Tổng quan nghiên cứu

Quá trình đô thị hóa tại huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn trong giai đoạn 2016 - 2020 đã diễn ra với tốc độ nhanh, tác động mạnh mẽ đến việc sử dụng đất nông nghiệp và đời sống người dân. Tổng diện tích đất tự nhiên của huyện là khoảng 80.763 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm gần 72%, với diện tích đất trồng lúa nước là hơn 6.600 ha. Tốc độ phát triển dân số trung bình đạt khoảng 1,84%/năm trong giai đoạn này, thu hút sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá tác động của phát triển đô thị đến biến động sử dụng đất nông nghiệp và đời sống người dân, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng đất và cải thiện đời sống kinh tế - xã hội tại địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại huyện Hữu Lũng, với thời gian khảo sát từ tháng 7/2020 đến tháng 7/2021, dựa trên số liệu thu thập từ các cơ quan quản lý và khảo sát thực tế tại hai xã có tốc độ đô thị hóa cao là Hồ Sơn và Hòa Thắng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý nhà nước trong xây dựng chính sách phát triển bền vững, góp phần thu hẹp khoảng cách phát triển giữa nông thôn và đô thị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết đô thị hóa và lý thuyết quản lý đất đai. Lý thuyết đô thị hóa giải thích quá trình chuyển dịch dân cư và kinh tế từ khu vực nông thôn sang đô thị, tập trung vào các khái niệm như chuyển dịch cơ cấu kinh tế, biến động sử dụng đất và tác động xã hội của đô thị hóa. Lý thuyết quản lý đất đai tập trung vào việc sử dụng hiệu quả nguồn tài nguyên đất, bao gồm các khái niệm về quy hoạch sử dụng đất, chuyển đổi mục đích sử dụng đất và quản lý hành chính đất đai. Các khái niệm chính được áp dụng gồm: đô thị hóa nông thôn, biến động đất nông nghiệp, chuyển dịch nghề nghiệp và đời sống kinh tế xã hội của người dân.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý như UBND huyện Hữu Lũng, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Chi cục Thống kê huyện, cùng với số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát điều tra 90 hộ dân, chia thành ba nhóm: hộ mất toàn bộ đất nông nghiệp, hộ mất một phần và hộ không mất đất. Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên tại hai xã Hồ Sơn và Hòa Thắng nhằm đảm bảo tính đại diện cho khu vực có tốc độ đô thị hóa cao. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm Excel và các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tổ thống kê để đánh giá biến động sử dụng đất và tác động đến đời sống người dân. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 7/2020 đến tháng 7/2021, kết hợp phương pháp định tính và định lượng, bao gồm phỏng vấn sâu, quan sát trực tiếp và phân tích tài liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Biến động sử dụng đất nông nghiệp: Diện tích đất trồng lúa giảm khoảng 405 ha trong giai đoạn 2016 - 2020, từ 7.643 ha xuống còn 7.238 ha, tương đương giảm 5,3%. Đất trồng cây lâu năm tăng lên 13.931 ha, chiếm 23,95% tổng diện tích đất nông nghiệp, cho thấy sự chuyển dịch cơ cấu cây trồng. Đất phi nông nghiệp tăng nhẹ, đặc biệt đất phát triển hạ tầng tăng 67,67 ha, phản ánh sự mở rộng đô thị và các công trình công cộng.

  2. Ảnh hưởng đến đời sống người dân: Thu nhập bình quân đầu người tăng từ 27 triệu đồng năm 2016 lên 46 triệu đồng năm 2020, tăng 70,4%. Tuy nhiên, nhóm hộ mất đất nông nghiệp gặp khó khăn trong chuyển đổi nghề nghiệp, với khoảng 30% hộ điều tra phải thay đổi nghề nghiệp từ nông nghiệp sang dịch vụ hoặc công nghiệp. Tỷ lệ lao động qua đào tạo tăng từ 42% lên 55%, hỗ trợ quá trình chuyển dịch lao động.

  3. Phát triển hạ tầng đô thị: Hệ thống giao thông được cải tạo nâng cấp với tổng chiều dài đường bộ 700,55 km, trong đó các tuyến đường chính như Quốc lộ 1A và Tỉnh lộ 242 được mở rộng, nâng cấp mặt đường. Hệ thống cấp nước sạch và điện lưới quốc gia phủ kín 100% các xã, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống.

  4. Tác động môi trường và xã hội: Mặc dù đô thị hóa thúc đẩy phát triển kinh tế, nhưng cũng gây ra các vấn đề như thu hẹp diện tích đất nông nghiệp, gia tăng ô nhiễm môi trường do thiếu hệ thống xử lý nước thải và chất thải rắn đồng bộ. Tỷ lệ gia đình văn hóa đạt 91%, tuy nhiên các tệ nạn xã hội và phân hóa giàu nghèo vẫn tồn tại.

Thảo luận kết quả

Sự giảm diện tích đất trồng lúa và tăng đất phi nông nghiệp phản ánh xu hướng chuyển đổi mục đích sử dụng đất do phát triển đô thị, phù hợp với các nghiên cứu về đô thị hóa tại các vùng nông thôn khác. Thu nhập tăng và tỷ lệ lao động qua đào tạo cải thiện cho thấy hiệu quả tích cực của quá trình chuyển dịch kinh tế, tuy nhiên sự thay đổi nghề nghiệp còn gặp nhiều khó khăn do thiếu kỹ năng và cơ hội việc làm ổn định. Hạ tầng giao thông và dịch vụ được đầu tư nâng cấp góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nhưng các vấn đề môi trường và quản lý đất đai chưa được giải quyết triệt để, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và cộng đồng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động diện tích đất nông nghiệp, bảng so sánh thu nhập và tỷ lệ lao động qua đào tạo, cũng như bản đồ quy hoạch sử dụng đất để minh họa rõ nét tác động của đô thị hóa.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý quy hoạch sử dụng đất: Cần rà soát, điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất theo hướng phát triển đô thị bền vững, bảo vệ quỹ đất nông nghiệp có giá trị cao, hạn chế chuyển đổi đất tràn lan. Chủ thể thực hiện là UBND huyện và Sở Tài nguyên và Môi trường, với timeline 2022-2024.

  2. Phát triển đào tạo nghề và chuyển đổi nghề nghiệp: Tổ chức các lớp đào tạo kỹ năng cho người dân bị mất đất, đặc biệt là kỹ năng nghề phi nông nghiệp, nhằm nâng cao khả năng tìm kiếm việc làm mới. Chủ thể là Trung tâm dạy nghề huyện, phối hợp với các doanh nghiệp, thực hiện trong giai đoạn 2022-2025.

  3. Đầu tư hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật và môi trường: Xây dựng hệ thống xử lý nước thải, thu gom và xử lý chất thải rắn đồng bộ tại các khu đô thị, giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Chủ thể là UBND huyện phối hợp với các nhà đầu tư, thực hiện từ 2023-2026.

  4. Khuyến khích phát triển kinh tế đa ngành: Hỗ trợ phát triển các ngành dịch vụ, thương mại và du lịch sinh thái nhằm tạo thêm việc làm và tăng thu nhập cho người dân địa phương. Chủ thể là Sở Kế hoạch và Đầu tư, UBND huyện, với kế hoạch dài hạn từ 2022-2030.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai và đô thị: Sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh quy hoạch, xây dựng chính sách quản lý đất đai phù hợp với xu hướng đô thị hóa.

  2. Các nhà hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội: Tham khảo để xây dựng các chương trình hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, phát triển hạ tầng và cải thiện đời sống người dân.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo: Áp dụng phương pháp nghiên cứu và kết quả phân tích để phát triển các đề tài liên quan đến quản lý đất đai và đô thị hóa vùng nông thôn.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Hiểu rõ bối cảnh phát triển đô thị và tiềm năng đầu tư tại huyện Hữu Lũng, từ đó đưa ra các quyết định đầu tư hiệu quả, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản, công nghiệp và dịch vụ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đô thị hóa ảnh hưởng như thế nào đến đất nông nghiệp tại Hữu Lũng?
    Đô thị hóa làm giảm diện tích đất trồng lúa khoảng 5,3% trong giai đoạn 2016-2020, chuyển đổi sang đất phi nông nghiệp phục vụ xây dựng và hạ tầng đô thị, ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp truyền thống.

  2. Người dân mất đất nông nghiệp chuyển đổi nghề nghiệp ra sao?
    Khoảng 30% hộ mất đất phải chuyển sang làm việc trong các ngành dịch vụ và công nghiệp, tuy nhiên còn gặp khó khăn do thiếu kỹ năng và cơ hội việc làm ổn định.

  3. Các giải pháp chính để nâng cao hiệu quả sử dụng đất là gì?
    Bao gồm điều chỉnh quy hoạch sử dụng đất, tăng cường quản lý hành chính, phát triển đào tạo nghề và hoàn thiện hạ tầng kỹ thuật, nhằm cân bằng giữa phát triển đô thị và bảo vệ đất nông nghiệp.

  4. Tác động của đô thị hóa đến đời sống kinh tế người dân như thế nào?
    Thu nhập bình quân đầu người tăng 70,4% từ 2016 đến 2020, cải thiện điều kiện sống, nhưng vẫn tồn tại khoảng cách giàu nghèo và các vấn đề xã hội cần được giải quyết.

  5. Làm thế nào để giảm thiểu tác động tiêu cực của đô thị hóa?
    Cần có chính sách phát triển bền vững, bảo vệ quỹ đất nông nghiệp, đầu tư hạ tầng môi trường, đồng thời hỗ trợ đào tạo và tạo việc làm cho người dân bị ảnh hưởng.

Kết luận

  • Quá trình đô thị hóa tại huyện Hữu Lũng giai đoạn 2016-2020 đã làm giảm diện tích đất nông nghiệp, đồng thời thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế và nâng cao thu nhập người dân.
  • Hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ được cải thiện đáng kể, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống, nhưng vẫn còn tồn tại các vấn đề về môi trường và quản lý đất đai.
  • Người dân mất đất gặp khó khăn trong chuyển đổi nghề nghiệp, đòi hỏi các giải pháp đào tạo và hỗ trợ việc làm phù hợp.
  • Cần tăng cường quản lý quy hoạch sử dụng đất, phát triển hạ tầng đồng bộ và khuyến khích phát triển kinh tế đa ngành để đảm bảo phát triển bền vững.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học quan trọng cho các cơ quan quản lý và nhà hoạch định chính sách trong việc xây dựng chiến lược phát triển đô thị và quản lý đất đai hiệu quả tại huyện Hữu Lũng.

Tiếp theo, các cơ quan chức năng và nhà nghiên cứu nên triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá tác động của đô thị hóa để điều chỉnh chính sách kịp thời, hướng tới phát triển bền vững và nâng cao đời sống người dân.