúp giảm thời gian đi lại và giao dịch giấy tờ cho các chủ đầu tư. Tuy nhiên, tiềm năng của chuyển đổi số vẫn còn rất lớn. Việc tích hợp, liên thông dữ liệu giữa KBNN, cơ quan tài chính, kế hoạch đầu tư và các ban quản lý dự án sẽ tạo ra một hệ sinh thái quản lý đầu tư công minh bạch và hiệu quả. Việc áp dụng chữ ký số, chuẩn hóa dữ liệu đầu vào và phân tích dữ liệu lớn có thể giúp cảnh báo sớm các rủi ro, sai phạm, từ đó nâng cao chất lượng kiểm soát chi từ gốc. Đây là giải pháp đột phá để thực hiện thành công các mục tiêu của quản lý ngân sách địa phương.
4.1. Khai thác hiệu quả dịch vụ công trực tuyến KBNN
Hệ thống dịch vụ công trực tuyến KBNN cho phép các đơn vị gửi hồ sơ và nhận kết quả xử lý qua mạng, giảm thiểu tiếp xúc trực tiếp và giấy tờ thủ công. Để khai thác tối đa hiệu quả, KBNN Xuân Lộc cần tăng cường đào tạo, hướng dẫn cho các chủ đầu tư và ban quản lý dự án về quy trình sử dụng. Đồng thời, hệ thống cần được liên tục nâng cấp để tối ưu hóa giao diện, đơn giản hóa các bước thao tác và đảm bảo an toàn, bảo mật thông tin. Việc 100% các giao dịch được thực hiện trực tuyến sẽ là bước tiến lớn trong cải cách thủ tục hành chính, góp phần rút ngắn thời gian giải ngân vốn đầu tư công.
4.2. Điểm mới của Nghị định 99 2021 NĐ CP và hướng dẫn áp dụng
Nghị định 99/2021/NĐ-CP mang đến nhiều điểm mới quan trọng, trao quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm cao hơn cho chủ đầu tư. Ví dụ, chủ đầu tư được tự chịu trách nhiệm về tính chính xác của khối lượng hoàn thành, KBNN tập trung kiểm soát tính pháp lý của hồ sơ. Để áp dụng hiệu quả, KBNN cần tổ chức các buổi tập huấn, phổ biến các quy định mới này cho tất cả các đơn vị sử dụng ngân sách trên địa bàn. Việc hiểu đúng và làm đúng theo tinh thần của Nghị định sẽ giúp tháo gỡ nhiều nút thắt, đơn giản hóa quy trình kiểm soát chi và thúc đẩy trách nhiệm của từng bên.
4.3. Nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát chi trong bối cảnh mới
Trong bối cảnh chuyển đổi số và các quy định pháp luật liên tục thay đổi, năng lực của cán bộ kiểm soát chi là yếu tố quyết định. Cán bộ KBNN không chỉ cần nắm vững nghiệp vụ, các Thông tư của Bộ Tài chính, mà còn phải thành thạo các công cụ công nghệ thông tin và có kỹ năng tư vấn, hỗ trợ chủ đầu tư. KBNN Xuân Lộc cần xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng định kỳ, khuyến khích cán bộ tự học hỏi, cập nhật kiến thức. Một đội ngũ cán bộ chuyên nghiệp, liêm chính và tận tâm sẽ là nền tảng vững chắc để nâng cao chất lượng kiểm soát chi NSNN cho đầu tư XDCB.
V. Kết quả và giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư
Việc áp dụng đồng bộ các giải pháp về quy trình, công nghệ và con người đã và đang mang lại những kết quả tích cực trong công tác kiểm soát chi NSNN cho đầu tư XDCB tại KBNN Xuân Lộc. Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công đã có những cải thiện, thời gian xử lý hồ sơ được rút ngắn, và sự hài lòng của các đơn vị giao dịch ngày càng tăng. Tuy nhiên, để thực sự nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư, cần có những đánh giá định kỳ và điều chỉnh giải pháp cho phù hợp. Việc phân tích dữ liệu về các dự án chậm giải ngân, các lỗi sai sót phổ biến trong hồ sơ sẽ giúp xác định chính xác nguyên nhân và đưa ra các biện pháp khắc phục triệt để. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đột xuất cũng là một công cụ hữu hiệu để răn đe, phòng ngừa các sai phạm. Mục tiêu cuối cùng là đảm bảo mỗi đồng vốn ngân sách đầu tư cho XDCB đều mang lại giá trị tối đa cho sự phát triển của huyện Xuân Lộc.
5.1. Đánh giá tác động của cải cách thủ tục hành chính
Tác động của cải cách thủ tục hành chính có thể được đo lường thông qua các chỉ số cụ thể như: thời gian trung bình để xử lý một hồ sơ thanh toán vốn XDCB, tỷ lệ hồ sơ phải trả lại, và mức độ hài lòng của các đơn vị sử dụng ngân sách. Các khảo sát định kỳ sẽ cung cấp dữ liệu khách quan để đánh giá hiệu quả của việc triển khai dịch vụ công trực tuyến KBNN và áp dụng các quy định mới. Kết quả đánh giá là cơ sở để KBNN tiếp tục cải tiến quy trình, xác định những điểm nghẽn cần tháo gỡ, và đảm bảo công tác cải cách đi vào thực chất, mang lại lợi ích thiết thực.
5.2. Giải pháp giảm thiểu nợ đọng xây dựng cơ bản bền vững
Để giải quyết bền vững tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản, cần sự vào cuộc của nhiều cấp, nhiều ngành. Về phía cơ quan lập kế hoạch, cần đảm bảo việc bố trí kế hoạch vốn đầu tư sát với thực tế và khả năng thực hiện. Về phía chủ đầu tư, cần nâng cao chất lượng công tác chuẩn bị đầu tư, hạn chế việc phải điều chỉnh dự án giữa chừng. KBNN Xuân Lộc có vai trò tham mưu cho UBND huyện về tình hình giải ngân và các dự án có nguy cơ phát sinh nợ đọng, từ đó có biện pháp xử lý kịp thời. Công khai thông tin về tiến độ giải ngân và tình hình nợ đọng của từng dự án cũng là một giải pháp tạo áp lực để các bên liên quan có trách nhiệm hơn.
5.3. Xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các bên liên quan
Một cơ chế phối hợp chính thức và hiệu quả là yếu tố sống còn. Cần thiết lập các cuộc họp giao ban định kỳ (hàng tháng hoặc quý) giữa KBNN Xuân Lộc, phòng Tài chính - Kế hoạch, và đại diện các chủ đầu tư, ban quản lý dự án lớn. Diễn đàn này là nơi để các bên cập nhật tiến độ, trao đổi, tháo gỡ các vướng mắc phát sinh trong quy trình kiểm soát chi. Việc xây dựng một quy chế phối hợp rõ ràng, quy định trách nhiệm cụ thể của từng đơn vị trong từng khâu của quá trình thanh toán vốn đầu tư sẽ giúp giảm thiểu sự chồng chéo, đùn đẩy trách nhiệm và tạo ra sự đồng thuận cao trong hành động.