Hoàn thiện công tác quản trị rủi ro lãi suất tại Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam Chi nhánh Đà Nẵng

Rủi ro trong kinh doanh ngân hàng là những biến cố không mong đợi, gây tổn thất tài sản, giảm lợi nhuận hoặc tăng chi phí. Rủi ro và lợi nhuận kỳ vọng thường có mối quan hệ đồng biến trong một khoảng giá trị nhất định. Khi đánh giá rủi ro, cần xem xét cả biên độ (mức độ thiệt hại) và tần suất xuất hiện. Rủi ro là yếu tố khách quan, do đó chỉ có thể hạn chế chứ không thể loại trừ hoàn toàn. Các loại rủi ro phổ biến bao gồm rủi ro tín dụng, rủi ro thị trường, rủi ro thanh khoản, và rủi ro hoạt động.

Rủi ro có thể gây tổn thất tài sản, giảm uy tín và thậm chí phá sản ngân hàng. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến người gửi tiền, doanh nghiệp vay vốn, và có thể gây suy thoái kinh tế, tăng thất nghiệp, và rối loạn xã hội. Sự sụp đổ của một ngân hàng có thể kéo theo sự hoảng loạn và ảnh hưởng tiêu cực đến toàn bộ nền kinh tế. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, rủi ro tín dụng và rủi ro lãi suất tại một quốc gia có thể lan rộng và ảnh hưởng đến các nước khác. Cuộc khủng hoảng tài chính châu Á năm 1997 và khủng hoảng tài chính Nam Mỹ (2001-2002) là những ví dụ điển hình.

Quản trị rủi ro là quá trình tiếp cận rủi ro một cách khoa học và có hệ thống. Nó bao gồm các bước: nhận dạng rủi ro, phân tích rủi ro, đo lường rủi ro, kiểm soát rủi ro, và tài trợ rủi ro. Basel III đưa ra các tiêu chuẩn quốc tế về quản trị rủi ro trong ngân hàng, bao gồm các yêu cầu về vốn, thanh khoản, và giám sát. Quản trị rủi ro hiệu quả giúp ngân hàng nâng cao hiệu quả hoạt động và đảm bảo khả năng thực hiện các mục tiêu phát triển. ICAAP (Internal Capital Adequacy Assessment Process) là quy trình đánh giá nội bộ về mức đủ vốn của ngân hàng, là một phần quan trọng của quản trị rủi ro theo Basel III.

Rủi ro lãi suất thường xuất hiện khi có sự không cân xứng về kỳ hạn giữa tài sản Có và tài sản Nợ. Ví dụ, ngân hàng huy động vốn ngắn hạn để cho vay dài hạn có thể gặp rủi ro nếu lãi suất huy động tăng lên trong khi lãi suất cho vay không đổi. Ngược lại, nếu ngân hàng huy động vốn dài hạn và cho vay ngắn hạn, rủi ro sẽ xuất hiện nếu lãi suất cho vay giảm xuống. Việc áp dụng các loại lãi suất khác nhau (cố định và biến đổi) cũng có thể tạo ra rủi ro nếu lãi suất thị trường biến động bất lợi.

Chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước có ảnh hưởng lớn đến rủi ro lãi suất. Ví dụ, việc thay đổi lãi suất điều hành có thể tác động trực tiếp đến lãi suất huy động và cho vay của các ngân hàng thương mại. Ngoài ra, các quy định về dự trữ bắt buộc, tỷ giá hối đoái, và các công cụ điều hành tiền tệ khác cũng có thể ảnh hưởng đến khả năng thanh toán và an toàn vốn của ngân hàng, từ đó tác động đến quản trị rủi ro.

Tỷ lệ lạm phát dự kiến không phù hợp với tỷ lệ lạm phát thực tế có thể gây ra rủi ro. Nếu lạm phát thực tế cao hơn dự kiến, giá trị thực của vốn cho vay sẽ giảm, ảnh hưởng đến lợi nhuận của ngân hàng. Ngược lại, nếu lạm phát thấp hơn dự kiến, người vay có thể gặp khó khăn trong việc trả nợ. Điều này đòi hỏi ngân hàng phải có các biện pháp dự báo lạm phát chính xác và điều chỉnh lãi suất cho vay phù hợp.

Mô hình định giá lại là phương pháp xác định sự khác biệt giữa tài sản nhạy lãi suất (TSNL) và nợ nhạy lãi suất (NNL) trong một khoảng thời gian nhất định. Khe hở nhạy cảm lãi suất (IS GAP) được tính bằng TSNL - NNL. Nếu IS GAP dương, ngân hàng sẽ hưởng lợi khi lãi suất tăng và chịu thiệt hại khi lãi suất giảm. Ngược lại, nếu IS GAP âm, ngân hàng sẽ hưởng lợi khi lãi suất giảm và chịu thiệt hại khi lãi suất tăng.

Mô hình thời lượng là phương pháp đo lường độ nhạy cảm của giá trị tài sản đối với sự thay đổi của lãi suất. Thời lượng càng cao, giá trị tài sản càng nhạy cảm với sự thay đổi của lãi suất. Mô hình này cho phép ngân hàng ước tính biến động giá trị tài sản khi lãi suất thay đổi, từ đó có các biện pháp phòng ngừa rủi ro phù hợp.

Phân tích độ lệch nhạy cảm lãi suất là phương pháp đánh giá tác động của sự thay đổi lãi suất đến thu nhập và giá trị vốn của ngân hàng. Ngân hàng cần xây dựng các kịch bản khác nhau về sự thay đổi lãi suất và ước tính tác động của từng kịch bản đến hoạt động kinh doanh. Dựa trên kết quả phân tích, ngân hàng có thể dự báo rủi ro thị trường và đưa ra các quyết định quản lý rủi ro phù hợp.

Hợp đồng hoán đổi lãi suất (interest rate swap) là thỏa thuận giữa hai bên để trao đổi dòng tiền dựa trên một số tiền gốc nhất định. Ngân hàng có thể sử dụng hợp đồng hoán đổi lãi suất để chuyển đổi từ lãi suất cố định sang lãi suất biến đổi hoặc ngược lại, từ đó phòng ngừa rủi ro lãi suất. Ví dụ, nếu ngân hàng có nhiều tài sản lãi suất cố định và dự báo lãi suất sẽ tăng, ngân hàng có thể hoán đổi lãi suất cố định sang lãi suất biến đổi để giảm thiểu rủi ro.

Hợp đồng tương lai lãi suất (interest rate futures) là hợp đồng mua hoặc bán một công cụ nợ có kỳ hạn nhất định tại một thời điểm trong tương lai. Ngân hàng có thể sử dụng hợp đồng tương lai lãi suất để bảo vệ giá trị tài sản khỏi sự biến động của lãi suất. Ví dụ, nếu ngân hàng dự báo lãi suất sẽ tăng, ngân hàng có thể bán hợp đồng tương lai lãi suất để bảo vệ giá trị các khoản đầu tư trái phiếu.

Quản trị vốn và kiểm soát rủi ro thanh khoản là yếu tố quan trọng để đảm bảo an toàn vốn và khả năng hoạt động liên tục của ngân hàng. Ngân hàng cần duy trì tỷ lệ vốn tự có trên tổng tài sản có rủi ro ở mức an toàn theo quy định của Ngân hàng Nhà nước. Đồng thời, ngân hàng cần theo dõi sát sao tình hình thanh khoản và có các biện pháp ứng phó kịp thời khi có dấu hiệu thiếu hụt thanh khoản. Rủi ro thanh khoản có thể phát sinh do nhiều nguyên nhân, như rút tiền gửi hàng loạt, giảm giá trị tài sản, hoặc khó khăn trong việc tiếp cận nguồn vốn.

Thực trạng quản trị rủi ro lãi suất tại Vietcombank Đà Nẵng được đánh giá dựa trên các yếu tố như: tình hình biến động lãi suất tiền gửi và cho vay, công tác tổ chức hoạt động quản trị rủi ro, thực trạng công tác đo lường và định lượng rủi ro, và tình hình thực hiện các biện pháp quản lý rủi ro. Cần xác định rõ những kết quả đạt được, những tồn tại và hạn chế, cũng như nguyên nhân dẫn đến những hạn chế này.

Việc phân tích tình hình tài sản có – tài sản nợ nhạy lãi suất giúp ngân hàng xác định mức độ rủi ro mà ngân hàng đang phải đối mặt. Ngân hàng cần theo dõi và quản lý chặt chẽ tỷ lệ tài sản nhạy lãi suất và nợ nhạy lãi suất để đảm bảo sự cân bằng giữa thu nhập và chi phí lãi suất. Nếu tỷ lệ này quá cao hoặc quá thấp, ngân hàng có thể gặp rủi ro khi lãi suất thị trường biến động.

Để hoàn thiện quy trình quản lý rủi ro lãi suất, Vietcombank Đà Nẵng cần nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động quản trị rủi ro, hoàn thiện chính sách lãi suất, hoàn thiện quy trình quản lý rủi ro, tăng cường các phương pháp nhận diện và phân tích rủi ro, ứng dụng các mô hình đo lường rủi ro lãi suất, áp dụng các phương thức kiểm soát và phòng ngừa rủi ro, tăng cường kiểm soát nội bộ đối với rủi ro, và ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại vào quản trị rủi ro.

Để nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động quản trị rủi ro lãi suất, VCB Đà Nẵng cần kiện toàn bộ máy quản trị rủi ro, phân công trách nhiệm rõ ràng cho từng bộ phận, và tăng cường đào tạo nghiệp vụ cho cán bộ quản lý rủi ro. Ngân hàng cần xây dựng một văn hóa quản trị rủi ro mạnh mẽ, trong đó mọi cán bộ nhân viên đều nhận thức được tầm quan trọng của việc quản lý rủi ro.

VCB Đà Nẵng cần xây dựng chính sách lãi suất linh hoạt, đáp ứng yêu cầu cạnh tranh trong giai đoạn hiện nay. Hoàn thiện phương pháp hoạch định chính sách tiền gửi và cho vay. Hoàn thiện quy trình quản lý rủi ro, tăng cường các phương pháp nhận diện và phân tích rủi ro, ứng dụng các mô hình đo lường rủi ro lãi suất, áp dụng các phương thức kiểm soát, phòng ngừa rủi ro.

Ngân hàng Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về quản trị rủi ro trong ngân hàng, tăng cường giám sát hoạt động của các ngân hàng thương mại, và có các biện pháp can thiệp kịp thời khi có dấu hiệu rủi ro hệ thống. Vietcombank Hội sở cần hỗ trợ các chi nhánh trong việc triển khai các công cụ và kỹ thuật quản lý rủi ro tiên tiến, và tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động quản lý rủi ro của các chi nhánh.