Tổng quan nghiên cứu

Sông Srepok, một trong những nhánh chính của sông Mê Công, có diện tích lưu vực khoảng 29.450 km², trong đó phần diện tích trên lãnh thổ Việt Nam là khoảng 18.200 km². Sông bắt nguồn từ các vùng núi cao 800-2000 m thuộc tỉnh Đắk Lắk và chảy qua các tỉnh Tây Nguyên, đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế khu vực. Nhu cầu điện năng tại Việt Nam tăng trưởng nhanh, với công suất các nhà máy điện từ 2.083 MW năm 1993 lên 3.911 MW năm 1998, tương ứng mức tăng trưởng 17,2%/năm. Để đáp ứng nhu cầu này, dự án thủy điện Srepok 3 với công suất lắp máy 220 MW, điện lượng trung bình 1.060,2 GWh/năm được đề xuất xây dựng trên sông Srepok nhằm cung cấp điện cho tỉnh Đắk Lắk và Đắk Nông, đồng thời góp phần ổn định hệ thống điện quốc gia.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tác động môi trường của dự án thủy điện Srepok 3 trong các giai đoạn chuẩn bị, thi công và vận hành, từ đó đề xuất các biện pháp giảm thiểu tác động tiêu cực và phát huy tác động tích cực. Phạm vi nghiên cứu bao gồm khu vực lưu vực sông Srepok thuộc tỉnh Đắk Lắk và Đắk Nông, với dữ liệu thu thập từ năm 1977 đến 2003, kết hợp khảo sát thực địa năm 2003. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo phát triển bền vững, bảo vệ môi trường sinh thái và kinh tế - xã hội khu vực Tây Nguyên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết đánh giá tác động môi trường (ĐTM): Áp dụng các nguyên tắc đánh giá tác động tích lũy và xuyên biên giới, phân tích các thành phần môi trường như địa hình, địa chất, khí hậu, thủy văn, sinh thái và kinh tế - xã hội.
  • Mô hình quản lý lưu vực sông (Catchments Area Management Plan - CAMP): Đánh giá tác động tổng hợp trên lưu vực, kết hợp các yếu tố tự nhiên và nhân sinh.
  • Khái niệm về phát triển bền vững: Tập trung vào cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng cuộc sống cộng đồng.

Các khái niệm chính bao gồm: tác động tích lũy, tác động xuyên biên giới, tái định cư, quản lý lưu vực, và biện pháp giảm thiểu tác động môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu sử dụng bao gồm số liệu thủy văn, khí tượng, địa chất, sinh thái và xã hội thu thập từ các trạm quan trắc trong lưu vực sông Srepok giai đoạn 1977-2003, kết hợp khảo sát thực địa năm 2003 tại khu vực dự án và các khu tái định cư. Các tài liệu chuyên ngành, báo cáo quy hoạch bậc thang thủy điện, báo cáo tiền khả thi và khả thi của dự án cũng được sử dụng làm cơ sở.

Phương pháp phân tích gồm:

  • Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến từ các viện nghiên cứu chuyên ngành như Viện Địa chất và Môi trường, Viện Địa lý, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật.
  • Phương pháp thống kê: Xử lý số liệu thủy văn, khí tượng, phù sa, dòng chảy, sử dụng mô hình phân phối Gumbel cho phân tích tần suất gió và lũ.
  • Phương pháp điều tra, khảo sát thực địa: Cập nhật hiện trạng môi trường, khảo sát địa hình, địa chất, sinh thái, xã hội.
  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu với các công trình thủy điện đã xây dựng như Thác Mơ, Hàm Thuận - Đa Mi, Buôn Kuốp.
  • Phương pháp tính toán thực nghiệm: Dự báo sạt lở bờ hồ, xói mòn, lượng phù sa lắng đọng, biến đổi chất lượng nước.
  • Phương pháp GIS: Quản lý, lưu trữ và phân tích dữ liệu không gian.
  • Đánh giá nhanh: Đánh giá sơ bộ tác động môi trường tại hiện trường dựa trên kinh nghiệm chuyên gia.
  • Ma trận tác động và cho điểm tác động: Định lượng mức độ ảnh hưởng của dự án đến các yếu tố môi trường theo thang điểm chuẩn quốc tế.

Cỡ mẫu khảo sát bao gồm 189 hộ dân bị ảnh hưởng trực tiếp với khoảng 560 người, khảo sát tại hai khu tái định cư huyện Buôn Đôn và Cư Jút. Phương pháp chọn mẫu kết hợp ngẫu nhiên và chọn lọc nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm dân cư bị ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2003 đến 2007, bao gồm khảo sát hiện trạng, phân tích dữ liệu và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng môi trường tự nhiên và xã hội:

    • Diện tích mặt hồ dự kiến là 17,68 km², trong đó có 152,22 ha đất trồng cây hàng năm và 812,57 ha đất trồng cây lâu năm.
    • Số hộ dân phải di dời là 189 hộ với khoảng 560 người, tập trung tại hai khu tái định cư huyện Buôn Đôn và Cư Jút.
    • Lưu lượng dòng chảy trung bình năm tại vị trí dự án là khoảng 26,250 m³/s, với lưu lượng lũ thiết kế tối đa lên đến 12.270 m³/s (tần suất 0,5%).

  2. Tác động môi trường vật lý:

    • Địa hình khu vực có độ dốc trung bình 3,2‰, nhiều thác ghềnh và đá gốc lộ thiên, độ dốc lòng sông biến thiên từ 0,0025 đến 2‰.
    • Đất đai chủ yếu là đất đỏ vàng feralit chiếm diện tích lớn nhất (517.485 ha), đất phù sa chiếm khoảng 35.650 ha.
    • Lượng phù sa trung bình hàng năm vào hồ chứa khoảng 0,269 triệu m³, tương đương 71,33 m³/km²/năm, cho thấy mức độ xói mòn đất thấp.

  3. Tác động đến môi trường sinh thái và kinh tế - xã hội:

    • Việc xây dựng hồ chứa sẽ làm thay đổi môi trường sinh thái khu vực, ảnh hưởng đến hệ sinh thái thủy sinh và đất đai canh tác.
    • Tái định cư 189 hộ dân với các biện pháp hỗ trợ tái định canh, định cư đã được lên kế hoạch chi tiết.
    • Dự án góp phần tăng công suất điện lên 220 MW, đáp ứng nhu cầu điện năng khu vực Tây Nguyên và hệ thống điện quốc gia.

  4. Hiệu quả kinh tế và kỹ thuật:

    • Tổng mức đầu tư dự án khoảng 4.363 tỷ đồng, trong đó chi phí xây dựng là 3.544 tỷ đồng.
    • Tiến độ xây dựng dự kiến từ 2006 đến 2009, vận hành từ cuối năm 2009.
    • Phương án đập đá đổ lõi giữa được chọn do hiệu quả kinh tế cao và giảm thiểu tác động môi trường.

Thảo luận kết quả

Các tác động vật lý như thay đổi địa hình, dòng chảy và phù sa được dự báo dựa trên số liệu thủy văn 27 năm, cho thấy dự án có thể kiểm soát tốt các biến đổi này nhờ hồ chứa có dung tích 218,99 triệu m³ và hệ số điều tiết thấp. So sánh với các công trình thủy điện tương tự như Buôn Kuốp và Thác Mơ, dự án Srepok 3 có quy mô và tác động tương đương nhưng được cải tiến trong đánh giá và biện pháp giảm thiểu.

Tác động xã hội được quản lý thông qua kế hoạch tái định cư chi tiết, đảm bảo ổn định đời sống người dân bị ảnh hưởng. Việc lựa chọn phương án kỹ thuật tối ưu không chỉ giảm chi phí mà còn hạn chế tối đa ảnh hưởng đến môi trường tự nhiên, đặc biệt là hệ sinh thái thủy sinh và đất đai canh tác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố lưu lượng dòng chảy theo tháng, bảng thống kê diện tích đất bị ảnh hưởng và sơ đồ vị trí các khu tái định cư để minh họa rõ ràng các tác động và giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thực hiện các biện pháp giảm thiểu tác động môi trường:

    • Thiết kế và thi công đập đá đổ lõi giữa nhằm giảm thiểu xói mòn và biến đổi địa hình.
    • Xây dựng hệ thống xử lý nước thải và kiểm soát chất lượng nước hồ chứa, đảm bảo không làm ô nhiễm nguồn nước hạ lưu.
    • Thời gian thực hiện: trong giai đoạn thi công và vận hành; Chủ thể: Ban Quản lý dự án và các nhà thầu thi công.

  2. Quản lý và giám sát môi trường liên tục:

    • Thiết lập chương trình giám sát môi trường định kỳ, bao gồm quan trắc chất lượng nước, đất và sinh thái.
    • Sử dụng công nghệ GIS để quản lý dữ liệu môi trường và hỗ trợ ra quyết định.
    • Thời gian: liên tục trong suốt vòng đời dự án; Chủ thể: Cơ quan giám sát môi trường và Ban Quản lý dự án.

  3. Hỗ trợ tái định cư và phát triển cộng đồng:

    • Triển khai các khu tái định cư tại huyện Buôn Đôn và Cư Jút với đầy đủ hạ tầng kỹ thuật và hỗ trợ sinh kế.
    • Tổ chức đào tạo nghề và hỗ trợ phát triển kinh tế cho người dân tái định cư.
    • Thời gian: trước và trong giai đoạn thi công; Chủ thể: UBND tỉnh, Ban Quản lý dự án và các tổ chức xã hội.

  4. Bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái:

    • Thực hiện các biện pháp trồng rừng, bảo vệ đất đai và duy trì đa dạng sinh học trong khu vực lưu vực.
    • Phối hợp với các tổ chức bảo tồn và cộng đồng địa phương để giám sát và bảo vệ môi trường.
    • Thời gian: liên tục trong và sau thi công; Chủ thể: Ban Quản lý dự án, các tổ chức bảo tồn và cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý dự án thủy điện và phát triển năng lượng:

    • Lợi ích: Hiểu rõ tác động môi trường và xã hội của dự án thủy điện quy mô lớn, áp dụng các biện pháp giảm thiểu hiệu quả.
    • Use case: Lập kế hoạch và đánh giá tác động môi trường cho các dự án tương tự.

  2. Cơ quan quản lý môi trường và quy hoạch phát triển:

    • Lợi ích: Cung cấp dữ liệu và phương pháp đánh giá tác động môi trường toàn diện, hỗ trợ ra quyết định chính sách.
    • Use case: Phê duyệt báo cáo ĐTM và giám sát thực hiện các dự án thủy điện.

  3. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành bảo vệ môi trường, thủy lợi:

    • Lợi ích: Nắm bắt kiến thức chuyên sâu về đánh giá tác động môi trường, phương pháp khảo sát và phân tích dữ liệu.
    • Use case: Tham khảo tài liệu nghiên cứu, phát triển luận văn và đề tài khoa học.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội tại khu vực dự án:

    • Lợi ích: Hiểu rõ các tác động của dự án đến đời sống, môi trường và quyền lợi của mình.
    • Use case: Tham gia giám sát, phản biện xã hội và đề xuất các giải pháp hỗ trợ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dự án thủy điện Srepok 3 có ảnh hưởng lớn đến môi trường không?
    Dự án có tác động đến môi trường tự nhiên và xã hội, nhưng đã được đánh giá kỹ lưỡng và đề xuất các biện pháp giảm thiểu nhằm hạn chế tối đa các tác động tiêu cực, đảm bảo phát triển bền vững.

  2. Số hộ dân bị ảnh hưởng và kế hoạch tái định cư như thế nào?
    Có khoảng 189 hộ với 560 người bị ảnh hưởng, được bố trí tái định cư tại hai khu vực huyện Buôn Đôn và Cư Jút với đầy đủ hạ tầng và hỗ trợ sinh kế.

  3. Phương pháp đánh giá tác động môi trường được sử dụng là gì?
    Kết hợp phương pháp chuyên gia, thống kê, khảo sát thực địa, so sánh với các dự án tương tự, tính toán thực nghiệm và GIS để đánh giá toàn diện các tác động.

  4. Dự án có góp phần giải quyết nhu cầu điện năng như thế nào?
    Với công suất lắp máy 220 MW và điện lượng trung bình 1.060,2 GWh/năm, dự án sẽ góp phần tăng nguồn điện cho Tây Nguyên và hệ thống điện quốc gia, đáp ứng nhu cầu tăng trưởng điện năng.

  5. Các biện pháp bảo vệ môi trường được đề xuất gồm những gì?
    Bao gồm thiết kế đập tối ưu, xử lý nước thải, giám sát môi trường liên tục, hỗ trợ tái định cư, phát triển cộng đồng và bảo tồn hệ sinh thái trong lưu vực.

Kết luận

  • Dự án thủy điện Srepok 3 có tiềm năng lớn trong phát triển năng lượng và kinh tế khu vực Tây Nguyên với công suất 220 MW.
  • Đánh giá tác động môi trường toàn diện cho thấy dự án có thể kiểm soát tốt các tác động tiêu cực nhờ các biện pháp kỹ thuật và quản lý phù hợp.
  • Kế hoạch tái định cư và hỗ trợ cộng đồng được xây dựng chi tiết nhằm đảm bảo ổn định đời sống người dân bị ảnh hưởng.
  • Phương pháp nghiên cứu kết hợp đa dạng, sử dụng số liệu dài hạn và khảo sát thực địa giúp đánh giá chính xác và toàn diện.
  • Khuyến nghị tiếp tục giám sát môi trường và thực hiện các biện pháp giảm thiểu trong suốt quá trình thi công và vận hành để đảm bảo phát triển bền vững.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp giảm thiểu tác động môi trường và hoàn thiện kế hoạch tái định cư trước khi khởi công xây dựng dự án. Các cơ quan quản lý và nhà đầu tư nên phối hợp chặt chẽ để đảm bảo tiến độ và chất lượng dự án. Đề nghị các bên liên quan tham khảo luận văn để áp dụng hiệu quả trong các dự án thủy điện tương lai.