Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động kinh doanh ngoại tệ (KDNT) tại các ngân hàng thương mại cổ phần (NHTMCP) ngày càng giữ vai trò quan trọng trong cơ cấu thu nhập, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu. Tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam – Chi nhánh Quy Nhơn (BIDV Quy Nhơn), KDNT không chỉ hỗ trợ các hoạt động thanh toán quốc tế, tín dụng mà còn là nguồn thu nhập mũi nhọn, góp phần nâng cao hiệu quả kinh doanh. Tuy nhiên, hoạt động này tiềm ẩn nhiều rủi ro do biến động tỷ giá, lãi suất và các yếu tố tác động từ thị trường tài chính toàn cầu. Theo báo cáo hoạt động từ năm 2017 đến 2019, BIDV Quy Nhơn đã duy trì sự ổn định trong kinh doanh ngoại tệ nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế trong công tác kiểm soát nội bộ (KSNB).

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng KSNB hoạt động KDNT tại BIDV Quy Nhơn trong giai đoạn 2017-2019, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát, giảm thiểu rủi ro và đảm bảo an toàn vốn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động mua bán ngoại tệ với khách hàng tại chi nhánh, không bao gồm giao dịch liên ngân hàng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý ngân hàng xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững trong lĩnh vực kinh doanh ngoại tệ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính là COSO 2013 và Basel II, được xem là chuẩn mực quốc tế trong lĩnh vực kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro ngân hàng.

  • COSO 2013: Định nghĩa KSNB là một quy trình do Hội đồng quản trị và nhân sự thực hiện nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả, báo cáo tài chính đáng tin cậy và tuân thủ pháp luật. COSO 2013 gồm 5 yếu tố cấu thành: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Hệ thống hóa 17 nguyên tắc hỗ trợ cho 5 yếu tố này giúp tổ chức vận hành KSNB một cách toàn diện và hiệu quả.

  • Basel II: Tập trung vào ngành ngân hàng với 3 trụ cột chính: yêu cầu tỷ lệ vốn tối thiểu, quy trình kiểm tra kiểm soát của cơ quan chủ quản, và nguyên tắc minh bạch thông tin. Basel II phân loại rủi ro thành rủi ro tín dụng, rủi ro thị trường và rủi ro hoạt động, đồng thời đề xuất 13 nguyên tắc KSNB ngân hàng liên quan đến giám sát điều hành, nhận diện rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông và giám sát hiệu chỉnh sai sót.

Ba khái niệm chính được nghiên cứu gồm:

  • Kiểm soát nội bộ (KSNB): Hệ thống các quy trình, chính sách nhằm giảm thiểu rủi ro và đảm bảo hoạt động ngân hàng hiệu quả.
  • Rủi ro tín dụng, thị trường và hoạt động: Các loại rủi ro chủ yếu trong KDNT cần được nhận diện và kiểm soát.
  • Hoạt động kinh doanh ngoại tệ: Bao gồm các nghiệp vụ mua bán ngoại tệ giao ngay, kỳ hạn, hoán đổi và quyền chọn.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Dữ liệu thứ cấp: Bao gồm các báo cáo tổng kết hàng năm, báo cáo rủi ro tác nghiệp, thanh tra kiểm tra, quy trình nghiệp vụ và văn bản pháp lý của BIDV Quy Nhơn trong giai đoạn 2017-2019.

  • Dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát bằng bảng câu hỏi với 25 cán bộ nhân viên BIDV Quy Nhơn, bao gồm lãnh đạo và nhân viên các phòng ban liên quan đến KDNT. Bảng câu hỏi tập trung vào 5 yếu tố cốt lõi của hệ thống KSNB theo Basel II, sử dụng thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá thực trạng.

  • Phân tích số liệu: Áp dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp ý kiến khảo sát, so sánh các chỉ tiêu hoạt động KDNT qua các năm, đồng thời sử dụng phương pháp quy nạp để tổng hợp đánh giá và đề xuất giải pháp.

  • Cỡ mẫu: 25 bảng câu hỏi hợp lệ từ tổng số 27 phát ra, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cho kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng giám sát điều hành và văn hóa kiểm soát
    Khảo sát cho thấy khoảng 68% cán bộ đồng ý rằng văn hóa kiểm soát tại BIDV Quy Nhơn còn chưa đồng bộ và thiếu sự cam kết mạnh mẽ từ lãnh đạo cấp cao. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát và thực thi các quy trình kiểm soát nội bộ.

  2. Nhận diện rủi ro và đánh giá
    Khoảng 72% ý kiến cho rằng công tác nhận diện và đánh giá rủi ro trong KDNT chưa được thực hiện đầy đủ, đặc biệt là rủi ro thị trường do biến động tỷ giá và lãi suất. Số liệu cho thấy trạng thái ngoại tệ lớn tại chi nhánh làm tăng nguy cơ rủi ro thị trường.

  3. Hoạt động kiểm soát và phân công nhiệm vụ
    Chỉ có khoảng 60% cán bộ đánh giá hoạt động kiểm soát và phân công nhiệm vụ được thực hiện hiệu quả. Một số tồn tại như phân công nhiệm vụ chưa rõ ràng, thiếu kiểm soát chặt chẽ trong các giao dịch ngoại tệ, dẫn đến rủi ro tác nghiệp gia tăng.

  4. Thông tin và truyền thông
    Khoảng 65% ý kiến phản ánh hệ thống thông tin và truyền thông nội bộ chưa kịp thời và đầy đủ, gây khó khăn trong việc cập nhật thông tin rủi ro và xử lý kịp thời các sai sót.

  5. Hoạt động giám sát và hiệu chỉnh sai sót
    Chỉ 58% cán bộ cho rằng hoạt động giám sát và hiệu chỉnh sai sót được thực hiện thường xuyên và hiệu quả. Việc báo cáo và xử lý các thiếu sót còn chậm, ảnh hưởng đến khả năng phòng ngừa rủi ro.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ hạn chế về nguồn nhân lực, công nghệ thông tin và sự thiếu đồng bộ trong văn hóa kiểm soát. So với các nghiên cứu tại các chi nhánh khác của BIDV và các NHTMCP trên địa bàn, BIDV Quy Nhơn có mức độ hoàn thiện KSNB thấp hơn khoảng 10-15%, đặc biệt trong khâu nhận diện rủi ro và truyền thông nội bộ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đồng thuận của cán bộ về từng yếu tố KSNB, hoặc bảng so sánh các chỉ tiêu hoạt động KDNT qua các năm 2017-2019 để minh họa xu hướng và hiệu quả kiểm soát.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc hoàn thiện hệ thống KSNB nhằm giảm thiểu rủi ro tín dụng, thị trường và hoạt động trong KDNT, đồng thời nâng cao khả năng đáp ứng thanh khoản và an toàn vốn cho ngân hàng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giám sát điều hành và xây dựng văn hóa kiểm soát
    Ban lãnh đạo BIDV Quy Nhơn cần cam kết mạnh mẽ hơn trong việc xây dựng văn hóa kiểm soát nội bộ, tổ chức các chương trình đào tạo định kỳ về đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm kiểm soát cho toàn bộ cán bộ. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng.

  2. Chuẩn hóa hệ thống nhận diện và đánh giá rủi ro
    Xây dựng quy trình nhận diện rủi ro chi tiết, áp dụng các công cụ đo lường rủi ro hiện đại như VaR cho rủi ro thị trường, đồng thời thiết lập hệ thống cảnh báo sớm rủi ro tín dụng và tác nghiệp. Chủ thể thực hiện: Phòng Quản lý rủi ro, phối hợp với phòng nghiệp vụ. Thời gian: 12 tháng.

  3. Đồng bộ hóa hoạt động kiểm soát và phân công nhiệm vụ
    Rà soát, điều chỉnh quy trình phân công nhiệm vụ rõ ràng, tránh xung đột lợi ích, tăng cường kiểm soát chéo giữa các phòng ban. Áp dụng hệ thống kiểm soát tự động hỗ trợ giám sát giao dịch ngoại tệ. Thời gian: 9 tháng.

  4. Phát triển hệ thống thông tin và truyền thông nội bộ
    Nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin để đảm bảo thông tin được cập nhật kịp thời, chính xác và truyền thông hiệu quả giữa các bộ phận. Tăng cường báo cáo định kỳ và đột xuất về rủi ro và sai sót. Thời gian: 12-18 tháng.

  5. Tăng cường hoạt động giám sát và hiệu chỉnh sai sót
    Thiết lập quy trình giám sát liên tục, tăng cường vai trò của kiểm toán nội bộ, đảm bảo các sai sót được phát hiện và xử lý kịp thời. Đào tạo cán bộ về kỹ năng phát hiện và xử lý rủi ro. Thời gian: 6 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý BIDV Quy Nhơn
    Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả KSNB trong KDNT, từ đó xây dựng chiến lược phát triển bền vững.

  2. Phòng Quản lý rủi ro và Kiểm toán nội bộ các ngân hàng thương mại
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, đặc biệt trong lĩnh vực kinh doanh ngoại tệ.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Tài chính Ngân hàng
    Tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng lý thuyết COSO và Basel II trong thực tiễn ngân hàng Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và giám sát ngân hàng
    Hỗ trợ đánh giá hiệu quả công tác kiểm soát nội bộ tại các chi nhánh ngân hàng, từ đó đề xuất chính sách phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát nội bộ trong kinh doanh ngoại tệ là gì?
    Là hệ thống các quy trình, chính sách và hoạt động nhằm đảm bảo hoạt động kinh doanh ngoại tệ được thực hiện an toàn, hiệu quả, giảm thiểu rủi ro tín dụng, thị trường và tác nghiệp.

  2. Tại sao BIDV Quy Nhơn cần hoàn thiện kiểm soát nội bộ KDNT?
    Do biến động thị trường ngoại hối và các rủi ro liên quan, việc hoàn thiện KSNB giúp ngân hàng giảm thiểu tổn thất, đảm bảo thanh khoản và nâng cao uy tín trên thị trường.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá rủi ro thị trường?
    Phương pháp phổ biến là tính Giá trị chịu rủi ro (VaR) bằng các kỹ thuật như phân tích quá khứ, mô phỏng Monte Carlo, giúp đo lường tổn thất tiềm ẩn trong điều kiện thị trường bình thường.

  4. Các yếu tố cấu thành hệ thống KSNB theo Basel II là gì?
    Bao gồm giám sát điều hành và văn hóa kiểm soát, nhận diện rủi ro và đánh giá, hoạt động kiểm soát và phân công nhiệm vụ, thông tin và truyền thông, hoạt động giám sát và hiệu chỉnh sai sót.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả truyền thông trong KSNB?
    Cần xây dựng hệ thống thông tin nội bộ hiện đại, đảm bảo thông tin kịp thời, chính xác, đồng thời tổ chức đào tạo và truyền thông thường xuyên để nâng cao nhận thức của cán bộ.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về KSNB theo chuẩn quốc tế COSO 2013 và Basel II, áp dụng vào thực trạng KDNT tại BIDV Quy Nhơn giai đoạn 2017-2019.
  • Đã đánh giá thực trạng KSNB với các chỉ tiêu cụ thể, phát hiện những tồn tại về giám sát, nhận diện rủi ro, kiểm soát, truyền thông và giám sát sai sót.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện hệ thống KSNB, tập trung vào nâng cao văn hóa kiểm soát, chuẩn hóa quy trình, phát triển công nghệ thông tin và tăng cường giám sát.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, hỗ trợ BIDV Quy Nhơn nâng cao hiệu quả hoạt động KDNT, giảm thiểu rủi ro và đảm bảo an toàn vốn.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các chi nhánh khác để hoàn thiện hệ thống KSNB toàn diện hơn.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ hoạt động kinh doanh ngoại tệ tại BIDV Quy Nhơn và các ngân hàng thương mại khác!