I. Gian lận thanh toán quốc tế tại MB Tổng quan rủi ro
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, hoạt động thanh toán quốc tế (TTQT) đã trở thành huyết mạch của thương mại. Ngân hàng TMCP Quân Đội (MB) là một trong những định chế tài chính đi đầu, xử lý hàng triệu giao dịch quốc tế mỗi năm. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng đi kèm với sự gia tăng các rủi ro thanh toán quốc tế, đặc biệt là hành vi gian lận. Gian lận trong TTQT là hành vi cố ý sử dụng các thủ đoạn lừa đảo, mánh khóe tinh vi nhằm chiếm đoạt tài sản hoặc lợi ích tài chính trong quá trình thực hiện giao dịch xuyên biên giới. Luận văn của tác giả Trần Thị Ngọc Lan (2020) chỉ rõ, bản chất của gian lận xuất phát từ ba yếu tố chính theo “tam giác gian lận”: áp lực (nhu cầu tài chính), cơ hội (lỗ hổng trong quy trình, kiểm soát yếu kém) và sự biện minh cho hành vi (tự cho rằng hành động của mình là hợp lý). Các hành vi này không chỉ gây thiệt hại trực tiếp về tài chính cho khách hàng và ngân hàng mà còn làm suy giảm uy tín, ảnh hưởng đến an toàn thông tin tài chính quốc gia. Việc nhận diện đúng bản chất và các hình thức gian lận là bước đi tiên quyết để xây dựng một hệ thống phòng thủ vững chắc, đảm bảo an toàn cho mọi giao dịch.
1.1. Định nghĩa và bản chất của gian lận trong TTQT
Gian lận thanh toán quốc tế được định nghĩa là các hành vi lừa dối có chủ đích nhằm chiếm đoạt tài sản hoặc lợi ích bất hợp pháp trong các giao dịch vượt ra ngoài biên giới quốc gia. Bản chất của nó là sự kết hợp của hành vi lừa đảo và việc lợi dụng các kẽ hở trong quy trình, công nghệ hoặc sự thiếu cảnh giác của các bên tham gia. Không giống như sai sót vô tình, gian lận là một hành động có kế hoạch, thường được che giấu tinh vi để tránh bị phát hiện. Theo nghiên cứu, các tội phạm công nghệ cao thường khai thác sự khác biệt về múi giờ, luật pháp và quy trình giữa các quốc gia để thực hiện hành vi. Hậu quả của nó rất nặng nề, từ mất mát tài sản, gián đoạn kinh doanh cho đến rủi ro pháp lý và tổn hại danh tiếng không thể phục hồi. Hiểu rõ bản chất này giúp các tổ chức tài chính như MB Bank xác định được các điểm yếu tiềm tàng và xây dựng cơ chế phòng vệ chủ động, thay vì chỉ phản ứng khi sự cố đã xảy ra.
1.2. Các yếu tố chính tác động đến an ninh mạng ngân hàng
Hệ thống an ninh mạng ngân hàng là một lá chắn đa tầng, chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố cả bên trong lẫn bên ngoài. Về yếu tố bên ngoài, sự phát triển không ngừng của tội phạm công nghệ cao với các kỹ thuật tấn công ngày càng tinh vi là mối đe dọa lớn nhất. Các quy định pháp lý chưa hoàn thiện hoặc thiếu đồng bộ giữa các quốc gia cũng tạo ra kẽ hở để tội phạm lợi dụng. Về yếu tố nội bộ, hệ thống công nghệ thông tin lỗi thời, quy trình kiểm soát lỏng lẻo và quan trọng nhất là ý thức của con người là những điểm yếu chí mạng. Một nhân viên thiếu cảnh giác có thể vô tình trở thành cầu nối cho các cuộc tấn công phishing mạo danh ngân hàng. Bên cạnh đó, áp lực công việc và các chính sách nhân sự không phù hợp có thể làm giảm sự tận tâm của nhân viên, dẫn đến việc bỏ qua các dấu hiệu giao dịch đáng ngờ. Do đó, việc quản lý rủi ro giao dịch không chỉ là vấn đề công nghệ mà còn là bài toán về quản trị con người và quy trình vận hành.
II. Vạch trần thực trạng gian lận thanh toán quốc tế tại MB
Thực tiễn hoạt động tại Ngân hàng TMCP Quân Đội (MB) cho thấy tình hình gian lận thanh toán quốc tế đang diễn biến phức tạp với nhiều thủ đoạn mới. Theo phân tích từ luận văn năm 2020, xu hướng giao dịch đã có sự dịch chuyển mạnh mẽ từ các phương thức an toàn như Thư tín dụng (L/C) sang Chuyển tiền (T/T). Cụ thể, tỷ trọng thanh toán bằng T/T trong xuất khẩu đã tăng từ 58% (2015) lên 70% (2019), trong khi L/C giảm từ 22% xuống còn 16%. Sự thay đổi này, dù giúp doanh nghiệp tiết kiệm chi phí, lại mở ra nhiều cơ hội hơn cho tội phạm. Các hình thức gian lận phổ biến tại MB không chỉ dừng lại ở việc giả mạo chứng từ truyền thống mà đã chuyển sang các hình thức tấn công mạng tinh vi. Tội phạm thường nhắm vào khâu liên lạc giữa khách hàng và đối tác để thay đổi thông tin người thụ hưởng, hoặc tấn công trực tiếp vào hệ thống email của doanh nghiệp. Những vụ việc này là hồi chuông cảnh báo, đòi hỏi cả ngân hàng và khách hàng phải nâng cao cảnh giác và trang bị các biện pháp bảo mật tài khoản MB Bank một cách nghiêm ngặt.
2.1. Các hình thức lừa đảo thẻ tín dụng MB phổ biến
Tình trạng lừa đảo thẻ tín dụng MB ngày càng gia tăng, đặc biệt với sự bùng nổ của thương mại điện tử. Một trong những hình thức phổ biến nhất là skimming thẻ ATM, nơi kẻ gian lắp đặt thiết bị để sao chép thông tin trên dải từ của thẻ và camera để ghi lại mã PIN. Một thủ đoạn khác là tạo ra các trang web mua sắm giả mạo, yêu cầu người dùng nhập thông tin thẻ Visa/Mastercard MB để thanh toán. Sau khi có được thông tin, tội phạm sẽ sử dụng để thực hiện các giao dịch gian lận. Ngoài ra, các chiêu thức lừa đảo qua điện thoại, giả danh nhân viên ngân hàng yêu cầu cung cấp mã OTP để “xác minh” hoặc “nâng cấp” dịch vụ cũng là một mối nguy hiểm. Những hành vi này không chỉ gây thiệt hại tài chính mà còn dẫn đến nguy cơ đánh cắp thông tin cá nhân, ảnh hưởng lâu dài đến người dùng.
2.2. Tấn công Phishing mạo danh và Malware ngân hàng
Tấn công phishing mạo danh ngân hàng là một trong những mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với an ninh mạng ngân hàng. Kẻ gian tạo ra các email, tin nhắn SMS hoặc trang web có giao diện giống hệt của MB Bank, sau đó gửi đến hàng loạt người dùng với nội dung cấp bách như “Tài khoản của bạn bị khóa” hoặc “Bạn vừa nhận được một khoản tiền lớn”. Mục đích là để lừa người dùng nhấp vào liên kết độc hại và đăng nhập bằng thông tin tài khoản thật của mình. Một khi thông tin bị đánh cắp, tội phạm có thể chiếm quyền kiểm soát tài khoản. Tinh vi hơn, malware ngân hàng có thể được cài cắm vào máy tính hoặc điện thoại của người dùng thông qua các phần mềm lậu hoặc tệp đính kèm email. Loại mã độc này có khả năng ghi lại thao tác bàn phím, chụp màn hình hoặc thậm chí tự động chuyển hướng giao dịch, biến các nỗ lực thanh toán trực tuyến an toàn trở nên vô hiệu.
III. Bí quyết phòng ngừa gian lận thanh toán quốc tế tại MB
Phòng ngừa luôn là giải pháp hiệu quả và tiết kiệm chi phí nhất trong cuộc chiến chống gian lận. Tại MB, chiến lược phòng ngừa được xây dựng trên ba trụ cột chính: công nghệ hiện đại, quy trình chặt chẽ và nâng cao nhận thức người dùng. Việc áp dụng các công nghệ bảo mật tiên tiến là nền tảng cốt lõi. Tuy nhiên, công nghệ chỉ phát huy tối đa hiệu quả khi được vận hành trong một quy trình kiểm soát nghiêm ngặt, từ khâu xác minh khách hàng (KYC) đến việc giám sát và phân tích các giao dịch đáng ngờ. Yếu tố con người vẫn đóng vai trò quyết định. MB liên tục tổ chức các chương trình đào tạo cho nhân viên để cập nhật các thủ đoạn gian lận mới và tăng cường kỹ năng nhận diện rủi ro. Đồng thời, việc truyền thông, cảnh báo và hướng dẫn khách hàng thực hiện các biện pháp tự bảo vệ như kích hoạt xác thực hai yếu tố (2FA) hay sử dụng Smart OTP MBBank là nhiệm vụ không thể thiếu, tạo nên một vành đai bảo vệ toàn diện.
3.1. Nâng cao bảo mật tài khoản MB Bank với xác thực hai yếu tố
Tăng cường bảo mật tài khoản MB Bank là ưu tiên hàng đầu. Giải pháp xác thực hai yếu tố (2FA) được xem là một trong những lớp phòng thủ hiệu quả nhất. Thay vì chỉ dựa vào mật khẩu (thứ bạn biết), 2FA yêu cầu thêm một yếu tố thứ hai, thường là một mã số sử dụng một lần (thứ bạn có). Lớp bảo vệ bổ sung này khiến việc truy cập trái phép vào tài khoản trở nên khó khăn hơn rất nhiều, ngay cả khi kẻ gian đã đánh cắp được mật khẩu. MB khuyến khích tất cả người dùng kích hoạt tính năng này cho cả Internet Banking và ứng dụng di động. Việc triển khai 2FA không chỉ bảo vệ tài sản của khách hàng mà còn giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro liên quan đến các vụ tấn công chiếm đoạt tài khoản, góp phần củng cố niềm tin của người dùng vào nền tảng ngân hàng số.
3.2. Vai trò của mã OTP và Smart OTP MBBank trong giao dịch
Mã mã OTP (One-Time Password) là một chuỗi ký tự ngẫu nhiên, chỉ có hiệu lực một lần và trong một khoảng thời gian ngắn, được sử dụng để xác thực các giao dịch tài chính quan trọng. Đây là công cụ không thể thiếu để đảm bảo chỉ chủ tài khoản mới có thể phê duyệt các lệnh chuyển tiền hoặc thanh toán. Để nâng cao tính an toàn và tiện lợi, MB đã phát triển Smart OTP MBBank, một giải pháp tích hợp ngay trên ứng dụng ngân hàng. So với SMS OTP truyền thống (có thể bị kẻ gian chiếm đoạt SIM để nhận mã), Smart OTP an toàn hơn do được mã hóa và gắn liền với thiết bị đã đăng ký. Nó cũng cho phép người dùng lấy mã OTP ngay cả khi không có kết nối mạng di động, rất thuận tiện cho các giao dịch ở nước ngoài. Việc sử dụng thành thạo và bảo mật các phương thức OTP là kỹ năng cơ bản để thanh toán trực tuyến an toàn.
3.3. Xây dựng chính sách bảo vệ người dùng MB hiệu quả
Một chính sách bảo vệ người dùng MB toàn diện không chỉ bao gồm các biện pháp kỹ thuật mà còn phải tập trung vào truyền thông và hỗ trợ. MB cần xây dựng các kênh cảnh báo rủi ro đa dạng và kịp thời, thông báo cho khách hàng về các thủ đoạn lừa đảo mới ngay khi chúng xuất hiện. Ngân hàng cũng cần có quy trình rõ ràng, minh bạch về việc tiếp nhận và xử lý các khiếu nại liên quan đến gian lận. Chính sách này phải quy định rõ trách nhiệm của ngân hàng và khách hàng trong từng trường hợp cụ thể. Việc cung cấp các công cụ cho phép người dùng tự quản lý an toàn tài khoản, chẳng hạn như thiết lập hạn mức giao dịch, đóng/mở tính năng thanh toán online, hay khóa thẻ khẩn cấp MB chỉ bằng một vài thao tác, là một phần quan trọng của chính sách này. Một chính sách hiệu quả sẽ giúp xây dựng mối quan hệ tin cậy và bền vững giữa ngân hàng và khách hàng.
IV. Hướng dẫn xử lý gian lận thanh toán quốc tế tại MB
Dù đã triển khai nhiều biện pháp phòng ngừa, rủi ro gian lận vẫn có thể xảy ra. Khi phát hiện hoặc nghi ngờ một giao dịch gian lận, hành động nhanh chóng và đúng quy trình là yếu tố quyết định đến khả năng thu hồi tài sản. Điều quan trọng nhất là phải giữ bình tĩnh và ngay lập tức liên hệ với MB qua các kênh chính thức. Việc cung cấp đầy đủ thông tin về giao dịch đáng ngờ, bao gồm thời gian, số tiền, thông tin người thụ hưởng và các bằng chứng liên quan (email, tin nhắn), sẽ giúp ngân hàng nhanh chóng vào cuộc. MB có đội ngũ chuyên trách và quy trình phối hợp với các ngân hàng đối tác quốc tế và cơ quan chức năng để tiến hành tra soát giao dịch và phong tỏa tài khoản của kẻ gian. Tuy nhiên, khả năng thu hồi tiền phụ thuộc rất nhiều vào thời gian phản ứng của nạn nhân. Sự chậm trễ dù chỉ vài giờ cũng có thể khiến số tiền bị tẩu tán và không thể lấy lại.
4.1. Cách khóa thẻ khẩn cấp MB và báo cáo giao dịch đáng ngờ
Khi phát hiện thẻ bị mất cắp hoặc có dấu hiệu giao dịch bất thường, hành động đầu tiên và quan trọng nhất là thực hiện khóa thẻ khẩn cấp MB. Khách hàng có thể thực hiện thao tác này ngay lập tức thông qua ứng dụng MB Bank, gọi đến tổng đài 1900 545426, hoặc đến chi nhánh/phòng giao dịch gần nhất. Việc khóa thẻ sẽ ngăn chặn kẻ gian tiếp tục thực hiện các giao dịch khác. Song song đó, cần nhanh chóng thu thập thông tin và báo cáo các giao dịch đáng ngờ cho ngân hàng. Cung cấp chi tiết về thời gian, địa điểm, số tiền và bất kỳ thông tin nào khác có thể giúp ích cho quá trình điều tra. Việc báo cáo sớm không chỉ bảo vệ quyền lợi của bản thân mà còn giúp ngân hàng có thêm dữ liệu để cảnh báo cho cộng đồng, ngăn chặn các vụ việc tương tự trong tương lai.
4.2. Quy trình tra soát giao dịch và vai trò của ngân hàng
Sau khi tiếp nhận báo cáo gian lận, MB sẽ kích hoạt quy trình tra soát giao dịch. Đây là một nghiệp vụ phức tạp, đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều bộ phận trong ngân hàng và các đối tác liên quan. Đầu tiên, bộ phận chuyên trách sẽ xác minh thông tin, phân tích luồng tiền và liên hệ với ngân hàng hưởng lợi (beneficiary bank) thông qua hệ thống SWIFT để yêu cầu hỗ-trợ-phong-tỏa hoặc-thu-hồi-tiền. Vai trò của ngân hàng là đại diện cho khách hàng, sử dụng các công cụ nghiệp vụ và quan hệ đại lý để theo dấu dòng tiền. Quá trình này có thể mất nhiều thời gian do sự khác biệt về quy trình và luật pháp giữa các quốc gia. Kết quả của việc quản lý rủi ro giao dịch trong giai đoạn này phụ thuộc vào tốc độ xử lý và sự hợp tác của các bên liên quan. Ngân hàng sẽ cập nhật tiến trình và kết quả cho khách hàng một cách minh bạch.
V. Kết quả thực tiễn phòng chống gian lận thanh toán tại MB
Nỗ lực phòng chống gian lận thanh toán quốc tế tại MB đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Dựa trên số liệu từ luận văn của Trần Thị Ngọc Lan, ngân hàng đã thành công trong việc phát hiện và ngăn chặn kịp thời nhiều giao dịch có dấu hiệu lừa đảo, bảo vệ tài sản cho khách hàng trị giá hàng triệu USD. Hệ thống quản lý rủi ro giao dịch tự động, kết hợp với sự giám sát chặt chẽ của đội ngũ chuyên viên, đã giúp nhận diện các mẫu hành vi bất thường và đưa ra cảnh báo sớm. Việc đầu tư vào công nghệ, đặc biệt là các giải pháp an ninh mạng ngân hàng, đã nâng cao khả năng chống chịu của hệ thống trước các cuộc tấn công từ bên ngoài. Hơn nữa, các chiến dịch truyền thông nâng cao nhận thức đã giúp khách hàng chủ động hơn trong việc bảo vệ thông tin cá nhân và tài khoản. Những thành tựu này khẳng định cam kết của MB trong việc xây dựng một môi trường giao dịch an toàn, minh bạch và tin cậy cho khách hàng.
5.1. Thành tựu đạt được trong việc quản lý rủi ro giao dịch
Thành công lớn nhất của MB trong công tác quản lý rủi ro giao dịch là việc chuyển đổi từ mô hình phản ứng sang chủ động. Ngân hàng đã xây dựng được hệ thống lọc và chấm điểm rủi ro cho từng giao dịch dựa trên nhiều tiêu chí như quốc gia hưởng lợi, tần suất giao dịch, số tiền, và lịch sử của khách hàng. Nhờ đó, nhiều nỗ lực lừa đảo thẻ tín dụng MB hay chuyển tiền đến các tài khoản đáng ngờ đã bị chặn lại ngay từ đầu. Số lượng các giao dịch gian lận được phát hiện kịp thời tại MB đã tăng lên đáng kể qua các năm, cho thấy hiệu quả của hệ thống giám sát. Bên cạnh đó, việc tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn quốc tế về phòng chống rửa tiền (AML) và tài trợ khủng bố (CFT) cũng góp phần làm trong sạch hóa các dòng tiền, giảm thiểu rủi ro pháp lý và uy tín cho ngân hàng.
5.2. Các thách thức còn tồn tại trong an toàn thông tin tài chính
Mặc dù đạt được nhiều kết quả tích cực, MB vẫn đối mặt với không ít thách thức trong việc đảm bảo an toàn thông tin tài chính. Tội phạm công nghệ cao không ngừng phát triển các kỹ thuật tấn công mới, đặc biệt là các hình thức tấn công phi kỹ thuật (social engineering) nhắm vào tâm lý người dùng, vốn rất khó để các hệ thống công nghệ phát hiện. Thách thức thứ hai là sự cân bằng giữa bảo mật và trải nghiệm người dùng. Việc áp dụng quá nhiều lớp xác thực có thể gây bất tiện, làm giảm sự hài lòng của khách hàng. Cuối cùng, nhận thức về an toàn thông tin của một bộ phận người dùng vẫn còn hạn chế, khiến họ dễ dàng trở thành nạn nhân của các chiêu trò phishing mạo danh ngân hàng. Việc giải quyết triệt để các thách thức này đòi hỏi một chiến lược dài hạn, kết hợp đồng bộ giữa công nghệ, con người và quy trình.
VI. Xu hướng phòng chống gian lận thanh toán quốc tế tại MB
Trong tương lai, cuộc chiến chống gian lận thanh toán quốc tế sẽ ngày càng khốc liệt hơn, đòi hỏi MB phải liên tục đổi mới và thích ứng. Xu hướng chủ đạo sẽ là ứng dụng các công nghệ tiên tiến như Trí tuệ nhân tạo (AI) và Học máy (Machine Learning) để phân tích dữ liệu lớn (Big Data) trong thời gian thực. Các hệ thống này có khả năng tự học và phát hiện các mẫu gian lận tinh vi mà con người khó nhận ra. Bên cạnh đó, việc tăng cường hợp tác, chia sẻ thông tin về các mối đe dọa giữa các ngân hàng trong nước và quốc tế sẽ trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Định hướng của MB là xây dựng một hệ sinh thái an toàn, nơi công nghệ bảo mật được tích hợp liền mạch vào từng sản phẩm, dịch vụ. Chiến lược này không chỉ giúp bảo vệ khách hàng mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững cho MB trong kỷ nguyên số, khẳng định vị thế là một định chế tài chính an toàn và hiện đại.
6.1. Dự báo sự gia tăng của tội phạm công nghệ cao
Các chuyên gia dự báo rằng tội phạm công nghệ cao sẽ tiếp tục gia tăng cả về số lượng và mức độ phức tạp. Các cuộc tấn công sẽ trở nên có chủ đích hơn, nhắm vào các doanh nghiệp lớn hoặc các cá nhân có giá trị tài sản cao. Sự phát triển của Internet vạn vật (IoT) và các thiết bị kết nối cũng mở ra những vectơ tấn công mới. Tội phạm có thể khai thác lỗ hổng từ các thiết bị thông minh để xâm nhập vào mạng nội bộ của người dùng. Các hình thức lừa đảo sử dụng công nghệ Deepfake để giả mạo giọng nói hoặc hình ảnh của người thân, lãnh đạo yêu cầu chuyển tiền cũng được dự báo sẽ trở nên phổ biến. Đối mặt với viễn cảnh này, việc đầu tư vào các giải pháp an ninh mạng ngân hàng thế hệ mới và nâng cao năng lực của đội ngũ chuyên gia an ninh thông tin là một yêu cầu sống còn.
6.2. Định hướng chiến lược an toàn thông tin tài chính của MB
Để đối phó với các thách thức tương lai, chiến lược an toàn thông tin tài chính của MB sẽ tập trung vào ba hướng chính. Thứ nhất, ưu tiên đầu tư vào công nghệ lõi, đặc biệt là AI và phân tích dữ liệu để xây dựng hệ thống phòng thủ thông minh, có khả năng dự báo và ngăn chặn sớm. Thứ hai, phát triển văn hóa an toàn thông tin trong toàn bộ tổ chức, biến mỗi nhân viên trở thành một mắt xích vững chắc trong chuỗi bảo mật. Thứ ba, tăng cường hợp tác và chia sẻ thông tin tình báo về mối đe dọa với cộng đồng tài chính-ngân hàng và các cơ quan chức năng. Định hướng này nhằm tạo ra một lá chắn bảo vệ linh hoạt, đa tầng, không chỉ bảo vệ tài sản mà còn giữ vững niềm tin của khách hàng, vốn là tài sản quý giá nhất của ngân hàng.
