Luận Văn Thạc Sĩ Về Ẩn Dụ Kinh Tế Như Cơ Thể Con Người Trong New York Times Và Fica VN

• Tác giả: Hồ Thị Hải Yến
• Người hướng dẫn: Dr. Huỳnh Anh Tuấn
• Trường học: Vietnam National University, Hanoi University of Languages and International Studies
• Chuyên ngành: English Linguistics
• Đề tài: Khám Phá Ẩn Dụ Kinh Tế Như Cơ Thể Con Người Trong Bài Viết Trên New York Times Và Fica VN Năm 2013
• Loại tài liệu: thesis
• Năm xuất bản: 2014
• Địa điểm: Hanoi

• DECLARATION
• ACKNOWLEDGEMENTS
• ABSTRACT
• TABLE OF CONTENTS
• 1. PART A: INTRODUCTION
• 1.1. Rationale of the study
• 1.2. Aims and objectives
• 1.2.1. Aims of the study
• 1.2.2. Objectives
• 1.3. Scope of the study
• 1.4. Significance of the study
• 1.4.1. In terms of theory
• 1.4.2. In terms of practice
• 1.5. Method and procedures
• 1.5.1. Research questions
• 1.5.2. Research method
• 1.5.3. Data collection
• 1.5.4. Data analysis
• 1.6. Organization of the study
• 2. PART B: DEVELOPMENT
• 2.1. CHAPTER 1: THEORICAL BACKGROUND AND LITERATURE REVIEW
• 2.1.1. Cognitive linguistics
• 2.1.2. Definition of cognitive semantics
• 2.1.3. Main tenets of cognitive semantics
• 2.1.3.1. Conceptual structure is embodied
• 2.1.3.2. Semantic structure is conceptual structure
• 2.1.3.3. Meaning representation is encyclopedic
• 2.1.3.4. Meaning construction is conceptualization
• 2.1.4. Conceptual Metaphor Theory
• 2.1.4.1. Metaphor
• 2.1.4.2. Traditional views on metaphor
• 2.1.4.3. Metaphor in the light of cognitive linguistics
• 2.2. CHAPTER 2: RESEARCH METHODOLOGY
• 2.2.1. Data analytical framework
• 2.2.2. Data analytical units
• 2.3. CHAPTER 3: DATA ANALYSIS
• 2.3.1. Conceptual metaphor denoting economy as human body in nytimes
• 2.3.2. Stages of economy system are stages of human body development
• 2.3.3. Aspects of economy are organs of human body
• 2.3.4. Appropriate economic conditions are healthy human body conditions
• 2.3.5. Inappropriate economic conditions are unhealthy human body conditions
• 2.3.6. Solutions to the economy are treatments to the human body
• 2.3.7. Recovery of economy is recovery of human body
• 2.3.8. Collapse of economy is the death of human body
• 2.4. CHAPTER 4: FINDINGS AND DISCUSSION
• 2.4.1. Similarities and differences between conceptual metaphor denoting economy as human body in nytimes.com and fica
• 3. PART C: CONCLUSION AND IMPLICATIONS
• 3.1. Implications to Translation Practice
• 3.2. Implications to Foreign Language Teaching
• 3.3. Limitations and suggestions for further studies

I. Giới thiệu về ẩn dụ kinh tế

Ẩn dụ kinh tế được hiểu là cách mà con người sử dụng hình ảnh của cơ thể con người để diễn đạt các khái niệm kinh tế. Trong bài viết trên New York Times và Fica VN năm 2013, ẩn dụ này được thể hiện rõ ràng qua các biểu tượng và hình ảnh. Việc so sánh kinh tế với cơ thể con người không chỉ giúp người đọc dễ dàng hình dung mà còn tạo ra sự kết nối cảm xúc với các vấn đề kinh tế. Theo Lakoff và Johnson, ẩn dụ không chỉ là một công cụ ngôn ngữ mà còn là cách mà con người hiểu và tương tác với thế giới xung quanh. Điều này cho thấy tầm quan trọng của ẩn dụ trong việc truyền đạt thông điệp kinh tế một cách hiệu quả.

1.1. Định nghĩa và vai trò của ẩn dụ

Ẩn dụ là một hình thức ngôn ngữ mà trong đó một khái niệm được diễn đạt thông qua một khái niệm khác. Trong ngữ cảnh kinh tế, ẩn dụ kinh tế như cơ thể con người giúp người đọc dễ dàng hình dung các khái niệm phức tạp. Việc sử dụng ẩn dụ này không chỉ làm cho ngôn ngữ trở nên sinh động mà còn giúp người đọc hiểu rõ hơn về các vấn đề kinh tế. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng ẩn dụ có mặt trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là trong ngôn ngữ kinh tế, nơi mà các khái niệm trừu tượng thường được diễn đạt thông qua các hình ảnh cụ thể.

II. Phân tích ẩn dụ kinh tế trong bài viết

Trong bài viết trên New York Times và Fica VN, ẩn dụ kinh tế được thể hiện qua nhiều khía cạnh khác nhau. Các giai đoạn của hệ thống kinh tế được so sánh với các giai đoạn phát triển của cơ thể con người. Ví dụ, sự phát triển kinh tế được ví như sự trưởng thành của một đứa trẻ, trong khi sự suy thoái kinh tế được coi là bệnh tật. Điều này không chỉ giúp người đọc dễ dàng hình dung mà còn tạo ra sự đồng cảm với các vấn đề kinh tế. Hơn nữa, các điều kiện kinh tế thuận lợi được mô tả như là một cơ thể khỏe mạnh, trong khi các điều kiện không thuận lợi được ví như một cơ thể yếu đuối. Sự tương tác giữa các khía cạnh này cho thấy cách mà ngôn ngữ có thể hình thành nhận thức về kinh tế.

2.1. Các khía cạnh của ẩn dụ

Các khía cạnh của ẩn dụ kinh tế như cơ thể con người bao gồm nhiều yếu tố. Các cơ quan trong cơ thể được so sánh với các lĩnh vực khác nhau của nền kinh tế. Ví dụ, thị trường lao động có thể được ví như tim, cung cấp năng lượng cho nền kinh tế. Các chính sách kinh tế được coi là các phương pháp điều trị cho cơ thể, giúp phục hồi sức khỏe cho nền kinh tế. Sự phân tích này không chỉ giúp làm rõ các khái niệm mà còn tạo ra một cái nhìn sâu sắc hơn về cách mà ngôn ngữ và văn hóa ảnh hưởng đến nhận thức về kinh tế.

III. So sánh giữa New York Times và Fica VN

Việc so sánh cách mà ẩn dụ kinh tế được sử dụng trong New York Times và Fica VN cho thấy sự khác biệt trong cách tiếp cận và biểu đạt. Trong khi New York Times thường sử dụng các hình ảnh mạnh mẽ và cụ thể để truyền tải thông điệp, Fica VN lại có xu hướng sử dụng ngôn ngữ nhẹ nhàng và gần gũi hơn. Sự khác biệt này phản ánh văn hóa và bối cảnh xã hội của từng quốc gia. Hơn nữa, việc sử dụng ẩn dụ trong hai bài viết cũng cho thấy cách mà ngôn ngữ có thể được điều chỉnh để phù hợp với đối tượng độc giả khác nhau.

3.1. Tác động của ngôn ngữ đến nhận thức

Ngôn ngữ không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn ảnh hưởng đến cách mà con người nhận thức về thế giới. Trong bối cảnh kinh tế, việc sử dụng ẩn dụ có thể định hình cách mà người đọc hiểu và cảm nhận về các vấn đề kinh tế. Sự khác biệt trong cách sử dụng ẩn dụ giữa New York Times và Fica VN cho thấy rằng ngôn ngữ có thể tạo ra những ảnh hưởng sâu sắc đến nhận thức và hành vi của con người trong lĩnh vực kinh tế.

IV. Giá trị và ứng dụng thực tiễn

Nghiên cứu về ẩn dụ kinh tế như cơ thể con người không chỉ có giá trị lý thuyết mà còn có ứng dụng thực tiễn trong giáo dục và dịch thuật. Việc hiểu rõ cách mà ẩn dụ được sử dụng trong ngôn ngữ có thể giúp giáo viên và sinh viên trong việc giảng dạy và học tập các khái niệm kinh tế. Hơn nữa, các nhà dịch thuật có thể áp dụng những hiểu biết này để chuyển ngữ các văn bản kinh tế một cách chính xác và hiệu quả hơn. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng dịch thuật mà còn tạo ra sự hiểu biết sâu sắc hơn về các vấn đề kinh tế trong bối cảnh toàn cầu.

4.1. Ứng dụng trong giáo dục

Trong giáo dục, việc sử dụng ẩn dụ kinh tế có thể giúp sinh viên dễ dàng tiếp cận và hiểu các khái niệm phức tạp. Các giáo viên có thể áp dụng các hình ảnh cụ thể để giải thích các vấn đề kinh tế, từ đó tạo ra sự hứng thú và động lực học tập cho sinh viên. Hơn nữa, việc nghiên cứu ẩn dụ cũng có thể giúp sinh viên phát triển kỹ năng tư duy phản biện và khả năng phân tích ngôn ngữ, điều này rất quan trọng trong việc học tập và nghiên cứu.

Tổng quan nghiên cứu

Nền kinh tế đóng vai trò trung tâm trong sự phát triển bền vững của xã hội loài người, với nhiều nghiên cứu chỉ ra mối quan hệ mật thiết giữa kinh tế và đời sống con người. Theo ước tính, các biểu hiện ngôn ngữ về kinh tế ngày càng phong phú và đa dạng, đặc biệt là trong các phương tiện truyền thông đại chúng như báo chí trực tuyến. Luận văn tập trung phân tích 74 biểu hiện ẩn dụ ý niệm biểu hiện “kinh tế” dưới dạng “cơ thể con người” trong hai tờ báo điện tử uy tín: nytimes.com (tiếng Anh) và fica.vn (tiếng Việt) trong năm 2013. Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cách thức ẩn dụ này được sử dụng trong hai ngôn ngữ, đồng thời chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt, góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy, học tập và dịch thuật các ẩn dụ khái niệm trong lĩnh vực kinh tế. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong các bài báo kinh tế trực tuyến năm 2013, tập trung vào các biểu hiện ẩn dụ liên quan đến khái niệm “kinh tế” và “cơ thể con người”. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn cho các nhà nghiên cứu ngôn ngữ, giáo viên ESP, dịch giả và người học ngoại ngữ chuyên ngành kinh tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên Lý thuyết Ẩn dụ Khái niệm (Conceptual Metaphor Theory) của Lakoff và Johnson (2003), cho rằng ẩn dụ không chỉ là công cụ tu từ mà còn là cơ chế nhận thức cơ bản giúp con người hiểu và diễn đạt các khái niệm trừu tượng thông qua các khái niệm cụ thể hơn. Trong đó, ẩn dụ ý niệm “kinh tế” được biểu hiện như “cơ thể con người” là một dạng ẩn dụ ontological, cho phép gán các đặc tính của cơ thể con người cho nền kinh tế nhằm làm rõ các trạng thái và quá trình kinh tế. Các khái niệm chính bao gồm: các giai đoạn phát triển của kinh tế tương ứng với các giai đoạn phát triển của cơ thể (sinh, trưởng thành, suy thoái, tử vong); các bộ phận kinh tế được ví như các cơ quan trong cơ thể (tim, dây thần kinh, xương sống); trạng thái kinh tế khỏe mạnh hay yếu ớt tương ứng với sức khỏe của cơ thể; các giải pháp kinh tế được xem như các phương pháp điều trị y tế; sự phục hồi và sụp đổ của kinh tế tương ứng với sự hồi phục và cái chết của cơ thể.

Ngoài ra, luận văn cũng dựa trên các nguyên tắc của ngữ nghĩa nhận thức (cognitive semantics) và phân tích đối chiếu (contrastive analysis) để so sánh biểu hiện ẩn dụ trong hai ngôn ngữ.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu gồm 74 biểu hiện ẩn dụ được thu thập từ các bài báo kinh tế trên nytimes.com và fica.vn trong năm 2013. Phương pháp nghiên cứu chủ yếu là phân tích định tính, sử dụng khung lý thuyết của Lakoff và Johnson để phân loại và giải thích các biểu hiện ẩn dụ. Cỡ mẫu được chọn dựa trên tính đại diện và tính điển hình của các biểu hiện ẩn dụ liên quan đến chủ đề “kinh tế” và “cơ thể con người”. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu phi ngẫu nhiên có chủ đích nhằm tập trung vào các biểu hiện ẩn dụ tiêu biểu. Quá trình nghiên cứu gồm các bước: thu thập dữ liệu, phân loại theo các nhóm ẩn dụ chính, phân tích so sánh giữa hai ngôn ngữ, và rút ra kết luận về sự tương đồng và khác biệt. Thời gian nghiên cứu tập trung trong năm 2013, địa điểm nghiên cứu là các trang báo điện tử uy tín.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Các giai đoạn phát triển của kinh tế tương ứng với các giai đoạn phát triển của cơ thể con người: Cả hai ngôn ngữ đều sử dụng các từ như “infancy” (thời kỳ sơ sinh), “mature” (trưởng thành), “growing old” (già đi) để mô tả các giai đoạn của nền kinh tế. Ví dụ, trong nytimes.com, “The corporate bond market is also in its infancy” và trong fica.vn, “M&A sẽ rất tốt đối với ngành quảng cáo non trẻ như Việt Nam”.

2. Các bộ phận của kinh tế được ví như các cơ quan trong cơ thể: Trong tiếng Anh, các từ như “nerves” (dây thần kinh), “heart” (trái tim), “backbone” (xương sống), “muscle” (cơ bắp) được dùng để chỉ các thành phần kinh tế quan trọng. Trong tiếng Việt, biểu hiện “huyết mạch” (lifeline) được sử dụng tương tự. Ví dụ, “Private lending should be the backbone of the housing market” và “Ngành ngân hàng vốn là huyết mạch của nền kinh tế”.

3. Trạng thái kinh tế khỏe mạnh và yếu ớt được mô tả qua các biểu hiện sức khỏe của cơ thể: Trong tiếng Anh, các biểu hiện như “economy is healthy”, “strong”, “robust” được dùng để chỉ nền kinh tế phát triển tốt, trong khi các từ như “sick”, “headache”, “paralysis” mô tả các vấn đề kinh tế. Tương tự, tiếng Việt sử dụng “phát triển khỏe mạnh”, “đau đầu”, “tê liệt” để diễn tả các trạng thái tương ứng.

4. Các giải pháp kinh tế được ví như các phương pháp điều trị y tế: Cả hai ngôn ngữ đều sử dụng các từ như “cure”, “treatment”, “control” trong tiếng Anh và “chữa bệnh”, “chế ngự”, “thay máu” trong tiếng Việt để chỉ các biện pháp khắc phục khó khăn kinh tế.

5. Sự phục hồi và sụp đổ của kinh tế tương ứng với sự hồi phục và cái chết của cơ thể: Các biểu hiện như “healing”, “recovering”, “near-death experience” trong tiếng Anh và “hồi phục”, “đang chết dần” trong tiếng Việt được sử dụng để mô tả sự thay đổi trạng thái của nền kinh tế.

Thảo luận kết quả

Sự tương đồng trong cách sử dụng ẩn dụ “kinh tế là cơ thể con người” giữa tiếng Anh và tiếng Việt cho thấy trải nghiệm về cơ thể con người là nền tảng phổ quát trong nhận thức và ngôn ngữ của hai nền văn hóa. Các biểu hiện ẩn dụ giúp làm rõ và sinh động hóa các khái niệm kinh tế trừu tượng, đồng thời hỗ trợ người đọc hiểu sâu sắc hơn về các trạng thái và quá trình kinh tế. Tuy nhiên, tiếng Anh có xu hướng sử dụng đa dạng và phong phú hơn các biểu hiện ẩn dụ so với tiếng Việt, thể hiện qua số lượng và sự đa dạng của các từ ngữ mô tả các bộ phận kinh tế và trạng thái sức khỏe kinh tế. Điều này có thể phản ánh sự khác biệt về truyền thống ngôn ngữ và văn hóa cũng như mức độ phát triển của ngôn ngữ chuyên ngành kinh tế trong từng ngôn ngữ. Các dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tần suất và loại hình ẩn dụ trong hai ngôn ngữ, hoặc bảng phân loại các biểu hiện ẩn dụ theo từng nhóm chủ đề.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo về ẩn dụ khái niệm trong giảng dạy ngoại ngữ chuyên ngành kinh tế: Các giáo viên ESP nên tích hợp kiến thức về ẩn dụ khái niệm vào chương trình giảng dạy nhằm giúp học viên nhận diện và hiểu sâu sắc các biểu hiện ẩn dụ trong văn bản kinh tế. Thời gian thực hiện: trong các khóa học hiện tại; Chủ thể thực hiện: các trường đại học, trung tâm đào tạo ngoại ngữ.

2. Phát triển tài liệu dịch thuật chuyên ngành có chú trọng đến ẩn dụ kinh tế: Các nhà biên soạn tài liệu và dịch giả cần xây dựng các hướng dẫn và ví dụ cụ thể về cách dịch các biểu hiện ẩn dụ kinh tế giữa tiếng Anh và tiếng Việt để nâng cao chất lượng bản dịch. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể thực hiện: các tổ chức dịch thuật, nhà xuất bản.

3. Nghiên cứu mở rộng về ẩn dụ kinh tế trong các ngôn ngữ và lĩnh vực khác: Khuyến khích các nhà nghiên cứu tiếp tục khảo sát các nguồn dữ liệu đa dạng hơn, bao gồm các ngôn ngữ khác và các lĩnh vực kinh tế khác nhau để có cái nhìn toàn diện hơn về ẩn dụ kinh tế. Thời gian thực hiện: dài hạn; Chủ thể thực hiện: các viện nghiên cứu, trường đại học.

4. Ứng dụng công nghệ trong phân tích và nhận diện ẩn dụ kinh tế: Phát triển các công cụ phần mềm hỗ trợ nhận diện và phân tích ẩn dụ trong văn bản kinh tế nhằm hỗ trợ giảng dạy và dịch thuật. Thời gian thực hiện: 2-3 năm; Chủ thể thực hiện: các nhóm nghiên cứu công nghệ ngôn ngữ, doanh nghiệp công nghệ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên và học viên chuyên ngành tiếng Anh kinh tế (ESP): Giúp nâng cao khả năng nhận diện và sử dụng các biểu hiện ẩn dụ trong giảng dạy và học tập, từ đó cải thiện kỹ năng đọc hiểu và dịch thuật.

2. Dịch giả và biên tập viên chuyên ngành kinh tế: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về ẩn dụ khái niệm, hỗ trợ dịch chính xác và sinh động các văn bản kinh tế giữa tiếng Anh và tiếng Việt.

3. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học nhận thức và ngôn ngữ học ứng dụng: Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về ẩn dụ, ngôn ngữ kinh tế và so sánh ngôn ngữ.

4. Sinh viên và học giả ngành kinh tế và truyền thông: Giúp hiểu rõ hơn về cách thức ngôn ngữ được sử dụng để truyền tải các khái niệm kinh tế phức tạp trong truyền thông đại chúng.

Câu hỏi thường gặp

1. Ẩn dụ khái niệm là gì và tại sao nó quan trọng trong nghiên cứu ngôn ngữ kinh tế?
   Ẩn dụ khái niệm là cách hiểu một khái niệm trừu tượng thông qua một khái niệm cụ thể hơn. Trong kinh tế, ẩn dụ giúp làm rõ các khái niệm phức tạp như “kinh tế” bằng cách liên hệ với “cơ thể con người”, giúp người đọc dễ hình dung và hiểu sâu sắc hơn.

2. Tại sao chọn “cơ thể con người” làm nguồn ẩn dụ cho “kinh tế”?
   Cơ thể con người là một hình ảnh quen thuộc, có cấu trúc và chức năng rõ ràng, dễ dàng liên hệ với các khía cạnh của nền kinh tế như các bộ phận, trạng thái sức khỏe, quá trình phát triển và suy thoái, từ đó tạo nên sự tương đồng nhận thức hiệu quả.

3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
   Luận văn sử dụng phương pháp phân tích định tính dựa trên Lý thuyết Ẩn dụ Khái niệm của Lakoff và Johnson, kết hợp phân tích đối chiếu để so sánh biểu hiện ẩn dụ trong hai ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt.

4. Có sự khác biệt lớn nào giữa biểu hiện ẩn dụ trong tiếng Anh và tiếng Việt không?
   Tiếng Anh có sự đa dạng và phong phú hơn về các biểu hiện ẩn dụ, đặc biệt trong việc mô tả các bộ phận kinh tế và trạng thái sức khỏe kinh tế, trong khi tiếng Việt sử dụng các biểu hiện lặp lại và ít đa dạng hơn.

5. Làm thế nào để ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn giảng dạy và dịch thuật?
   Giáo viên có thể tích hợp kiến thức về ẩn dụ vào bài giảng để giúp học viên nhận diện và hiểu các biểu hiện ẩn dụ trong văn bản kinh tế. Dịch giả cần nắm vững các biểu hiện này để dịch chính xác và sinh động, tránh dịch máy móc, mất nghĩa.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ cách thức ẩn dụ khái niệm “kinh tế” được biểu hiện dưới dạng “cơ thể con người” trong hai ngôn ngữ tiếng Anh và tiếng Việt qua 74 biểu hiện ẩn dụ tiêu biểu.
• Kết quả cho thấy sự tương đồng sâu sắc trong nhận thức và biểu đạt ẩn dụ giữa hai ngôn ngữ, đồng thời chỉ ra sự đa dạng và phong phú hơn của tiếng Anh trong lĩnh vực này.
• Ẩn dụ giúp làm sáng tỏ các khái niệm kinh tế trừu tượng, hỗ trợ người đọc hiểu và tương tác hiệu quả với các văn bản kinh tế.
• Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong giảng dạy ngoại ngữ chuyên ngành và dịch thuật kinh tế, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu sâu rộng hơn về ẩn dụ trong các ngôn ngữ và lĩnh vực khác.
• Các bước tiếp theo nên tập trung vào phát triển tài liệu giảng dạy, công cụ hỗ trợ dịch thuật và mở rộng nghiên cứu sang các ngôn ngữ, lĩnh vực kinh tế khác nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng.

Hành động đề xuất: Các nhà nghiên cứu, giảng viên và dịch giả nên áp dụng và phát triển thêm các kiến thức về ẩn dụ khái niệm trong công việc chuyên môn để nâng cao chất lượng giảng dạy, học tập và dịch thuật.