Tổng quan nghiên cứu

Ngành dệt may tại Việt Nam là một trong những ngành sử dụng lao động lớn nhất, với lực lượng lao động chủ yếu là nữ chiếm khoảng 80-90%. Thời gian làm việc trung bình của công nhân thường trên 8 giờ/ngày, có khi tăng ca lên đến 10-12 giờ/ngày. Theo báo cáo của ngành, có khoảng 35% doanh nghiệp trong ngành có điều kiện lao động và môi trường không đảm bảo vệ sinh, dẫn đến tỷ lệ mắc các bệnh nghề nghiệp cao như bệnh tai mũi họng (40-80%), đau đầu (75%), nhức mỏi cơ thể (56%), đau cột sống thắt lưng (40-60%) và các bệnh về mắt (gần 20%). Tình trạng giảm cân sau một thời gian làm việc chiếm khoảng 56%, chủ yếu ở độ tuổi 30.

Công ty TNHH Crystal Martin (Việt Nam) là một nhà máy dệt may với công suất khoảng 12.000 sản phẩm/năm, đặt tại Khu công nghiệp Quang Châu, Bắc Giang. Mặc dù công ty đã chú trọng công tác an toàn vệ sinh lao động, người lao động vẫn phải chịu tác động của gánh nặng lao động do đặc thù nghề nghiệp và điều kiện làm việc. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng gánh nặng lao động đối với công nhân tại công ty, từ đó đề xuất các giải pháp giảm thiểu nhằm bảo vệ sức khỏe người lao động và nâng cao năng suất lao động.

Phạm vi nghiên cứu được thực hiện từ tháng 3/2019 đến tháng 9/2021 tại công ty TNHH Crystal Martin (Việt Nam). Mục tiêu cụ thể là khảo sát thực trạng gánh nặng lao động đặc thù của công nhân và đề xuất các giải pháp cải thiện điều kiện làm việc. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực tiễn, góp phần nâng cao chất lượng quản lý an toàn lao động trong ngành dệt may, đồng thời hỗ trợ các doanh nghiệp tương tự áp dụng các biện pháp cải tiến phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về điều kiện lao động, môi trường lao động, căng thẳng nghề nghiệp và gánh nặng lao động.

  • Điều kiện lao động (ĐKLĐ) được hiểu là tổng thể các yếu tố kỹ thuật, tổ chức, kinh tế, xã hội, tự nhiên và môi trường tác động đến người lao động trong quá trình sản xuất. Môi trường lao động là một thành tố quan trọng của ĐKLĐ, bao gồm các yếu tố vật lý, hóa học, sinh học và tâm lý xã hội.

  • Căng thẳng nghề nghiệp được định nghĩa là sự đáp ứng thể chất và cảm xúc của người lao động trước các yếu tố tác hại nghề nghiệp vượt quá khả năng thích ứng, ảnh hưởng đến sức khỏe và khả năng lao động.

  • Gánh nặng lao động là mức độ tác động tổng hợp của các yếu tố điều kiện lao động đến sức khỏe, khả năng lao động và quá trình tái sản xuất sức lao động của người lao động. Các yếu tố liên quan gồm yếu tố vật lý (nhiệt độ, ánh sáng, tiếng ồn), thiết kế công việc và tư thế lao động, yêu cầu nhiệm vụ công việc (lặp lại, thời gian làm việc kéo dài, tư thế tĩnh), và các rủi ro tâm lý xã hội (khối lượng công việc, vai trò không rõ ràng, thiếu hỗ trợ).

  • Phương pháp đánh giá gánh nặng lao động được áp dụng gồm:

    • Phương pháp RULA (Rapid Upper Limb Assessment) đánh giá tư thế chi trên và mức độ nguy cơ cơ xương khớp.
    • Phương pháp OWAS (Ovako Working Posture Assessment System) đánh giá tư thế làm việc tổng thể dựa trên tư thế lưng, tay và chân.
    • Đánh giá tâm sinh lý lao động qua kỹ thuật đo khả năng trí nhớ hình và khả năng chú ý theo phương pháp Platonop, nhằm xác định mức độ căng thẳng và mệt mỏi thần kinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp hồi cứu số liệu, khảo sát điều tra và phân tích đánh giá thực trạng.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu y tế và quan trắc môi trường lao động của công ty; kết quả khảo sát 100 công nhân tại các bộ phận khác nhau; dữ liệu đánh giá tư thế lao động và tâm sinh lý.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lấy mẫu ngẫu nhiên 100 công nhân, trong đó 33% nam và 67% nữ, độ tuổi chủ yếu từ 20-40 tuổi (chiếm 86%). Các bộ phận khảo sát bao gồm may, là hơi, cắt, kho, sửa máy, vận chuyển.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp RULA và OWAS để đánh giá tư thế lao động; kỹ thuật đo khả năng trí nhớ hình và chú ý để đánh giá căng thẳng thần kinh; phân tích thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ các yếu tố nguy hại; phân tích nguyên nhân và đề xuất giải pháp dựa trên kết quả thực tế.

  • Timeline nghiên cứu: Tiến hành từ tháng 3/2019 đến tháng 9/2021, bao gồm giai đoạn thu thập số liệu, khảo sát thực địa, phân tích dữ liệu và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tư thế lao động có nguy cơ cao về cơ xương khớp: Kết quả đánh giá RULA cho thấy nhiều bộ phận có điểm số từ 5-7, tương ứng mức nguy cơ trung bình đến cao cần thay đổi sớm hoặc ngay lập tức. Ví dụ, bộ phận may và là hơi có điểm RULA trung bình là 6, cho thấy nguy cơ tổn thương cơ xương khớp cao. Phân tích OWAS cũng xác định nhiều tư thế làm việc thuộc nhóm 3-4, cần điều chỉnh cấp bách.

  2. Mức độ căng thẳng thần kinh và mệt mỏi tăng sau ca làm việc: Kết quả đo khả năng chú ý theo phương pháp Platonop cho thấy thời gian làm test chú ý sau ca tăng trung bình 30-40% so với đầu ca, phản ánh mức độ căng thẳng mệt mỏi ở mức rất căng thẳng (26-50%). Thử nghiệm trí nhớ hình cũng cho thấy 45% công nhân có mức trí nhớ trung bình đến dưới trung bình, ảnh hưởng đến hiệu quả công việc.

  3. Môi trường lao động còn tồn tại yếu tố nguy hại: Kết quả quan trắc môi trường lao động năm 2020 cho thấy 44/154 mẫu không đạt tiêu chuẩn về ánh sáng, 12/154 mẫu vượt giới hạn tiếng ồn cho phép (≥85 dB). Khảo sát người lao động cho thấy 55% công nhân thường xuyên tiếp xúc với các yếu tố nguy hại như tiếng ồn, ánh sáng không phù hợp, rung động.

  4. Nguyên nhân gánh nặng lao động chủ yếu do thiết kế công việc và tổ chức quản lý: Công việc lặp đi lặp lại, tư thế làm việc tĩnh kéo dài, thời gian làm việc trên 8 giờ/ngày, cùng với áp lực công việc và thiếu sự tham gia vào quyết định công việc là các nguyên nhân chính gây căng thẳng nghề nghiệp và gánh nặng lao động.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước về gánh nặng lao động trong ngành dệt may, đặc biệt là các vấn đề về tư thế lao động và căng thẳng thần kinh. Mức điểm RULA và OWAS cao phản ánh thực trạng tư thế làm việc không hợp lý, dễ dẫn đến các bệnh cơ xương khớp như đau lưng, đau vai gáy, tương tự như kết quả nghiên cứu tại các doanh nghiệp may công nghiệp khác.

Mức độ căng thẳng thần kinh tăng sau ca làm việc cho thấy công nhân phải chịu áp lực tâm lý và mệt mỏi tích tụ, ảnh hưởng đến khả năng tập trung và hiệu suất lao động. Yếu tố môi trường như ánh sáng và tiếng ồn chưa được kiểm soát triệt để cũng góp phần làm tăng gánh nặng lao động.

Việc tổ chức công việc chưa tối ưu, thiếu sự tham gia của người lao động trong các quyết định và áp lực về khối lượng công việc là nguyên nhân sâu xa gây ra căng thẳng nghề nghiệp. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, các yếu tố này là phổ biến trong ngành dệt may tại các nước đang phát triển, đòi hỏi các giải pháp đồng bộ về kỹ thuật và quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm RULA theo bộ phận, bảng so sánh mức độ căng thẳng thần kinh trước và sau ca làm việc, cũng như biểu đồ tỷ lệ mẫu quan trắc môi trường không đạt tiêu chuẩn để minh họa rõ ràng hơn thực trạng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến thiết kế nơi làm việc và tư thế lao động: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật như bục đứng điều chỉnh chiều cao bề mặt làm việc, bàn ghế có thể thay đổi chiều cao, thảm chống mệt mỏi tại nơi làm việc nhằm giảm áp lực lên cơ xương khớp. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng kỹ thuật phối hợp phòng sản xuất.

  2. Trang bị phương tiện hỗ trợ nâng nhấc và di chuyển vật nặng: Sử dụng xe đẩy tay, xe nâng pallet tầm thấp để giảm tải trọng vật lý cho người lao động, hạn chế các tư thế nâng nhấc sai kỹ thuật. Thời gian thực hiện: 3-6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng kỹ thuật và phòng tổ chức hành chính.

  3. Tăng cường công tác huấn luyện an toàn vệ sinh lao động: Xây dựng chương trình đào tạo chuyên biệt cho công nhân may về tư thế làm việc đúng, kỹ thuật nâng nhấc, quản lý căng thẳng nghề nghiệp. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng nhân sự phối hợp phòng y tế.

  4. Cải thiện môi trường lao động: Nâng cấp hệ thống chiếu sáng, giảm tiếng ồn tại các vị trí làm việc, bảo trì thiết bị để đảm bảo các yếu tố vi khí hậu đạt chuẩn. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng kỹ thuật và phòng tổ chức hành chính.

  5. Tổ chức quản lý và tham gia của người lao động: Tăng cường sự tham gia của công nhân trong các quyết định liên quan đến công việc, cải thiện giao tiếp nội bộ, xây dựng hệ thống hỗ trợ tâm lý nhằm giảm căng thẳng nghề nghiệp. Thời gian thực hiện: 6 tháng trở lên. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo công ty và phòng nhân sự.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý doanh nghiệp ngành dệt may: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và giải pháp cụ thể giúp cải thiện điều kiện lao động, nâng cao năng suất và giảm thiểu rủi ro sức khỏe cho người lao động.

  2. Chuyên gia an toàn vệ sinh lao động và tư vấn ergonomics: Luận văn trình bày các phương pháp đánh giá gánh nặng lao động và ứng dụng thực tế, hỗ trợ trong việc thiết kế chương trình cải tiến môi trường làm việc.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý an toàn và sức khỏe nghề nghiệp: Tài liệu tham khảo hữu ích về khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng gánh nặng lao động trong ngành dệt may tại Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và y tế nghề nghiệp: Cung cấp thông tin thực tế về điều kiện lao động và các yếu tố nguy hại, hỗ trợ xây dựng chính sách và quy chuẩn phù hợp nhằm bảo vệ sức khỏe người lao động.

Câu hỏi thường gặp

  1. Gánh nặng lao động là gì và tại sao cần đánh giá?
    Gánh nặng lao động là mức độ tác động tổng hợp của các yếu tố điều kiện lao động đến sức khỏe và khả năng làm việc của người lao động. Đánh giá giúp xác định các nguy cơ, từ đó đề xuất giải pháp cải thiện môi trường làm việc, giảm bệnh nghề nghiệp và tăng năng suất.

  2. Phương pháp RULA và OWAS khác nhau như thế nào?
    RULA tập trung đánh giá tư thế chi trên (tay, cổ, thân) và mức độ nguy cơ cơ xương khớp, trong khi OWAS đánh giá tư thế toàn thân (lưng, tay, chân) và mức độ cấp bách cần điều chỉnh tư thế lao động. Cả hai phương pháp bổ sung cho nhau trong đánh giá ergonomics.

  3. Tại sao công nhân ngành dệt may dễ bị căng thẳng nghề nghiệp?
    Nguyên nhân gồm công việc lặp đi lặp lại, thời gian làm việc dài, áp lực sản xuất, tư thế làm việc tĩnh và thiếu sự tham gia vào quyết định công việc. Những yếu tố này gây mệt mỏi thể chất và tâm lý, ảnh hưởng đến sức khỏe và hiệu quả lao động.

  4. Các yếu tố môi trường lao động nào ảnh hưởng nhiều nhất đến sức khỏe công nhân?
    Ánh sáng không phù hợp và tiếng ồn vượt mức cho phép là hai yếu tố phổ biến gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe công nhân, làm giảm khả năng tập trung, gây mệt mỏi và các bệnh về mắt, thính giác.

  5. Giải pháp nào hiệu quả nhất để giảm gánh nặng lao động?
    Kết hợp cải tiến kỹ thuật (thiết kế nơi làm việc, trang thiết bị hỗ trợ), nâng cao nhận thức và huấn luyện an toàn lao động, cải thiện môi trường làm việc và tổ chức quản lý công việc hợp lý là các giải pháp hiệu quả nhất để giảm gánh nặng lao động.

Kết luận

  • Luận văn đã đánh giá thực trạng gánh nặng lao động tại Công ty TNHH Crystal Martin (Việt Nam), xác định các yếu tố nguy cơ về tư thế lao động, môi trường và căng thẳng nghề nghiệp.
  • Kết quả cho thấy nhiều bộ phận có mức độ nguy cơ cơ xương khớp cao, môi trường lao động còn tồn tại yếu tố nguy hại như ánh sáng và tiếng ồn vượt chuẩn.
  • Mức độ căng thẳng thần kinh và mệt mỏi sau ca làm việc ở mức rất căng thẳng, ảnh hưởng đến sức khỏe và hiệu quả lao động.
  • Đề xuất các giải pháp kỹ thuật, tổ chức quản lý và huấn luyện nhằm giảm thiểu gánh nặng lao động, nâng cao sức khỏe và năng suất công nhân.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các doanh nghiệp dệt may khác để nhân rộng mô hình cải tiến.

Kêu gọi hành động: Các doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần quan tâm đầu tư và áp dụng các giải pháp cải thiện điều kiện lao động nhằm bảo vệ sức khỏe người lao động và phát triển bền vững ngành dệt may Việt Nam.