I. Đối Chiếu Liên Từ Phụ Thuộc Tổng Quan Tầm Quan Trọng
Việc phân biệt liên từ phụ thuộc với các từ nối khác như liên từ đẳng lập và liên kết tố trên bình diện ngôn ngữ học, đặc biệt là ngữ nghĩa và cú pháp trong tiếng Việt và tiếng Anh còn nhiều quan điểm khác nhau. Hơn nữa, việc sử dụng liên từ phụ thuộc vào việc thực hiện các kỹ năng ngôn ngữ hiện vẫn còn là trở ngại đối với người học tiếng Anh. Có thể nói, người học tiếng Việt gặp rất nhiều khó khăn trong việc nói và viết tiếng Anh, đặc biệt là việc sử dụng các liên từ phụ thuộc trong câu cũng như phân biệt các liên từ phụ thuộc với các từ nối khác. Điều này do chính sự đa dạng, phức tạp về đặc điểm ngữ nghĩa cũng như cú pháp của các loại từ nối nói chung và liên từ phụ thuộc nói riêng trong cả hai ngôn ngữ tiếng Việt và tiếng Anh. Bên cạnh đó, liên từ phụ thuộc cũng như từ nối nói chung là phương tiện biểu đạt nghĩa có tần suất sử dụng cao trong giao tiếp nên có tính đa dạng, phong phú về ngữ nghĩa và chức năng cú pháp. Theo Chalker (1996), những câu liệt kê trên đều đồng nghĩa, mặc dầu các loại từ nối khác nhau về đặc điểm cú pháp hoặc định danh được dùng để chuyển tải cùng một nội dung ngữ nghĩa.
1.1. Tại Sao Nghiên Cứu Đối Chiếu Liên Từ Phụ Thuộc
Nghiên cứu này nhằm giải quyết vấn đề người học sử dụng sai, thiếu hoặc thừa liên từ, khiến câu văn khó hiểu hoặc dài dòng. Đồng thời, việc nghiên cứu cú pháp và chức năng giúp người học nhận diện và khắc phục lỗi. Nghiên cứu cũng hỗ trợ giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát triển chuyên môn, và truyền đạt kiến thức sâu sắc. Nghiên cứu này còn góp phần tìm hiểu thêm về liên từ phụ thuộc trong tiếng Việt, để nâng cao kiến thức, năng lực ngôn ngữ học đối chiếu và ứng dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn giảng dạy. Vì vậy, đề tài nghiên cứu được chọn là: “Đối chiếu liên từ phụ thuộc trên bình diện cú pháp và ngữ nghĩa trong truyện ngắn hiện đại trong tiếng Việt và tiếng Anh”.
1.2. Mục Tiêu Nghiên Cứu Cú Pháp Ngữ Nghĩa và Ứng Dụng
Mục tiêu chính của nghiên cứu là tìm ra đặc điểm cú pháp và ngữ nghĩa của các liên từ phụ thuộc trong truyện ngắn hiện đại tiếng Việt và tiếng Anh. Đồng thời, chỉ ra những nét tương đồng và dị biệt. Nghiên cứu này còn giúp nâng cao nhận thức về năng lực chuyên môn bằng cách ứng dụng tốt cho việc dạy và học liên từ phụ thuộc vào các kĩ năng ngôn ngữ một cách hiệu quả. Luận văn tập trung giải quyết những nhiệm vụ cụ thể như sau: Chỉ ra đặc điểm cú pháp và ngữ nghĩa của liên từ phụ thuộc trong truyện ngắn hiện đại trong cả hai ngôn ngữ, tìm ra sự khác biệt và giống nhau trên bình diện cú pháp và ngữ nghĩa.
1.3. Phạm Vi Nghiên Cứu Tập Trung Vào Truyện Ngắn Hiện Đại
Đối tượng nghiên cứu tập trung vào các liên từ phụ thuộc được sử dụng để kết nối các mệnh đề trong câu tiếng Anh và tiếng Việt. Phạm vi nghiên cứu giới hạn ở đặc điểm cú pháp và ngữ nghĩa, tìm ra sự khác biệt giữa chúng. Nguồn dữ liệu khai thác từ các truyện ngắn hiện đại tiếng Việt và tiếng Anh kể từ năm 2000 đến nay. Dựa trên mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu, luận văn phải làm rõ các câu hỏi: Đặc điểm ngữ nghĩa và cú pháp của liên từ phụ thuộc trong tiếng Việt và tiếng Anh là gì? Sự tương đồng và dị biệt của chúng trên bình diện cú pháp và ngữ nghĩa là gì?
II. Cách Nhận Diện Phân Loại Liên Từ Phụ Thuộc Tiếng Anh
Trong tiếng Anh, các tác giả như Chalker (1996), Greenbaum và Quirk (1990), hoặc Halliday và Hasan (1976) đã đề cập rất chi tiết đến liên từ phụ thuộc. Chalker (1996) trình bày đầy đủ về đặc điểm ngữ nghĩa và cú pháp của hệ thống từ nối trong tiếng Anh, trong đó có liên từ phụ thuộc. Greenbaum và Quirk (1990) giới thiệu một phần của liên từ phụ thuộc và chia ra làm ba loại: liên từ phụ thuộc một từ, nhiều từ và liên từ tương quan. Halliday và Hasan (1997) phân loại liên từ nói chung, trong đó có liên từ phụ thuộc, về nghĩa thành 4 loại chính là additive, adversative, causal và temporal.
2.1. Phân Loại Theo Greenbaum Quirk Đơn Đa Tương Quan
Greenbaum và Quirk (1990) phân loại liên từ phụ thuộc thành ba loại chính: liên từ phụ thuộc một từ (ví dụ: because, if, when), liên từ phụ thuộc nhiều từ (ví dụ: as long as, in order that) và liên từ tương quan (ví dụ: both...and, either...or). Cách phân loại này tập trung vào cấu trúc hình thái của liên từ, giúp người học dễ dàng nhận diện và phân biệt chúng trong câu.
2.2. Phân Loại Theo Halliday Hasan Bổ Sung Đối Lập Nhân Quả Thời Gian
Halliday và Hasan (1976) tiếp cận liên từ phụ thuộc từ góc độ ngữ nghĩa, chia chúng thành bốn nhóm chính: bổ sung (additive), đối lập (adversative), nhân quả (causal) và thời gian (temporal). Cách phân loại này giúp người học hiểu rõ mối quan hệ logic giữa các mệnh đề được liên kết bởi liên từ phụ thuộc.
III. Tìm Hiểu Chức Năng Ngữ Pháp Liên Từ Phụ Thuộc Tiếng Việt
Khác với tiếng Anh, việc nghiên cứu liên từ phụ thuộc trong tiếng Việt còn nhiều tranh cãi. Một số nhà nghiên cứu xem chúng như một bộ phận của liên từ, trong khi số khác lại xếp chúng vào nhóm quan hệ từ. Tuy nhiên, điểm chung là các nhà nghiên cứu đều thừa nhận vai trò kết nối và thể hiện mối quan hệ ngữ nghĩa giữa các thành phần câu của liên từ phụ thuộc. Liên từ phụ thuộc tiếng Việt giúp câu văn trở nên mạch lạc và thể hiện rõ ý đồ của người nói. Việc so sánh liên từ phụ thuộc với tiếng Anh sẽ làm nổi bật những điểm tương đồng và khác biệt thú vị trong cấu trúc ngôn ngữ.
3.1. Liên Từ Phụ Thuộc Liên Kết Mệnh Đề Phụ Thuộc Vào Mệnh Đề Chính
Liên từ phụ thuộc tiếng Việt có chức năng chính là liên kết mệnh đề phụ thuộc vào mệnh đề chính, tạo thành câu phức. Các mệnh đề phụ thuộc này có thể biểu thị nhiều mối quan hệ ngữ nghĩa khác nhau, như thời gian, nguyên nhân, điều kiện, mục đích,... Ví dụ: Vì trời mưa, chúng tôi phải ở nhà.
3.2. Vị Trí Linh Hoạt Của Liên Từ Phụ Thuộc Trong Câu Tiếng Việt
Vị trí liên từ phụ thuộc trong câu tiếng Việt khá linh hoạt, có thể đứng đầu, giữa hoặc cuối câu. Tuy nhiên, việc thay đổi vị trí có thể ảnh hưởng đến trọng tâm của câu và ý nghĩa biểu đạt. Ví dụ: Nếu bạn chăm chỉ học tập, bạn sẽ thành công. / Bạn sẽ thành công nếu bạn chăm chỉ học tập.
IV. Nghiên Cứu Đối Chiếu Cú Pháp Liên Từ Tìm Điểm Tương Đồng
Trong phạm vi nghiên cứu, do yêu cầu về thời lượng, quy mô nghiên cứu của luận văn thạc sỹ và khả năng của bản thân, chúng tôi sẽ nghiên cứu các liên từ phụ thuộc dưới góc độ đặc điểm cú pháp và ngữ nghĩa để tìm ra sự khác biệt giữa chúng. Ngoài ra, nguồn dữ liệu được chúng tôi tập trung khai thác từ các truyện ngắn hiện đại trong tiếng Việt và tiếng Anh kể từ năm 2000 đến nay. Một trong những điểm thú vị nhất của việc đối chiếu liên từ phụ thuộc giữa tiếng Việt và tiếng Anh là tìm ra những điểm tương đồng về cú pháp, một điều có thể giúp người học dễ dàng hơn trong việc nắm bắt và sử dụng liên từ.
4.1. Mệnh Đề Phụ Thuộc Có Thể Được Lược Bỏ Chủ Ngữ Và Động Từ
Trong cả tiếng Anh và tiếng Việt, chủ ngữ và động từ của các mệnh đề phụ thuộc có thể bị lược bỏ trong một số trường hợp nhất định. Điều này tạo ra các mệnh đề tỉnh lược, giúp câu văn trở nên ngắn gọn và tự nhiên hơn. Ví dụ (tiếng Anh): When in doubt, ask. Ví dụ (tiếng Việt): Khi cần, hãy gọi cho tôi.
4.2. Liên Từ Phụ Thuộc Được Sử Dụng Để Tạo Câu Phức Trong Cả Hai Ngôn Ngữ
Chức năng chính của liên từ phụ thuộc là tạo ra câu phức bằng cách liên kết một mệnh đề phụ thuộc với một mệnh đề chính. Điều này đúng cho cả tiếng Anh và tiếng Việt. Cả hai ngôn ngữ đều sử dụng liên từ phụ thuộc để biểu thị mối quan hệ ngữ nghĩa giữa các mệnh đề.
V. So Sánh Ngữ Nghĩa Liên Từ Phụ Thuộc Những Khác Biệt Thú Vị
Bên cạnh những điểm tương đồng, việc so sánh liên từ phụ thuộc giữa tiếng Việt và tiếng Anh cũng bộc lộ nhiều khác biệt thú vị về ngữ nghĩa. Những khác biệt này có thể gây khó khăn cho người học, nhưng đồng thời cũng làm phong phú thêm bức tranh ngôn ngữ. Một trong những thách thức lớn nhất là việc tìm ra các sự tương đương liên từ giữa hai ngôn ngữ, vì một liên từ trong tiếng Anh có thể tương ứng với nhiều liên từ khác nhau trong tiếng Việt, và ngược lại.
5.1. Biểu Thị Thái Độ Khác Biệt Trong Cách Liên Từ Thể Hiện Quan Điểm
Trong tiếng Anh, một số liên từ phụ thuộc có thể mang sắc thái biểu cảm, thể hiện thái độ hoặc quan điểm của người nói. Trong khi đó, liên từ phụ thuộc tiếng Việt thường trung tính hơn về mặt biểu cảm. Ví dụ, liên từ even though có thể nhấn mạnh sự ngạc nhiên hoặc bất ngờ, điều mà khó tìm thấy trong các liên từ phụ thuộc tương đương trong tiếng Việt.
5.2. Dịch Liên Từ Phụ Thuộc Cẩn Trọng Với Sắc Thái Và Ngữ Cảnh
Việc dịch liên từ phụ thuộc từ tiếng Anh sang tiếng Việt (và ngược lại) đòi hỏi sự cẩn trọng, vì một liên từ có thể có nhiều nghĩa khác nhau tùy thuộc vào ngữ cảnh. Người dịch cần xem xét kỹ mối quan hệ ngữ nghĩa giữa các mệnh đề để chọn liên từ phù hợp nhất.
VI. Ứng Dụng Nghiên Cứu Dạy Học Liên Từ Hiệu Quả Hơn
Nghiên cứu về đối chiếu liên từ phụ thuộc không chỉ có giá trị về mặt lý thuyết mà còn mang lại nhiều ứng dụng thiết thực trong việc dạy và học ngôn ngữ. Việc hiểu rõ những điểm tương đồng và khác biệt giữa tiếng Việt và tiếng Anh có thể giúp người học tránh được những lỗi sai thường gặp và sử dụng liên từ một cách chính xác và hiệu quả hơn. Từ đó, cách sử dụng liên từ phụ thuộc một cách tự tin hơn.
6.1. Bài Tập Thực Hành Tạo Câu Phức Với Liên Từ Phụ Thuộc
Giáo viên có thể thiết kế các bài tập thực hành đa dạng, yêu cầu học sinh tạo câu phức bằng cách sử dụng các liên từ phụ thuộc khác nhau. Các bài tập này có thể tập trung vào các mối quan hệ ngữ nghĩa cụ thể, như thời gian, nguyên nhân, điều kiện, mục đích,... hoặc yêu cầu học sinh dịch câu từ tiếng Anh sang tiếng Việt và ngược lại.
6.2. Phân Tích Văn Bản Nhận Diện Liên Từ Phụ Thuộc Chức Năng
Học sinh có thể được yêu cầu phân tích các văn bản tiếng Anh và tiếng Việt, nhận diện các liên từ phụ thuộc và xác định chức năng của chúng trong câu. Hoạt động này giúp học sinh nâng cao khả năng đọc hiểu và nhận biết các mối quan hệ ngữ nghĩa giữa các mệnh đề.
