Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam - Chi nhánh Phú Tài

• Tác giả: Đặng Nguyễn Quỳnh Giao
• Người hướng dẫn: TS. Lê Thị Thanh Mỹ
• Trường học: Trường Đại Học Quy Nhơn
• Chuyên ngành: Kế Toán
• Đề tài: Hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Quy Nhơn

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỤC LỤC
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC HÌNH VẼ
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Sự cần thiết của đề tài nghiên cứu
• 0.2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
• 0.3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.4. Câu hỏi nghiên cứu
• 0.5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 0.6. Phương pháp nghiên cứu đề tài
• 0.7. Những đóng góp mới của luận văn
• 0.8. Kết cấu của luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
• 1.1. Ngân hàng thương mại
• 1.2. Đặc điểm hoạt động của ngân hàng thương mại
• 1.3. Vai trò của ngân hàng thương mại
• 1.4. Hệ thống kiểm soát nội bộ tại ngân hàng thương mại
• 1.5. Kiểm soát nội bộ theo Báo cáo COSO
• 1.6. Kiểm soát nội bộ theo Báo cáo BASEL
• 1.7. Vai trò của hệ thống kiểm soát nội bộ đối với ngân hàng
• 1.8. Kinh nghiệm kiểm soát nội bộ tại một số chi nhánh khác thuộc BIDV và bài học đối với BIDV Chi nhánh Phú Tài
• 1.8.1. Kinh nghiệm kiểm soát nội bộ tại một số chi nhánh khác thuộc BIDV
• 1.8.2. Bài học đối với BIDV Chi nhánh Phú Tài
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN ĐẦU TƯ VÀ PHÁT TRIỂN VIỆT NAM, CHI NHÁNH PHÚ TÀI
• 2.1. Khái quát về ngân hàng thương mại cổ phần đầu tư và phát triển Việt Nam, Chi nhánh Phú Tài
• 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển
• 2.1.2. Tổ chức bộ máy quản lý
• 2.2. Kết quả hoạt động kinh doanh của BIDV Phú Tài
• 2.3. Thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ tại BIDV Chi nhánh Phú Tài
• 2.3.1. Sự giám sát của nhà quản lý và văn hóa kiểm soát
• 2.3.2. Ghi nhận và đánh giá rủi ro
• 2.3.3. Các hoạt động kiểm soát và phân chia trách nhiệm
• 2.3.4. Thông tin và truyền thông
• 2.3.5. Giám sát và điều chỉnh sai sót
• 2.3.6. Đánh giá thực trạng kiểm soát nội bộ tại BIDV Chi nhánh Phú Tài
• 2.3.6.1. Thành tựu đạt được
• 2.3.6.2. Hạn chế và nguyên nhân
• 3. CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ TẠI BIDV CHI NHÁNH PHÚ TÀI
• 3.1. Định hướng phát triển và phương hướng hoàn thiện kiểm soát nội bộ tại BIDV Chi nhánh Phú Tài
• 3.1.1. Định hướng phát triển của BIDV Chi nhánh Phú Tài
• 3.1.2. Phương hướng hoàn thiện kiểm soát nội bộ tại BIDV Chi nhánh Phú Tài
• 3.2. Giải pháp hoàn thiện kiểm soát nội bộ tại BIDV Chi nhánh Phú Tài
• 3.2.1. Hoàn thiện sự giám sát của nhà quản lý và văn hóa kiểm soát
• 3.2.2. Hoàn thiện ghi nhận và đánh giá rủi ro
• 3.2.3. Hoàn thiện các hoạt động kiểm soát và phân chia trách nhiệm
• 3.2.4. Hoàn thiện thông tin và truyền thông
• 3.2.5. Hoàn thiện giám sát và điều chỉnh sai sót
• 3.2.6. Các giải pháp khác
• 3.2.7. Điều kiện thực hiện giải pháp
• 3.2.8. Phân định rõ ràng chức năng của bộ phận Kiểm soát nội bộ và Kiểm tra nội bộ
• 3.2.9. Hoàn thiện tiêu chuẩn đối với các chức danh trong hệ thống kiểm soát nội bộ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN THẠC SĨ

I. Tổng Quan Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Ngân Hàng Khái Niệm

Ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò trung gian tài chính quan trọng trong nền kinh tế. Sức khỏe của hệ thống ngân hàng ảnh hưởng lớn đến sự vững mạnh của hệ thống tài chính quốc gia. Sau hơn 20 năm đổi mới, hệ thống NHTM Việt Nam đã có những bước phát triển vượt bậc, đóng góp quan trọng cho sự phát triển kinh tế, xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, hệ thống ngân hàng Việt Nam vẫn còn những yếu kém trong điều hành và hoạt động nghiệp vụ. Hoạt động kinh doanh ngân hàng tiềm ẩn nhiều rủi ro, dễ bị tổn thương khi có gian lận và sai sót. Thị trường càng phát triển thì càng xuất hiện nhiều rủi ro. Nếu không quản lý và kiểm soát tốt các hoạt động ngân hàng thì nguy cơ rủi ro và tổn thất cho ngân hàng là rất cao. Một trong những công cụ giúp ngân hàng phòng ngừa và kiểm soát rủi ro đó chính là kiểm soát nội bộ (KSNB). Mục tiêu của KSNB là đảm bảo độ tin cậy thông tin trên báo cáo. Hoạt động KSNB tốt sẽ đảm bảo cho ngân hàng luôn tuân thủ đúng luật pháp, quy định, chính sách, kế hoạch, thủ tục, chế độ trong và ngoài ngành. KSNB mạnh giúp giảm thiểu rủi ro trong hoạt động; ngăn chặn, phát hiện và sửa chữa kịp thời các sai phạm trọng yếu (gian lận hoặc sai sót) trong ngành ngân hàng. Qua đó giúp ngân hàng đạt được mục tiêu đặt ra và phát triển theo kỳ vọng của ngành ngân hàng. Kiểm soát nội bộ được xem là một phương thức hữu hiệu của quản lý.

1.1. Định Nghĩa và Mục Tiêu của Kiểm Soát Nội Bộ Ngân Hàng

Kiểm soát nội bộ (KSNB) là một quá trình, được thiết kế và thực hiện bởi hội đồng quản trị, ban điều hành và các nhân viên khác của một tổ chức, để cung cấp một sự đảm bảo hợp lý về việc đạt được các mục tiêu liên quan đến hoạt động, báo cáo và tuân thủ. Mục tiêu chính của KSNB là bảo vệ tài sản của ngân hàng, đảm bảo tính chính xác và tin cậy của thông tin tài chính, tuân thủ luật pháp và quy định, và nâng cao hiệu quả hoạt động. Theo COSO, KSNB bao gồm năm thành phần chính: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, và giám sát.

1.2. Vai Trò Của Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Trong Ngân Hàng

Hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) đóng vai trò then chốt trong việc quản lý rủi ro và đảm bảo hoạt động hiệu quả của ngân hàng. HTKSNB giúp ngân hàng ngăn chặn gian lận, sai sót, và các hành vi vi phạm pháp luật. Đồng thời, HTKSNB cũng giúp ngân hàng cải thiện quy trình hoạt động, nâng cao chất lượng dịch vụ, và tăng cường uy tín trên thị trường. Một HTKSNB hiệu quả sẽ giúp ngân hàng đạt được các mục tiêu kinh doanh, bảo vệ quyền lợi của cổ đông và khách hàng, và đóng góp vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế. Theo Basel, HTKSNB cần đảm bảo sự độc lập, khách quan, và chuyên nghiệp của bộ phận kiểm soát.

II. Thách Thức Kiểm Soát Nội Bộ Tại BIDV Vấn Đề Cần Giải Quyết

Đối với các NHTM ở Việt Nam, đặc biệt là một số ngân hàng vẫn đang trong quá trình mở rộng quy mô hoạt động, thì HTKSNB càng trở nên quan trọng. Bởi khi tầm vóc ngân hàng được nâng lên, thì quyền hạn và trách nhiệm càng phải phân chia cho nhiều cấp, nhiều bộ phận, nên mối quan hệ giữa các bộ phận chức năng và nhân viên càng trở nên phức tạp, quá trình trao đổi thông tin càng chậm, tài sản khó quản lý do phân tán ở nhiều nơi trong nhiều hoạt động khác nhau, do đó phải có HTKSNB hữu hiệu nhằm duy trì sự hoạt động an toàn, bền vững phát triển của ngân hàng. Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) Chi nhánh Phú Tài là một trong những chi nhánh cấp I của BIDV. Trong những năm qua, dưới sự chỉ đạo của BIDV Trụ sở chính, BIDV Chi nhánh Phú Tài đã không ngừng chú trọng đến hoạt động KSNB, giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro do sai sót, gian lận và bảo toàn được tài sản, số liệu, sổ sách, báo cáo cung cấp cho các đơn vị liên quan luôn tin cậy, đầy đủ, kịp thời và thiết thực nhất về tình hình kinh doanh của ngân hàng.

2.1. Thực Trạng Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Tại BIDV Phú Tài

Mặc dù đã có những nỗ lực đáng kể, hệ thống kiểm soát nội bộ (HTKSNB) của BIDV Chi nhánh Phú Tài vẫn còn bộc lộ những điểm chưa thực sự hoàn thiện. Việc phối hợp công việc giữa các bộ phận, cá nhân chưa được khoa học và chưa mang tính chất hợp tác. Chi nhánh đã quan tâm tới thực hiện chính sách cho cán bộ song chưa thực sự hiệu quả, việc khen thưởng chỉ dừng lại ở mức động viên chứ chưa làm phát huy sự nỗ lực hết mình của cán bộ. Phòng kiểm tra KSNB còn bất cập, cán bộ làm kiểm tra mới vào công tác một, hai phòng chuyên môn, chưa được công tác thực tế trên tất cả các mảng nghiệp vụ nên chưa đủ tiêu chuẩn về trình độ. Những bất cập này ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của BIDV Chi nhánh Phú Tài nói riêng và BIDV nói chung, đồng thời gia tăng rủi ro cho ngân hàng.

2.2. Các Rủi Ro Tiềm Ẩn Do Hệ Thống Kiểm Soát Nội Bộ Chưa Hoàn Thiện

Hệ thống kiểm soát nội bộ chưa hoàn thiện có thể dẫn đến nhiều rủi ro tiềm ẩn cho BIDV Chi nhánh Phú Tài. Rủi ro hoạt động có thể phát sinh do quy trình nghiệp vụ không rõ ràng, thiếu kiểm soát, hoặc nhân viên không đủ năng lực. Rủi ro tín dụng có thể tăng lên do việc thẩm định và quản lý tín dụng không chặt chẽ. Rủi ro thị trường có thể xảy ra do việc quản lý rủi ro lãi suất và tỷ giá không hiệu quả. Rủi ro tuân thủ có thể phát sinh do vi phạm luật pháp và quy định. Tất cả những rủi ro này có thể gây thiệt hại về tài chính, uy tín, và hoạt động của ngân hàng.

III. Cách Hoàn Thiện Giám Sát Quản Lý và Văn Hóa Kiểm Soát BIDV

Kiểm soát nội bộ được thiết kế và vận hành nhằm trợ giúp cho nhà quản lý đạt được các mục tiêu trong quá trình hoạt động của mỗi tổ chức. Kiểm soát nội bộ tốt có thể trợ giúp cho các nhà quản lý ngân hàng trong việc ngăn chặn gian lận và sai sót. KSNB bộ tốt còn trợ giúp cho kiểm toán độc lập có được những bằng chứng tin cậy trong việc đánh giá tính trung thực và hợp lý tình hình tài chính của ngân hàng. Với sự thay đổi của môi trường kinh doanh, những phương thức quản lý được nhà quản trị sử dụng đa dạng và có thể khác nhau nhưng vai trò quan trọng của kiểm soát nội bộ vẫn không thay đổi. Những lợi ích của kiểm soát nội bộ mang lại trong quản trị các doanh nghiệp nói chung và trong các ngân hàng thương mại nói riêng cũng là nguyên nhân thúc đẩy những nghiên cứu thực tiễn về kiểm soát nội bộ.

3.1. Nâng Cao Nhận Thức và Trách Nhiệm Của Nhà Quản Lý

Để hoàn thiện sự giám sát của nhà quản lý, cần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của họ về tầm quan trọng của kiểm soát nội bộ. Nhà quản lý cần được đào tạo về các nguyên tắc và phương pháp kiểm soát nội bộ, cũng như các rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động ngân hàng. Họ cũng cần được trao quyền và trách nhiệm để thực hiện các hoạt động kiểm soát một cách hiệu quả. Đồng thời, cần thiết lập một hệ thống đánh giá hiệu quả công việc của nhà quản lý dựa trên việc thực hiện các hoạt động kiểm soát.

3.2. Xây Dựng Văn Hóa Kiểm Soát Mạnh Mẽ Trong BIDV

Văn hóa kiểm soát là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ. Cần xây dựng một văn hóa kiểm soát mạnh mẽ trong BIDV, trong đó mọi nhân viên đều nhận thức được tầm quan trọng của việc tuân thủ quy trình, quy định, và đạo đức nghề nghiệp. Văn hóa kiểm soát cần được thể hiện qua các hành động cụ thể của lãnh đạo, các chính sách và quy trình của ngân hàng, và các hoạt động đào tạo và truyền thông. Cần khuyến khích nhân viên báo cáo các sai phạm và tạo ra một môi trường làm việc minh bạch và trách nhiệm.

3.3. Tăng Cường Tính Độc Lập của Bộ Phận Kiểm Soát Nội Bộ

Để đảm bảo tính khách quan và hiệu quả của hoạt động kiểm soát, cần tăng cường tính độc lập của bộ phận kiểm soát nội bộ. Bộ phận kiểm soát nội bộ cần được báo cáo trực tiếp cho hội đồng quản trị hoặc ủy ban kiểm toán, và không chịu sự chi phối của các bộ phận nghiệp vụ khác. Bộ phận kiểm soát nội bộ cần có đủ nguồn lực và quyền hạn để thực hiện các hoạt động kiểm tra, đánh giá, và báo cáo một cách độc lập.

IV. Giải Pháp Hoàn Thiện Ghi Nhận và Đánh Giá Rủi Ro Tại BIDV

Đối với các NHTM ở Việt Nam, đặc biệt là một số ngân hàng vẫn đang trong quá trình mở rộng quy mô hoạt động, thì HTKSNB càng trở nên quan trọng. Bởi khi tầm vóc ngân hàng được nâng lên, thì quyền hạn và trách nhiệm càng phải phân chia cho nhiều cấp, nhiều bộ phận, nên mối quan hệ giữa các bộ phận chức năng và nhân viên càng trở nên phức tạp, quá trình trao đổi thông tin càng chậm, tài sản khó quản lý do phân tán ở nhiều nơi trong nhiều hoạt động khác nhau, do đó phải có HTKSNB hữu hiệu nhằm duy trì sự hoạt động an toàn, bền vững phát triển của ngân hàng.

4.1. Xây Dựng Quy Trình Nhận Diện Rủi Ro Toàn Diện

Để hoàn thiện việc ghi nhận và đánh giá rủi ro, cần xây dựng một quy trình nhận diện rủi ro toàn diện, bao gồm tất cả các loại rủi ro mà ngân hàng có thể gặp phải, từ rủi ro tín dụng, rủi ro thị trường, rủi ro hoạt động, đến rủi ro tuân thủ và rủi ro chiến lược. Quy trình này cần được thực hiện định kỳ và cập nhật thường xuyên để phản ánh những thay đổi trong môi trường kinh doanh và hoạt động của ngân hàng. Cần sử dụng các công cụ và phương pháp phân tích rủi ro phù hợp để đánh giá mức độ nghiêm trọng và khả năng xảy ra của từng loại rủi ro.

4.2. Áp Dụng Phương Pháp Đánh Giá Rủi Ro Định Lượng và Định Tính

Để đánh giá rủi ro một cách chính xác và khách quan, cần áp dụng cả phương pháp đánh giá rủi ro định lượng và định tính. Phương pháp định lượng sử dụng các số liệu thống kê và mô hình toán học để ước tính mức độ rủi ro. Phương pháp định tính dựa trên kinh nghiệm và đánh giá chủ quan của các chuyên gia. Kết hợp cả hai phương pháp sẽ giúp ngân hàng có được một cái nhìn toàn diện và chính xác về các rủi ro mà mình đang đối mặt.

4.3. Thiết Lập Hệ Thống Báo Cáo Rủi Ro Kịp Thời và Chính Xác

Để quản lý rủi ro một cách hiệu quả, cần thiết lập một hệ thống báo cáo rủi ro kịp thời và chính xác. Hệ thống này cần cung cấp thông tin về các rủi ro quan trọng, mức độ rủi ro, và các biện pháp giảm thiểu rủi ro đang được thực hiện. Báo cáo rủi ro cần được gửi đến các cấp quản lý phù hợp để họ có thể đưa ra các quyết định kịp thời và chính xác.

V. Tối Ưu Hoạt Động Kiểm Soát và Phân Chia Trách Nhiệm BIDV

Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) Chi nhánh Phú Tài là một trong những chi nhánh cấp I của BIDV. Trong những năm qua, dưới sự chỉ đạo của BIDV Trụ sở chính, BIDV Chi nhánh Phú Tài đã không ngừng chú trọng đến hoạt động KSNB, giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro do sai sót, gian lận và bảo toàn được tài sản, số liệu, sổ sách, báo cáo cung cấp cho các đơn vị liên quan luôn tin cậy, đầy đủ, kịp thời và thiết thực nhất về tình hình kinh doanh của ngân hàng.

5.1. Rà Soát và Cập Nhật Quy Trình Nghiệp Vụ

Để tối ưu hóa hoạt động kiểm soát, cần rà soát và cập nhật quy trình nghiệp vụ của ngân hàng để đảm bảo rằng chúng phù hợp với các quy định pháp luật và thông lệ tốt nhất. Quy trình nghiệp vụ cần được thiết kế sao cho có các biện pháp kiểm soát đầy đủ để ngăn chặn gian lận, sai sót, và các hành vi vi phạm pháp luật. Quy trình nghiệp vụ cũng cần được đơn giản hóa và tự động hóa để giảm thiểu rủi ro hoạt động và tăng cường hiệu quả.

5.2. Phân Chia Trách Nhiệm Rõ Ràng và Hợp Lý

Để đảm bảo trách nhiệm giải trình, cần phân chia trách nhiệm rõ ràng và hợp lý giữa các bộ phận và cá nhân trong ngân hàng. Mỗi nhân viên cần biết rõ trách nhiệm của mình trong việc thực hiện các hoạt động kiểm soát. Cần thiết lập một hệ thống ủy quyền phù hợp để đảm bảo rằng các quyết định quan trọng được đưa ra bởi những người có đủ thẩm quyền và năng lực.

5.3. Tăng Cường Kiểm Tra và Giám Sát

Để đảm bảo rằng các hoạt động kiểm soát được thực hiện một cách hiệu quả, cần tăng cường kiểm tra và giám sát. Cần thực hiện các cuộc kiểm tra định kỳ và đột xuất để đánh giá việc tuân thủ quy trình, quy định, và đạo đức nghề nghiệp. Cần sử dụng các công cụ và phương pháp giám sát phù hợp để phát hiện các sai phạm và rủi ro tiềm ẩn.

VI. Ứng Dụng Công Nghệ Số Nâng Cao Kiểm Soát Nội Bộ BIDV

Với sự thay đổi của môi trường kinh doanh, những phương thức quản lý được nhà quản trị sử dụng đa dạng và có thể khác nhau nhưng vai trò quan trọng của kiểm soát nội bộ vẫn không thay đổi. Những lợi ích của kiểm soát nội bộ mang lại trong quản trị các doanh nghiệp nói chung và trong các ngân hàng thương mại nói riêng cũng là nguyên nhân thúc đẩy những nghiên cứu thực tiễn về kiểm soát nội bộ.

6.1. Triển Khai Hệ Thống Giám Sát Giao Dịch Tự Động

Để nâng cao hiệu quả kiểm soát, cần triển khai hệ thống giám sát giao dịch tự động. Hệ thống này có thể giúp phát hiện các giao dịch bất thường, gian lận, và các hành vi vi phạm pháp luật. Hệ thống giám sát giao dịch tự động cần được tích hợp với các hệ thống nghiệp vụ khác của ngân hàng để có thể thu thập và phân tích dữ liệu một cách toàn diện.

6.2. Sử Dụng Trí Tuệ Nhân Tạo AI Trong Đánh Giá Rủi Ro

Để đánh giá rủi ro một cách chính xác và hiệu quả, cần sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI). AI có thể giúp phân tích dữ liệu lớn, phát hiện các mẫu rủi ro, và dự đoán các rủi ro tiềm ẩn. AI cũng có thể giúp tự động hóa các quy trình kiểm soát và giảm thiểu rủi ro hoạt động.

6.3. Tăng Cường An Ninh Mạng và Bảo Mật Thông Tin

Trong bối cảnh số hóa, an ninh mạng và bảo mật thông tin trở nên vô cùng quan trọng. Cần tăng cường các biện pháp an ninh mạng để bảo vệ hệ thống và dữ liệu của ngân hàng khỏi các cuộc tấn công mạng. Cần thiết lập các quy trình bảo mật thông tin để đảm bảo rằng thông tin của khách hàng và ngân hàng được bảo vệ một cách an toàn.

Tổng quan nghiên cứu

Ngân hàng thương mại đóng vai trò trung gian tài chính quan trọng trong nền kinh tế, ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định và phát triển của hệ thống tài chính quốc gia. Trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của ngành ngân hàng Việt Nam, việc hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm giảm thiểu rủi ro, bảo vệ tài sản và nâng cao hiệu quả hoạt động. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB tại Ngân hàng TMCP Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) – Chi nhánh Phú Tài, một chi nhánh cấp I với quy mô tài sản tăng từ 7.476 tỷ đồng năm 2020 lên 10.646 tỷ đồng năm 2022, lợi nhuận đạt 281 tỷ đồng năm 2022, tăng 70,3% so với năm 2020.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng hệ thống KSNB tại BIDV Phú Tài trong giai đoạn 2020-2022, xác định những hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp khả thi nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát nội bộ. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào năm thành phần của hệ thống KSNB theo khuôn khổ COSO và Basel: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát và điều chỉnh sai sót. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao năng lực quản trị rủi ro, đảm bảo tuân thủ pháp luật và phát triển bền vững cho BIDV Phú Tài nói riêng và các ngân hàng thương mại nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn áp dụng hai khung lý thuyết chính về hệ thống kiểm soát nội bộ trong ngân hàng thương mại:

1. Khung COSO (Committee of Sponsoring Organizations): Đề xuất năm thành phần cơ bản của hệ thống KSNB gồm môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. COSO nhấn mạnh vai trò của đạo đức, trách nhiệm giám sát, phân tích rủi ro và các hoạt động kiểm soát nhằm đảm bảo mục tiêu hoạt động, thông tin và tuân thủ.

2. Báo cáo Basel về kiểm soát nội bộ trong ngân hàng: Basel định nghĩa KSNB là quá trình liên tục do Hội đồng quản trị, Ban điều hành và toàn thể nhân viên thực hiện nhằm kiểm soát rủi ro và đảm bảo hoạt động hiệu quả. Basel phân loại rủi ro ngân hàng thành rủi ro tín dụng, vận hành, thị trường và các rủi ro còn lại, đồng thời đưa ra 13 nguyên tắc cơ bản về giám sát, đánh giá rủi ro, phân chia trách nhiệm, thông tin và giám sát.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: rủi ro tín dụng, rủi ro vận hành, hệ thống kiểm soát nội bộ, kiểm toán nội bộ, môi trường kiểm soát, hoạt động kiểm soát, giám sát và điều chỉnh sai sót.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

• Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các công trình nghiên cứu, báo cáo ngành, văn bản pháp luật, quy định của BIDV và BIDV Chi nhánh Phú Tài liên quan đến KSNB.

• Dữ liệu sơ cấp: Khảo sát thực trạng hệ thống KSNB tại BIDV Phú Tài thông qua 152 phiếu khảo sát hợp lệ phát ra cho cán bộ nhân viên tại chi nhánh và các phòng giao dịch trực thuộc trong tháng 11/2022. Ngoài ra, tác giả tiến hành phỏng vấn sâu với ban lãnh đạo, phòng kiểm soát, phòng kế toán và quan sát trực tiếp hoạt động tại chi nhánh.

Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng, phát hiện hạn chế và nguyên nhân. Cỡ mẫu 152 phiếu khảo sát được chọn dựa trên tổng số cán bộ nhân viên tại chi nhánh và các phòng giao dịch, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cho kết quả nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2020-2022, phù hợp với dữ liệu hoạt động kinh doanh và kiểm soát nội bộ của BIDV Phú Tài.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Môi trường kiểm soát tại BIDV Phú Tài còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát, 65% cán bộ cho biết sự phối hợp giữa các bộ phận chưa khoa học, thiếu tính hợp tác. Văn hóa kiểm soát chưa được xây dựng đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả thực thi các chính sách kiểm soát.

2. Đánh giá rủi ro chưa toàn diện và kịp thời: 58% người được khảo sát nhận định việc đánh giá rủi ro chưa bao phủ hết các loại rủi ro trọng yếu như rủi ro vận hành, rủi ro pháp lý. Việc cập nhật và phản ứng với rủi ro mới còn chậm, làm tăng nguy cơ phát sinh sai sót và gian lận.

3. Hoạt động kiểm soát và phân chia trách nhiệm chưa rõ ràng: 47% cán bộ phản ánh việc phân công nhiệm vụ kiểm soát còn chồng chéo, chưa tách bạch rõ ràng giữa các bộ phận, đặc biệt là giữa phòng kiểm soát nội bộ và phòng kiểm tra nội bộ. Điều này dẫn đến hiệu quả kiểm soát giảm sút và khó khăn trong việc phát hiện sai phạm.

4. Hệ thống thông tin và truyền thông chưa đáp ứng yêu cầu: Hơn 50% ý kiến cho rằng hệ thống thông tin chưa đầy đủ, chưa kịp thời và thiếu tính minh bạch trong việc truyền đạt các chính sách, quy trình kiểm soát nội bộ. Công nghệ thông tin chưa được đầu tư đồng bộ, ảnh hưởng đến khả năng quản lý dữ liệu và báo cáo.

5. Giám sát và điều chỉnh sai sót còn yếu: Số liệu thống kê cho thấy trong giai đoạn 2019-2022, số lượng sai phạm trong hoạt động cấp tín dụng và kế toán có xu hướng tăng nhẹ, phản ánh việc giám sát chưa chặt chẽ. Kiểm toán nội bộ chưa phát huy hết vai trò trong việc phát hiện và xử lý kịp thời các sai sót.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc chưa hoàn thiện bộ máy tổ chức kiểm soát nội bộ phù hợp với quy mô và đặc thù hoạt động của BIDV Phú Tài. So với các chi nhánh BIDV khác như Quy Nhơn và Bình Định, chi nhánh Phú Tài còn thiếu sự đồng bộ trong quy trình kiểm soát và chưa chú trọng đầu tư nguồn nhân lực chất lượng cao cho bộ phận kiểm soát nội bộ.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong ngành ngân hàng tại Việt Nam và quốc tế, cho thấy môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro là yếu tố quyết định hiệu quả hệ thống KSNB. Việc phân chia trách nhiệm rõ ràng và hệ thống thông tin minh bạch là điều kiện tiên quyết để phát hiện và ngăn ngừa rủi ro.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá các thành phần KSNB theo khảo sát, bảng thống kê số lượng sai phạm qua các năm và sơ đồ tổ chức bộ máy kiểm soát nội bộ hiện tại để minh họa các điểm bất cập.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát và văn hóa kiểm soát: Tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức về vai trò KSNB cho toàn bộ cán bộ nhân viên trong vòng 12 tháng tới. Ban lãnh đạo cần cam kết xây dựng văn hóa kiểm soát dựa trên đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm cá nhân.

2. Nâng cao chất lượng đánh giá rủi ro: Thiết lập quy trình đánh giá rủi ro toàn diện, bao gồm rủi ro tín dụng, vận hành, pháp lý và thị trường. Áp dụng công nghệ phân tích dữ liệu để cập nhật rủi ro mới liên tục, hoàn thành trong 18 tháng. Phòng kiểm soát nội bộ phối hợp với các phòng ban nghiệp vụ thực hiện.

3. Rà soát và phân chia rõ ràng trách nhiệm kiểm soát: Xây dựng sơ đồ tổ chức và quy trình kiểm soát nội bộ rõ ràng, tách biệt chức năng kiểm soát nội bộ và kiểm tra nội bộ. Thực hiện trong 6 tháng, do Ban Giám đốc và phòng nhân sự chủ trì.

4. Cải tiến hệ thống thông tin và truyền thông: Đầu tư nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin, xây dựng kênh truyền thông nội bộ hiệu quả để đảm bảo thông tin kiểm soát được truyền đạt kịp thời và minh bạch. Kế hoạch thực hiện trong 24 tháng, phối hợp giữa phòng điện toán và phòng kiểm soát.

5. Tăng cường giám sát và điều chỉnh sai sót: Thiết lập quy trình kiểm toán nội bộ toàn diện, tăng cường kiểm tra định kỳ và đột xuất, báo cáo trực tiếp cho Hội đồng quản trị. Đào tạo đội ngũ kiểm toán nội bộ chuyên nghiệp, hoàn thành trong 12 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ban lãnh đạo ngân hàng thương mại: Giúp hiểu rõ vai trò và tầm quan trọng của hệ thống kiểm soát nội bộ trong quản trị rủi ro và phát triển bền vững.

2. Phòng kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng, hoàn thiện quy trình kiểm soát, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát.

3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kế toán, tài chính ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và ứng dụng kiểm soát nội bộ trong ngân hàng thương mại tại Việt Nam.

4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức giám sát ngân hàng: Hỗ trợ đánh giá thực trạng và đề xuất chính sách nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát hoạt động ngân hàng.

Câu hỏi thường gặp

1. Hệ thống kiểm soát nội bộ gồm những thành phần nào?
   Hệ thống KSNB theo COSO gồm năm thành phần: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát và điều chỉnh sai sót. Mỗi thành phần đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo hoạt động hiệu quả và tuân thủ.

2. Tại sao kiểm soát nội bộ lại quan trọng đối với ngân hàng thương mại?
   Ngân hàng hoạt động với nhiều rủi ro như tín dụng, vận hành, pháp lý. KSNB giúp phát hiện, ngăn ngừa sai sót và gian lận, bảo vệ tài sản, đảm bảo báo cáo tài chính chính xác và tuân thủ pháp luật, từ đó nâng cao uy tín và hiệu quả kinh doanh.

3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
   Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát 152 cán bộ nhân viên và dữ liệu thứ cấp từ các tài liệu, báo cáo ngành. Phân tích dữ liệu bằng thống kê mô tả và phân tích định tính để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

4. Những hạn chế chính của hệ thống kiểm soát nội bộ tại BIDV Phú Tài là gì?
   Bao gồm môi trường kiểm soát chưa đồng bộ, đánh giá rủi ro chưa toàn diện, phân chia trách nhiệm chưa rõ ràng, hệ thống thông tin thiếu minh bạch và giám sát sai sót còn yếu, dẫn đến nguy cơ rủi ro và sai phạm gia tăng.

5. Giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ?
   Bao gồm nâng cao văn hóa kiểm soát, cải tiến quy trình đánh giá rủi ro, phân chia trách nhiệm rõ ràng, đầu tư hệ thống thông tin, tăng cường kiểm toán nội bộ và giám sát liên tục nhằm đảm bảo hoạt động an toàn, hiệu quả.

Kết luận

• Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về hệ thống kiểm soát nội bộ trong ngân hàng thương mại, đặc biệt theo khung COSO và Basel.
• Đánh giá thực trạng tại BIDV Chi nhánh Phú Tài cho thấy nhiều hạn chế trong môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và giám sát.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ, góp phần giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả kinh doanh.
• Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng cho BIDV Phú Tài và các ngân hàng thương mại khác trong việc hoàn thiện quản trị rủi ro.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các chi nhánh khác để hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ toàn diện.

Quý độc giả và các nhà quản lý ngân hàng được khuyến khích áp dụng các kết quả nghiên cứu này nhằm nâng cao năng lực kiểm soát nội bộ, đảm bảo sự phát triển bền vững của tổ chức.