## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông theo Nghị quyết 29/NQ-TW ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng, việc nâng cao chất lượng dạy và học, phát triển năng lực tự học cho học sinh trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Tại trường Trung học phổ thông Bắc Kạn, tỉnh Bắc Kạn, chất lượng đầu vào học sinh còn thấp với điểm xét tuyển trung bình khoảng 6,5 đến 8,5 điểm, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học. Phần Sinh học vi sinh vật trong chương trình Sinh học lớp 10 có nhiều chủ đề gắn liền với thực tiễn cuộc sống như bệnh truyền nhiễm, ứng dụng vi sinh vật trong y học, sản xuất thực phẩm và bảo vệ môi trường, tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng mô hình học trải nghiệm nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu là thiết kế và tổ chức dạy học một số chủ đề trong phần Sinh học vi sinh vật theo mô hình học trải nghiệm, nhằm kích thích hứng thú học tập, phát huy tính sáng tạo và nâng cao năng lực tự học của học sinh lớp 10 tại trường THPT Bắc Kạn. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 10 và giáo viên bộ môn Sinh học tại trường THPT Bắc Kạn trong năm học 2018-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh, phù hợp với định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính:

- **Lý thuyết học trải nghiệm của David A. Kolb**: Chu trình học tập trải nghiệm gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái niệm hóa trừu tượng và thử nghiệm tích cực. Chu trình này giúp người học xây dựng kiến thức qua kinh nghiệm thực tế và phản tỉnh, từ đó phát triển năng lực tự học và sáng tạo.

- **Lý thuyết kiến tạo tri thức**: Nhấn mạnh vai trò chủ động của người học trong việc kiến tạo tri thức thông qua hoạt động hợp tác, tương tác và trải nghiệm thực tiễn, thay vì tiếp nhận thụ động.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động trải nghiệm, năng lực tự học (NLTH), chu trình học tập trải nghiệm, và năng lực sáng tạo. Năng lực tự học được hiểu là khả năng người học tự xác định mục tiêu, lập kế hoạch, tìm kiếm và sử dụng nguồn học liệu, tự đánh giá và điều chỉnh quá trình học tập.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Thu thập từ khảo sát 63 giáo viên và học sinh lớp 10 trường THPT Bắc Kạn, kết quả thực nghiệm sư phạm trên 4 lớp học (2 lớp thực nghiệm, 2 lớp đối chứng), tài liệu lý thuyết và các ý kiến chuyên gia.

- **Phương pháp phân tích**: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích so sánh kết quả kiểm tra giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng qua phần mềm Excel để đánh giá hiệu quả mô hình học trải nghiệm trong phát triển NLTH.

- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, thiết kế hoạt động trải nghiệm, tổ chức dạy học và đánh giá kết quả thực nghiệm.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức giáo viên về mô hình học trải nghiệm**: 70% giáo viên chưa biết hoặc chưa hiểu rõ về mô hình học trải nghiệm của Kolb; chỉ 29,41% biết và 55,89% đánh giá mô hình này quan trọng trong phát triển NLTH.

- **Thực trạng vận dụng mô hình**: 60% giáo viên vận dụng mô hình không thường xuyên, 40% chưa vận dụng trong dạy học môn Sinh học vi sinh vật.

- **Hiệu quả thực nghiệm sư phạm**: Học sinh lớp thực nghiệm có điểm kiểm tra trung bình cao hơn nhóm đối chứng khoảng 15-20% qua ba lần kiểm tra liên tiếp, đồng thời thể hiện sự tiến bộ rõ rệt về năng lực tự học, kỹ năng giải quyết vấn đề và sáng tạo.

- **Phát triển năng lực tự học**: Sau thực nghiệm, tỷ lệ học sinh đạt mức độ tốt về kỹ năng lập kế hoạch, tự đánh giá và điều chỉnh học tập tăng từ khoảng 30% lên trên 65%.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mô hình học trải nghiệm của Kolb có tác động tích cực đến việc phát triển năng lực tự học của học sinh trong môn Sinh học vi sinh vật. Nguyên nhân do mô hình tạo điều kiện cho học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn, kích thích tư duy phản biện và sáng tạo. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả phù hợp với quan điểm của John Dewey và các nhà giáo dục hiện đại về vai trò của kinh nghiệm trong học tập. Việc giáo viên chưa vận dụng thường xuyên do thiếu kiến thức và kỹ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm, cũng như hạn chế về thời gian và cơ sở vật chất. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối điểm kiểm tra và bảng đánh giá năng lực tự học trước và sau thực nghiệm để minh họa sự khác biệt rõ rệt.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tổ chức tập huấn nâng cao nhận thức và kỹ năng cho giáo viên** về mô hình học trải nghiệm và thiết kế hoạt động trải nghiệm, nhằm tăng tỷ lệ vận dụng mô hình lên trên 80% trong 1 năm tới.

- **Xây dựng bộ công cụ hỗ trợ thiết kế và đánh giá hoạt động trải nghiệm** phù hợp với nội dung môn Sinh học vi sinh vật, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng và đánh giá hiệu quả.

- **Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và tài liệu học tập thực hành** tại trường THPT Bắc Kạn để tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động trải nghiệm, đặt mục tiêu hoàn thiện trong 2 năm.

- **Khuyến khích học sinh tham gia các câu lạc bộ khoa học và hoạt động ngoại khóa** liên quan đến vi sinh vật và khoa học tự nhiên nhằm phát triển năng lực tự học và sáng tạo.

- **Xây dựng chính sách khuyến khích và đánh giá kết quả học tập dựa trên năng lực tự học** để tạo động lực cho học sinh và giáo viên trong việc áp dụng mô hình học trải nghiệm.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Sinh học**: Nắm bắt phương pháp dạy học trải nghiệm, thiết kế hoạt động phù hợp để nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực tự học cho học sinh.

- **Nhà quản lý giáo dục**: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phục vụ đổi mới phương pháp dạy học.

- **Sinh viên ngành Sư phạm Sinh học**: Học tập lý thuyết và thực tiễn về mô hình học trải nghiệm, chuẩn bị kỹ năng sư phạm hiện đại.

- **Các nhà nghiên cứu giáo dục**: Tham khảo kết quả nghiên cứu về ứng dụng mô hình học trải nghiệm trong phát triển năng lực tự học, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Mô hình học trải nghiệm của Kolb là gì?**  
Là chu trình học tập gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái niệm hóa và thử nghiệm tích cực, giúp người học xây dựng kiến thức qua kinh nghiệm thực tế.

2. **Tại sao cần áp dụng mô hình học trải nghiệm trong dạy học Sinh học vi sinh vật?**  
Phần Sinh học vi sinh vật gắn liền với thực tiễn, mô hình giúp học sinh chủ động khám phá, tăng hứng thú và phát triển năng lực tự học.

3. **Năng lực tự học được đánh giá như thế nào?**  
Thông qua các kỹ năng lập kế hoạch, tự đánh giá, giải quyết vấn đề và sáng tạo trong học tập, được đo lường qua các bài kiểm tra và quan sát hoạt động học tập.

4. **Khó khăn khi áp dụng mô hình học trải nghiệm là gì?**  
Thiếu kiến thức và kỹ năng thiết kế hoạt động trải nghiệm của giáo viên, hạn chế về thời gian và cơ sở vật chất.

5. **Làm thế nào để nâng cao hiệu quả mô hình học trải nghiệm?**  
Tăng cường đào tạo giáo viên, xây dựng công cụ hỗ trợ, đầu tư cơ sở vật chất và khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa.

## Kết luận

- Mô hình học trải nghiệm của Kolb giúp phát triển năng lực tự học và sáng tạo cho học sinh trong môn Sinh học vi sinh vật.  
- Giáo viên tại trường THPT Bắc Kạn còn hạn chế trong nhận thức và vận dụng mô hình, cần được đào tạo nâng cao.  
- Thực nghiệm sư phạm cho thấy học sinh lớp thực nghiệm có kết quả học tập và năng lực tự học vượt trội so với nhóm đối chứng.  
- Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả dạy học trải nghiệm và phát triển năng lực tự học.  
- Tiếp tục nghiên cứu mở rộng áp dụng mô hình học trải nghiệm trong các môn học khác và các trường phổ thông khác.

**Hành động tiếp theo:** Triển khai tập huấn giáo viên, xây dựng bộ công cụ hỗ trợ và tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế tại trường THPT Bắc Kạn.  
**Kêu gọi:** Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên hãy cùng chung tay đổi mới phương pháp dạy học để phát huy tối đa tiềm năng của học sinh.