Giải Pháp Bền Vững Chống Sạt Lở Bờ Sông Ở Đồng Bằng Sông Cửu Long

Sạt lở bờ sông ở ĐBSCL xuất phát từ nhiều nguyên nhân, cả tự nhiên và nhân tạo. Các yếu tố tự nhiên bao gồm địa chất yếu (bùn hữu cơ, bùn sét trạng thái chảy), tác động của thủy triều (xói mòn do dòng chảy), và lũ lụt (cuốn trôi đất). Tuy nhiên, các hoạt động của con người như khai thác cát, xây dựng lấn chiếm bờ sông, và phát triển giao thông thủy cũng góp phần đáng kể. Sóng tàu từ các phương tiện vận tải lớn gây xói lở mạnh, đặc biệt trong mùa mưa lũ khi kết hợp với dòng chảy lũ. Theo tài liệu, sự xói lở xảy ra mạnh mẽ nhất trong mùa mưa lũ, khẳng định vai trò của sóng và dòng chảy lũ kết hợp với địa chất yếu.

Sạt lở bờ sông gây ra những hậu quả nghiêm trọng về kinh tế - xã hội cho ĐBSCL. Mất đất sản xuất, nhà cửa, và cơ sở hạ tầng ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của người dân. Sạt lở cũng gây khó khăn cho giao thông thủy, làm tăng chi phí vận chuyển và gián đoạn hoạt động kinh tế. Ngoài ra, sạt lở còn đe dọa đến an toàn của các công trình ven sông, gây thiệt hại lớn về tài sản và tính mạng. Việc di dời dân cư khỏi vùng sạt lở cũng tạo ra áp lực lớn lên ngân sách và nguồn lực của địa phương.

Rọ đá (Gabion) là một giải pháp truyền thống và hiệu quả trong việc chống xói lở bờ sông. Rọ đá là các hộp lưới chứa đá, được liên kết với nhau để tạo thành một khối vững chắc. Chúng được sử dụng để gia cố bờ sông, bảo vệ mái đê, và xây dựng tường chắn đất. Ưu điểm của rọ đá là thi công đơn giản, sử dụng vật liệu địa phương, và có khả năng thoát nước tốt. Tuy nhiên, rọ đá có thể bị ăn mòn theo thời gian và cần được bảo trì thường xuyên. Rọ đá thường được làm bằng thép mạ kẽm hoặc nhôm kẽm, có lớp phủ nhựa để giảm tác động ăn mòn.

Cừ ván bê tông dự ứng lực là một công nghệ hiện đại được sử dụng rộng rãi trong các công trình chống sạt lở bờ sông. Cừ ván được sản xuất từ bê tông cốt thép dự ứng lực, có khả năng chịu lực cao và độ bền tốt. Chúng được đóng xuống đất để tạo thành một bức tường chắn, ngăn chặn sự xói lở của dòng nước. Ưu điểm của cừ ván là độ bền cao, khả năng chịu lực tốt, và thi công nhanh chóng. Tuy nhiên, chi phí đầu tư ban đầu của cừ ván cao hơn so với các giải pháp khác. Cọc ván bê tông dự ứng lực tận dụng được hết khả năng làm việc chịu nén của bê tông và chịu kéo của thép.

Tường kè bê tông cốt thép là một giải pháp bền vững và hiệu quả trong việc chống sạt lở bờ sông. Tường kè được xây dựng bằng bê tông cốt thép, có khả năng chịu lực cao và độ bền tốt. Chúng được sử dụng để bảo vệ bờ sông, ngăn chặn sự xói lở của dòng nước, và tạo ra một không gian ổn định cho các hoạt động kinh tế - xã hội. Ưu điểm của tường kè là độ bền cao, khả năng chịu lực tốt, và có thể thiết kế theo nhiều hình dạng khác nhau. Tuy nhiên, chi phí đầu tư ban đầu của tường kè cao hơn so với các giải pháp khác. Tường kè sử dụng ở đây giống như tường bản góc hay còn gọi là tường chữ L.

Trồng rừng ngập mặn là một giải pháp tự nhiên hiệu quả trong việc bảo vệ bờ biển và bờ sông khỏi xói lở. Rừng ngập mặn có tác dụng giảm sóng, ổn định đất, và tạo ra một hệ sinh thái đa dạng. Rễ cây ngập mặn bám chặt vào đất, ngăn chặn sự xói lở của dòng nước. Lá cây ngập mặn giảm sóng, bảo vệ bờ khỏi tác động của sóng biển và sóng tàu. Rừng ngập mặn cũng là nơi sinh sống của nhiều loài động thực vật, góp phần bảo tồn đa dạng sinh học. Suy giảm nghiêm trọng rừng ngập mặn vùng đồng bằng sông Cửu Long cũng góp phần lớn đến việc sạt lở.

Nuôi giữ bãi là một giải pháp tự nhiên khác được sử dụng để ổn định bờ sông. Phương pháp này bao gồm việc sử dụng các vật liệu tự nhiên như cọc tre, rơm rạ, và lưới để giữ đất và cát, tạo điều kiện cho bãi bồi phát triển. Bãi bồi có tác dụng giảm sóng, ổn định bờ, và tạo ra một không gian xanh mát. Nuôi giữ bãi có ưu điểm là chi phí thấp, thân thiện với môi trường, và dễ thực hiện. Tuy nhiên, hiệu quả của nuôi giữ bãi phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên và sự quản lý bền vững.

Phần mềm Plaxis sử dụng phương pháp phần tử hữu hạn để mô phỏng trạng thái ứng suất biến dạng của công trình kè. Việc mô phỏng này cho phép xét đến sự làm việc đồng thời của các cấu kiện và phân tích vai trò của từng cấu kiện riêng biệt. Độ lún và độ lún theo thời gian của nền đất yếu khu vực sau kè đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo khả năng làm việc ổn định của công trình. Việc tính toán đánh giá ứng xử của công trình có xét đến sự làm việc đồng thời của các cấu kiện và phân tích làm rõ vai trò từng cấu kiện riêng biệt.

Kết quả phân tích bằng Plaxis cho phép đánh giá khả năng ổn định tổng thể của công trình kè và sự thay đổi của chúng theo thời gian. Việc so sánh với các kết quả tính toán thiết kế khi xem lực tác dụng lên hệ cọc là lực tập trung thay vì áp lực do khối đất sau tường giúp rút ra các nhận định về phương pháp tính toán hợp lý cũng như tính hợp lý trong lựa chọn các cấu kiện công trình. Điều này có ý nghĩa thực tiễn trong công tác xây dựng cho địa phương.

Quy hoạch sử dụng đất hợp lý là một yếu tố quan trọng trong việc giảm thiểu sạt lở bờ sông. Việc quy hoạch cần dựa trên đánh giá nguy cơ sạt lở, xác định các khu vực có nguy cơ cao, và hạn chế các hoạt động xây dựng và khai thác tài nguyên ở các khu vực này. Quy hoạch cũng cần đảm bảo sự hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường, tránh gây ra các tác động tiêu cực đến bờ sông.

Tăng cường năng lực ứng phó sạt lở cho cộng đồng là một yếu tố quan trọng trong việc giảm thiểu thiệt hại do sạt lở gây ra. Việc này bao gồm việc cung cấp thông tin về nguy cơ sạt lở, hướng dẫn các biện pháp phòng tránh, và tổ chức các hoạt động diễn tập ứng phó. Cộng đồng cần được trang bị kiến thức và kỹ năng để tự bảo vệ mình và giúp đỡ người khác khi có sạt lở xảy ra.

Việc lựa chọn giải pháp chống sạt lở phù hợp với điều kiện địa phương là yếu tố then chốt để đảm bảo hiệu quả của dự án. Cần xem xét kỹ lưỡng các yếu tố như địa hình, địa chất, thủy văn, và điều kiện kinh tế - xã hội để lựa chọn giải pháp phù hợp nhất. Không nên áp dụng một cách máy móc các giải pháp từ nơi khác mà cần có sự điều chỉnh và thích ứng với điều kiện cụ thể của địa phương.

Sự tham gia của cộng đồng là yếu tố quan trọng để đảm bảo tính bền vững của các dự án chống sạt lở. Cộng đồng cần được tham gia vào quá trình lập kế hoạch, thiết kế, thi công, và quản lý dự án. Sự tham gia của cộng đồng giúp đảm bảo rằng các giải pháp được lựa chọn phù hợp với nhu cầu và mong muốn của người dân, đồng thời tạo ra sự đồng thuận và ủng hộ cho dự án.