Tổng quan nghiên cứu

Việc quản lý chất thải y tế (CTYT) tại các bệnh viện là một vấn đề cấp thiết trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của ngành y tế và gia tăng dân số. Tại Việt Nam, lượng CTYT phát sinh ngày càng lớn, với ước tính khoảng 429 tấn/ngày, trong đó có khoảng 34 tấn là chất thải y tế nguy hại. Tình trạng quản lý chưa đồng bộ, xử lý chưa đúng quy chuẩn dẫn đến nguy cơ ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng. Luận văn tập trung đánh giá công tác quản lý chất thải tại ba bệnh viện lớn trên địa bàn thành phố Thái Nguyên gồm: Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên, Bệnh viện A Thái Nguyên và Bệnh viện Quốc tế Thái Nguyên trong giai đoạn từ tháng 4/2019 đến tháng 4/2020.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý CTYT, bao gồm thu gom, phân loại, vận chuyển, lưu giữ và xử lý chất thải tại các bệnh viện này, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước và các bệnh viện trong việc xây dựng kế hoạch quản lý chất thải y tế hiệu quả, góp phần bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng. Các chỉ số như lượng CTYT phát sinh trung bình tại Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên là 1898 kg/ngày đêm, trong đó chất thải nguy hại chiếm 403 kg/ngày đêm, phản ánh quy mô và mức độ phát sinh chất thải tại các cơ sở y tế lớn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các khung lý thuyết và quy định pháp luật về quản lý chất thải y tế, bao gồm:

  • Quy chế quản lý chất thải y tế (Quyết định số 43/2007/QĐ-BYT): quy định chi tiết về phân loại, thu gom, vận chuyển, lưu giữ và xử lý CTYT theo mã màu và nhóm chất thải.
  • Thông tư liên tịch 58/2015/TTLT-BYT-BTNMT: hướng dẫn quản lý chất thải y tế, bao gồm các khái niệm về chất thải nguy hại, thu gom, vận chuyển và xử lý.
  • Luật Bảo vệ môi trường 2005: quy định các yêu cầu bảo vệ môi trường trong hoạt động y tế, đặc biệt về xử lý nước thải và chất thải y tế.
  • Các khái niệm chính: chất thải y tế nguy hại, chất thải y tế thông thường, phân loại chất thải theo nhóm (lây nhiễm, sắc nhọn, hóa học, phóng xạ, bình áp suất), quy trình quản lý chất thải y tế (thu gom, vận chuyển, xử lý).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: thu thập tài liệu, báo cáo, số liệu từ các bệnh viện, cơ quan quản lý môi trường và y tế trên địa bàn Thái Nguyên.
  • Thu thập số liệu sơ cấp: khảo sát thực tế tại ba bệnh viện, thu thập 200 phiếu điều tra với các nhóm đối tượng gồm nhân viên y tế, vệ sinh viên và cán bộ viên chức bệnh viện; lấy mẫu nước thải trước và sau xử lý tại các bệnh viện ba lần trong tuần ngẫu nhiên.
  • Phân tích mẫu nước thải: sử dụng các tiêu chuẩn quốc gia và quốc tế (TCVN, ISO, SMEWW) để xác định các chỉ tiêu như pH, BOD5, COD, TSS, Coliform, NH4+-N, PO43--P, dầu mỡ, sunfua, nitrat.
  • Phương pháp tính toán lượng chất thải: áp dụng công thức trung bình cộng giản đơn để tính lượng CTYT nguy hại phát sinh hàng ngày.
  • Phân tích số liệu: sử dụng phần mềm Word và Excel để xử lý, trình bày số liệu dưới dạng bảng biểu và biểu đồ; so sánh với quy chuẩn kỹ thuật quốc gia QCVN 28:2010/BTNMT.
  • Đánh giá thực trạng quản lý: xây dựng thang điểm đánh giá dựa trên các tiêu chí thu gom, phân loại, vận chuyển, lưu giữ và xử lý chất thải theo quy định của Bộ Y tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Lượng chất thải phát sinh: Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên phát sinh trung bình 1898 kg chất thải y tế thông thường/ngày đêm và 403 kg chất thải nguy hại/ngày đêm; Bệnh viện A Thái Nguyên phát sinh 942,5 kg và 162,5 kg tương ứng; Bệnh viện Quốc tế Thái Nguyên phát sinh 225 kg và 39 kg tương ứng. Lượng nước thải phát sinh tại các bệnh viện lần lượt là 780 m³, 485 m³ và 75 m³/ngày đêm.

  2. Hiện trạng quản lý chất thải rắn y tế: Các bệnh viện đã thực hiện thu gom, phân loại và vận chuyển chất thải theo quy định, tuy nhiên vẫn còn tồn tại sai sót trong phân loại mã màu và tình trạng rò rỉ nước rác trong quá trình vận chuyển. Tỷ lệ điểm đạt trong công tác thu gom, phân loại và vận chuyển đạt từ 80,9% đến 95,7%, trong đó Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên đạt mức tốt nhất.

  3. Xử lý chất thải nguy hại: Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên sử dụng công nghệ khử khuẩn không đốt Microwave với công suất 12,5 kg/h; Bệnh viện A Thái Nguyên có lò đốt 2 buồng công suất 30 kg/h; Bệnh viện Quốc tế thuê đơn vị xử lý bên ngoài. Tỷ lệ điểm đạt trong xử lý chất thải nguy hại đạt mức khá đến tốt (87% - 95,7%).

  4. Chất lượng nước thải trước và sau xử lý: Các chỉ tiêu như BOD5, COD, NH4+-N, dầu mỡ và Coliform đều vượt giới hạn cho phép trước xử lý, ví dụ tại Bệnh viện A Thái Nguyên, BOD5 vượt 8,7 lần, COD vượt 6,96 lần, NH4+-N vượt 10,37 lần. Sau xử lý, tất cả các chỉ tiêu đều nằm trong giới hạn cho phép của QCVN 28:2010/BTNMT, chứng tỏ hiệu quả của hệ thống xử lý nước thải.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý chất thải y tế tại các bệnh viện trên địa bàn Thái Nguyên đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt trong việc thu gom, phân loại và xử lý nước thải. Tuy nhiên, việc phân loại chất thải tại nguồn vẫn còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả xử lý cuối cùng. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ phân loại và xử lý đạt chuẩn tại các bệnh viện này cao hơn mức trung bình của nhiều cơ sở y tế khác tại Việt Nam.

Việc sử dụng công nghệ xử lý nước thải hiện đại như AAO, Biofilter và Aeroten đã giúp giảm đáng kể các chỉ tiêu ô nhiễm, bảo vệ môi trường nước và sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, các bệnh viện chưa có hệ thống quan trắc tự động chất lượng nước thải sau xử lý, điều này tiềm ẩn rủi ro trong việc kiểm soát chất lượng nước thải lâu dài.

Nhân lực quản lý môi trường tại các bệnh viện còn hạn chế, đặc biệt tại Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên, do phần lớn công tác vệ sinh được thuê ngoài. Điều này có thể ảnh hưởng đến sự kiểm soát và giám sát chất thải y tế. Việc vận chuyển chất thải chưa có phương tiện chuyên dụng như xe lạnh cũng làm tăng nguy cơ phát tán mầm bệnh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các bảng so sánh lượng chất thải phát sinh, tỷ lệ điểm đánh giá công tác quản lý, và biểu đồ thể hiện sự giảm các chỉ tiêu ô nhiễm trong nước thải trước và sau xử lý, giúp minh họa rõ ràng hiệu quả quản lý và xử lý chất thải.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và đào tạo nhân viên y tế: Tổ chức các khóa tập huấn định kỳ về phân loại chất thải y tế theo quy định mã màu và nhóm chất thải nhằm nâng cao hiểu biết và ý thức trách nhiệm của nhân viên y tế và vệ sinh viên. Mục tiêu đạt tỷ lệ nhân viên hiểu biết tốt trên 90% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo bệnh viện phối hợp với Sở Y tế.

  2. Cải tiến hệ thống thu gom và vận chuyển chất thải: Đầu tư trang thiết bị chuyên dụng như xe vận chuyển có nắp đậy và xe lạnh để đảm bảo an toàn, tránh rò rỉ và phát tán mầm bệnh trong quá trình vận chuyển. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý bệnh viện và các đơn vị cung cấp dịch vụ môi trường.

  3. Lắp đặt hệ thống quan trắc tự động nước thải: Triển khai hệ thống quan trắc tự động chất lượng nước thải sau xử lý tại các bệnh viện để giám sát liên tục và kịp thời phát hiện các chỉ tiêu vượt ngưỡng, đảm bảo tuân thủ quy chuẩn môi trường. Mục tiêu hoàn thành trong 24 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý bệnh viện phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường.

  4. Tăng cường nhân lực quản lý môi trường: Bổ sung và đào tạo đội ngũ nhân viên quản lý môi trường chuyên trách tại các bệnh viện, đặc biệt là bệnh viện có quy mô lớn như Bệnh viện Đa khoa Trung ương Thái Nguyên, nhằm nâng cao hiệu quả giám sát và vận hành hệ thống xử lý chất thải. Mục tiêu đạt tối thiểu 1 nhân viên quản lý môi trường trên 100 giường bệnh trong vòng 12 tháng.

  5. Xây dựng kế hoạch bảo dưỡng và nâng cấp hệ thống xử lý chất thải: Định kỳ bảo dưỡng, nâng cấp các thiết bị xử lý chất thải rắn và nước thải để duy trì hiệu suất hoạt động và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Chủ thể thực hiện: Ban kỹ thuật bệnh viện, thực hiện hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý bệnh viện: Giúp xây dựng và hoàn thiện quy trình quản lý chất thải y tế, nâng cao hiệu quả thu gom, phân loại và xử lý chất thải, đảm bảo an toàn môi trường và sức khỏe nhân viên.

  2. Nhân viên y tế và vệ sinh viên: Nâng cao nhận thức về phân loại và xử lý chất thải y tế, từ đó thực hiện đúng quy trình, giảm thiểu rủi ro lây nhiễm và ô nhiễm môi trường trong bệnh viện.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và y tế: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy định và giám sát công tác quản lý chất thải y tế tại các cơ sở y tế trên địa bàn.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành khoa học môi trường, y tế công cộng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và các phân tích đánh giá về quản lý chất thải y tế, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo hoặc ứng dụng thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc phân loại chất thải y tế tại nguồn lại quan trọng?
    Phân loại tại nguồn giúp tách riêng các loại chất thải nguy hại và thông thường, từ đó áp dụng phương pháp xử lý phù hợp, giảm thiểu nguy cơ ô nhiễm và lây nhiễm. Ví dụ, chất thải sắc nhọn cần được thu gom riêng để tránh tai nạn cho nhân viên y tế.

  2. Các bệnh viện tại Thái Nguyên đang sử dụng công nghệ xử lý nước thải nào?
    Ba bệnh viện nghiên cứu sử dụng các công nghệ như AAO (Bệnh viện Đa khoa TW Thái Nguyên), Biofilter (Bệnh viện A Thái Nguyên) và Aeroten (Bệnh viện Quốc tế Thái Nguyên), đều đạt hiệu quả xử lý cao, đảm bảo các chỉ tiêu ô nhiễm nằm trong giới hạn cho phép.

  3. Những khó khăn chính trong công tác quản lý chất thải y tế hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm thiếu nhân lực quản lý chuyên trách, phương tiện vận chuyển chưa đồng bộ, phân loại chất thải chưa chính xác, và thiếu hệ thống quan trắc tự động để giám sát chất lượng nước thải.

  4. Làm thế nào để giảm thiểu lượng chất thải y tế nguy hại phát sinh?
    Có thể áp dụng các biện pháp như tái sử dụng, tái chế các vật liệu y tế phù hợp, đào tạo nhân viên y tế nâng cao ý thức tiết kiệm và phân loại đúng, đồng thời áp dụng công nghệ xử lý hiệu quả để giảm lượng chất thải nguy hại.

  5. Tác động của chất thải y tế không được quản lý đúng cách đến môi trường và sức khỏe là gì?
    Chất thải y tế không được xử lý đúng có thể gây ô nhiễm nguồn nước, đất và không khí, phát tán mầm bệnh, gây các bệnh truyền nhiễm và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng, đặc biệt là nhân viên y tế và người dân xung quanh bệnh viện.

Kết luận

  • Đã đánh giá thực trạng quản lý chất thải y tế tại ba bệnh viện lớn trên địa bàn Thái Nguyên, xác định lượng chất thải phát sinh và hiệu quả xử lý hiện tại.
  • Công tác thu gom, phân loại và xử lý chất thải y tế đạt mức khá đến tốt, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về nhân lực và phương tiện vận chuyển.
  • Hệ thống xử lý nước thải y tế tại các bệnh viện đã giảm đáng kể các chỉ tiêu ô nhiễm, đảm bảo tuân thủ quy chuẩn quốc gia.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao nhận thức, cải tiến thiết bị vận chuyển, lắp đặt hệ thống quan trắc tự động và tăng cường nhân lực quản lý môi trường.
  • Khuyến nghị các bệnh viện và cơ quan quản lý tiếp tục theo dõi, đánh giá và cập nhật công nghệ xử lý để bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời mở rộng nghiên cứu đánh giá tại các bệnh viện khác trên địa bàn tỉnh và khu vực lân cận.

Call to action: Các bệnh viện và cơ quan quản lý cần phối hợp chặt chẽ để nâng cao hiệu quả quản lý chất thải y tế, góp phần xây dựng môi trường y tế an toàn và bền vững.