Đánh Giá Đa Dạng Sinh Học Và Cấu Trúc Quần Xã Thực Vật Thân Gỗ Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Bình Châu - Phước Bửu

• Tác giả: Phạm Thị Hiếu
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Trọng Bình
• Trường học: Trường Đại Học Lâm Nghiệp
• Chuyên ngành: Lâm Học
• Đề tài: Đánh Giá Đa Dạng Sinh Học Quần Xã Thực Vật Thân Gỗ Tại Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Bình Châu - Phước Bửu
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2007
• Địa điểm: Hà Tây

• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
• 1.1.1. Trên thế giới
• 1.1.2. Nghiên cứu tính đa dạng
• 1.1.3. Về nghiên cứu cấu trúc rừng
• 1.1.4. Nghiên cứu tính đa dạng của QXTV
• 1.1.5. Nghiên cứu cấu trúc rừng
• 1.1.6. Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu - Phước Bửu
• 1.2. MỤC TIÊU, GIỚI HẠN, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.2.2. Về thực tiễn
• 1.2.3. Đối tượng, phạm vi và giới hạn nghiên cứu
• 1.2.3.1. Về khu vực nghiên cứu
• 1.2.3.2. Về đối tượng nghiên cứu
• 1.2.3.3. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
• 1.2.4. Nội dung nghiên cứu, phương pháp nghiên cứu
• 1.2.4.1. Nội dung nghiên cứu
• 1.2.4.1.1. Đánh giá tính đa dạng về cấu trúc tổ thành quần xã thực vật thân gỗ
• 1.2.4.1.2. Nghiên cứu một số đặc điểm cấu trúc và tái sinh QXTV thân gỗ rừng thường xanh ven biển
• 1.2.4.1.3. Đề xuất một số biện pháp kỹ thuật lâm sinh nhằm phục hồi và phát triển rừng thường xanh ven biển tại tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu
• 1.2.4.2. Phương pháp nghiên cứu
• 1.2.4.2.1. Phương pháp nghiên cứu luận
• 1.2.4.2.2. Phương pháp nghiên cứu
• 1.3. ĐẶC ĐIỂM KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 1.3.1. Điều kiện tự nhiên
• 1.3.1.1. Vị trí hành chính
• 1.3.1.2. Địa hình, địa mạo
• 1.3.1.3. Địa chất, thổ nhưỡng
• 1.3.1.4. Khí hậu thủy văn
• 1.3.2. Đất đai và tài nguyên rừng
• 1.3.2.1. Tài nguyên rừng
• 1.3.3. Điều kiện kinh tế xã hội
• 1.4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN
• 1.4.1. Tính đa dạng sinh học về cấu trúc thành phần thực vật thân gỗ
• 1.4.1.1. Khái quát đặc điểm đa dạng thành phần thực vật Khu BTTN BC – PB
• 1.4.1.2. Chỉ số đa dạng sinh học
• 1.4.1.3. Các đặc trưng đa dạng thành phần thực vật
• 1.4.1.4. Cấu trúc sinh thái quần xã thực vật
• 1.4.2. Cấu trúc sinh thái loài khu BTTN
• 1.4.2.1. Một số đặc điểm cấu trúc rừng tại Khu BTTN BC – PB
• 1.4.2.1.1. Kiểm tra thuần nhất các ô tiêu chuẩn
• 1.4.2.1.2. Phân bố cấu trúc không gian 3 chiều của quần xã thực vật
• 1.4.2.1.2.1. Phân bố số cây theo đường kính (N – D)
• 1.4.2.1.2.2. Phân bố số cây theo chiều cao (N-Hvn)
• 1.4.2.1.3. Mối quan hệ sinh thái loài trong quần xã thực vật
• 1.4.2.1.4. Hình thái phân bố cây rừng trên mặt đất
• 1.4.3. Đặc điểm tái sinh tại khu bảo tồn
• 1.4.3.1. Tổ thành tầng cây tái sinh
• 1.4.3.2. Sức sinh trưởng của tầng cây tái sinh theo cấp chiều cao
• 1.4.3.3. Nguồn gốc tái sinh
• 1.4.3.4. Đề xuất một số biện pháp kỹ thuật lâm sinh bảo tồn loài và phục hồi rừng tại khu BTTN Bình Châu – Phước Bửu
• 1.4.3.4.1. Về biện pháp kỹ thuật đối với từng đối tượng rừng cụ thể
• 1.5. KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KHUYẾN NGHỊ
• 1.5.1. Đa dạng thành phần thực vật Khu BTTN BC – PB
• 1.5.2. Đặc điểm cấu trúc rừng tại khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu – Phước Bửu
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Đa Dạng Sinh Học Quần Xã Thực Vật Tổng Quan Giá Trị

Thế kỷ 21 chứng kiến những thách thức lớn đối với hành tinh, từ sự gia tăng dân số đến ô nhiễm môi trường. Việc bảo vệ đa dạng sinh học, đặc biệt là thực vật thân gỗ, trở nên cấp thiết. Thực vật đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống. Đông Nam Á đang đối mặt với tình trạng suy thoái đa dạng sinh học rừng do mất rừng. Các hình thức phục hồi rừng khác nhau cần thiết để khôi phục năng suất và chức năng phòng hộ của hệ sinh thái. Việt Nam là một trong những quốc gia có hệ thực vật đa dạng. Việc xây dựng các khu rừng đặc dụng là một giải pháp hiệu quả. Tuy nhiên, diện tích các khu rừng đặc dụng ở Việt Nam còn nhỏ và bị chia cắt. Các hoạt động sống của người dân ảnh hưởng tới mục tiêu đặt ra của khu bảo tồn. Chính phủ đã có nhiều chương trình, dự án phát triển lâm nghiệp như Chương trình 327, dự án 661 trồng mới 5 triệu ha rừng. Các biện pháp trên đóng vai trò quan trọng trong phủ xanh các diện tích trống, đồi núi trọc, rừng nghèo, nghèo kiệt, góp phần xoá đói giảm nghèo.

1.1. Tầm Quan Trọng của Đa Dạng Sinh Học Rừng Nguyên Sinh

Đa dạng sinh học là yếu tố then chốt cho sự sống trên Trái Đất. Các hệ sinh thái rừng đa dạng cung cấp dịch vụ sinh thái quan trọng như điều hòa khí hậu, bảo vệ nguồn nước và duy trì độ phì nhiêu của đất. Mất đa dạng sinh học có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho môi trường và con người. "Sức khoẻ của hành tinh chúng ta tuỳ thuộc hoàn toàn vào sự sinh tồn hay diệt vong của sự đa dạng các sinh vật trong đó thực vật là quan trọng nhất bởi nó là nhà máy sản xuất đầu tiên tạo ra vật chất nuôi sống các sinh vật khác." Khu bảo tồn đóng vai trò then chốt trong bảo tồn đa dạng loài.

1.2. Thực Vật Thân Gỗ Vai Trò và Giá Trị Trong Hệ Sinh Thái

Thực vật thân gỗ là thành phần quan trọng của hệ sinh thái rừng. Chúng cung cấp môi trường sống cho nhiều loài động vật, giúp ổn định đất và chống xói mòn. Giá trị kinh tế của thực vật thân gỗ cũng rất lớn, từ cung cấp gỗ và lâm sản ngoài gỗ đến tiềm năng du lịch sinh thái. Bảo tồn thực vật thân gỗ đồng nghĩa với việc bảo tồn toàn bộ hệ sinh thái. Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu - Phước Bửu là khu rừng tự nhiên ven biển tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu mang đặc trƣng của kiểu rừng kín nửa rụng lá ẩm nhiệt đới.

II. Thách Thức Bảo Tồn Đa Dạng Sinh Học tại Bình Châu Phước Bửu

Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu - Phước Bửu là khu rừng tự nhiên ven biển tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu mang đặc trưng của kiểu rừng kín nửa rụng lá ẩm nhiệt đới. Tác động của con người đã làm giảm sút quần thể sinh vật, suy giảm số lượng loài có giá trị, đảo lộn cấu trúc rừng và gây ra quá trình tái sinh, diễn thế có chiều hướng tiêu cực. Công tác phục hồi rừng tại phân khu phục hồi sinh thái cũng như trong khu vực vùng đệm chưa được chú trọng nghiên cứu. Yêu cầu đặt ra là phải định hướng lại rừng trong quá trình quản lý, đảm bảo các chức năng của rừng. Nghiên cứu này đánh giá đa dạng sinh học, xác định các loài cây ưu thế, có giá trị và tìm hiểu các quy luật cấu trúc của rừng hiện có, làm cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp nuôi dưỡng làm giàu rừng.

2.1. Tác Động Của Con Người Đến Hệ Sinh Thái Rừng BCPB

Hoạt động khai thác trái phép, mở rộng đất nông nghiệp, du lịch không bền vững và ô nhiễm môi trường đe dọa đa dạng sinh học tại khu bảo tồn. Sự suy giảm số lượng cá thể của các loài thực vật thân gỗ quý hiếm là một trong những hậu quả nghiêm trọng. Cần có các biện pháp quản lý chặt chẽ để giảm thiểu tác động của con người. Trong thời gian qua những tác động thiếu ý thức của con ngƣời đã làm cho quần thể sinh vật bị giảm sút, số lƣợng loài có giá trị đã bị suy giảm đáng kể, cấu trúc rừng phần nào bị đảo lộn.

2.2. Biến Đổi Khí Hậu Nguy Cơ Tiềm Ẩn Cho Quần Xã Thực Vật

Biến đổi khí hậu gây ra những thay đổi về nhiệt độ, lượng mưa và mực nước biển, ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phân bố của các loài thực vật thân gỗ. Các loài cây không thích nghi được với điều kiện mới có thể bị suy giảm hoặc biến mất. Cần có các nghiên cứu về tác động của biến đổi khí hậu để xây dựng các kế hoạch ứng phó phù hợp.

2.3. Công Tác Quản Lý và Bảo Tồn Rừng Những Điểm Cần Cải Thiện

Công tác quản lý và bảo tồn rừng tại khu bảo tồn cần được tăng cường về nguồn lực và chuyên môn. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ để đảm bảo hiệu quả bảo tồn. Quá trình tái sinh, diễn thế có chiều hƣớng tiêu cực, công tác phục hồi rừng tại phân khu phục hồi sinh thái thuộc Khu bảo tồn cũng nhƣ trong khu vực vùng đệm chƣa đƣợc chú trọng nghiên cứu.

III. Phương Pháp Đánh Giá Đa Dạng Sinh Học Thực Vật Thân Gỗ BCPB

Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu luận và phương pháp nghiên cứu thực địa. Nội dung nghiên cứu bao gồm: Đánh giá tính đa dạng về cấu trúc tổ thành quần xã thực vật thân gỗ; Nghiên cứu một số đặc điểm cấu trúc và tái sinh quần xã thực vật thân gỗ rừng thường xanh ven biển; Đề xuất một số biện pháp kỹ thuật lâm sinh nhằm phục hồi và phát triển rừng thường xanh ven biển tại tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu. Phương pháp nghiên cứu luận là thu thập, tổng hợp tài liệu thứ cấp. Phương pháp nghiên cứu thực địa sử dụng ô tiêu chuẩn để thu thập dữ liệu về thành phần loài, số lượng cá thể, đường kính thân cây, chiều cao cây và độ che phủ.

3.1. Khảo Sát và Thu Thập Dữ Liệu Thực Địa Chi Tiết

Việc khảo sát thực địa được thực hiện bằng cách thiết lập các ô tiêu chuẩn (OTC) đại diện cho các kiểu rừng khác nhau trong khu bảo tồn. Trong mỗi OTC, các nhà nghiên cứu ghi nhận đầy đủ thông tin về tên loài, số lượng cá thể, đường kính thân cây (DBH), chiều cao cây và độ che phủ. Các dữ liệu này là cơ sở cho việc phân tích đa dạng sinh học và cấu trúc rừng. ODB (Ô dạng bản) được sử dụng để ghi lại chi tiết cấu trúc rừng.

3.2. Phân Tích Thống Kê Đánh Giá Các Chỉ Số Đa Dạng Sinh Học

Các dữ liệu thu thập được từ khảo sát thực địa được xử lý bằng các phương pháp phân tích thống kê. Các chỉ số đa dạng sinh học như chỉ số Shannon-Wiener, chỉ số Simpson và chỉ số Pielou được tính toán để đánh giá mức độ đa dạng của quần xã thực vật. Phân tích thống kê cũng được sử dụng để xác định các mối quan hệ giữa các loài cây và các yếu tố môi trường.

3.3. Mô Hình Hóa Dự Đoán Xu Hướng Phát Triển Của Rừng

Dữ liệu về cấu trúc rừng và tái sinh được sử dụng để xây dựng các mô hình dự đoán xu hướng phát triển của rừng trong tương lai. Các mô hình này có thể giúp các nhà quản lý rừng đưa ra các quyết định phù hợp để bảo tồn và phát triển rừng bền vững. MHH được sử dụng để phân tích cấu trúc không gian của quần xã thực vật.

IV. Kết Quả Nghiên Cứu Đa Dạng Sinh Học và Cấu Trúc Rừng BCPB

Kết quả nghiên cứu cho thấy khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu - Phước Bửu có đa dạng sinh học cao, với nhiều loài thực vật thân gỗ quý hiếm. Cấu trúc rừng phức tạp, với nhiều tầng tán và sự phân bố không đồng đều của các loài cây. Tái sinh tự nhiên diễn ra mạnh mẽ, cho thấy tiềm năng phục hồi của rừng. Tuy nhiên, cần có các biện pháp quản lý chặt chẽ để bảo vệ đa dạng sinh học và duy trì cấu trúc rừng bền vững. Nghiên cứu của Phạm Thị Hiếu đã chỉ ra các đặc trưng đa dạng về thành phần loài thực vật thân gỗ tại khu vực.

4.1. Thành Phần Loài Thực Vật Thân Gỗ Danh Sách Đặc Điểm

Danh sách các loài thực vật thân gỗ được ghi nhận trong khu bảo tồn bao gồm cả các loài cây bản địa và các loài cây nhập ngoại. Mô tả chi tiết về đặc điểm hình thái, sinh thái và phân bố của từng loài cây. Đặc biệt chú trọng đến các loài cây quý hiếm và có giá trị bảo tồn cao. TT Ký hiệu Tên loài 1 Bli Bình Linh 2 De Dẻ 3 Gie Giền trắng 4 Cho Chò chai 5 CoK Cò ke 6 Mch Máu chó 7 Lta Làu táu 8 Tra Trâm 9 Tru Trường 10 Thi Thị rừng 11 Sde Săng đen 12 LKh Loài khác 13 Tha Thành ngạnh 14 Sam Sầm 15 Ttra Thanh trà 16 Gao Gáo vàng 17 Cap Cáp gai.

4.2. Cấu Trúc Rừng Phân Tầng Phân Bố Không Gian Của Cây

Phân tích cấu trúc rừng dựa trên các chỉ số như mật độ cây, độ che phủ thực vật, đường kính thân cây (DBH) và chiều cao cây. Xác định các tầng tán chính và mô tả sự phân bố không gian của các loài cây trong từng tầng tán. Kiểm tra thuần nhất các ô tiêu chuẩn. Phân bố cấu trúc không gian 3 chiều của quần xã thực vật.

4.3. Tái Sinh Tự Nhiên Đánh Giá Khả Năng Phục Hồi Của Rừng

Đánh giá khả năng tái sinh tự nhiên của rừng dựa trên mật độ cây con, thành phần loài cây con và tốc độ sinh trưởng của cây con. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến tái sinh, như ánh sáng, độ ẩm và cạnh tranh từ các loài cây khác. Tổ thành tầng cây tái sinh. Sức sinh trƣởng của tầng cây tái sinh theo cấp chiều cao. Nguồn gốc tái sinh.

V. Giải Pháp Kỹ Thuật Lâm Sinh Bảo Tồn Phục Hồi Rừng BCPB

Đề xuất các giải pháp kỹ thuật lâm sinh nhằm bảo tồn đa dạng sinh học và phục hồi rừng tại khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu - Phước Bửu. Các giải pháp này bao gồm: Trồng bổ sung các loài cây quý hiếm, phát quang bụi rậm, tỉa thưa cây non, bảo vệ cây con khỏi sâu bệnh và phòng cháy chữa cháy rừng. Cần có sự tham gia của cộng đồng địa phương trong việc thực hiện các giải pháp này để đảm bảo tính bền vững.

5.1. Trồng Bổ Sung Tăng Cường Số Lượng Loài Cây Bản Địa

Việc trồng bổ sung các loài cây bản địa có thể giúp tăng cường đa dạng sinh học và cải thiện cấu trúc rừng. Ưu tiên các loài cây quý hiếm và có giá trị kinh tế, sinh thái cao. Lựa chọn địa điểm trồng phù hợp với điều kiện sinh thái của từng loài cây. Về biện pháp kỹ thuật đối với từng đối tƣợng rừng cụ thể.

5.2. Quản Lý Thảm Thực Vật Tạo Điều Kiện Cho Tái Sinh

Việc quản lý thảm thực vật, bao gồm phát quang bụi rậm và tỉa thưa cây non, có thể tạo điều kiện cho tái sinh tự nhiên. Cần thực hiện các biện pháp này một cách khoa học để không gây ảnh hưởng tiêu cực đến hệ sinh thái. Kiểm soát các loài cây xâm lấn để bảo vệ các loài cây bản địa.

5.3. Nâng Cao Nhận Thức Cộng Đồng Bảo Vệ Rừng Bền Vững

Nâng cao nhận thức của cộng đồng địa phương về giá trị của rừng và tầm quan trọng của việc bảo tồn đa dạng sinh học. Khuyến khích cộng đồng tham gia vào các hoạt động bảo vệ rừng và hưởng lợi từ các dịch vụ sinh thái. Hỗ trợ cộng đồng phát triển các mô hình sinh kế bền vững dựa vào rừng.

VI. Kết Luận Khuyến Nghị Hướng Tới Bảo Tồn Bền Vững BCPB

Nghiên cứu này đã cung cấp những thông tin quan trọng về đa dạng sinh học và cấu trúc rừng tại khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu - Phước Bửu. Kết quả nghiên cứu là cơ sở cho việc xây dựng các kế hoạch quản lý và bảo tồn rừng hiệu quả hơn. Cần có sự đầu tư hơn nữa vào công tác nghiên cứu, giám sát và bảo tồn rừng để đảm bảo sự tồn tại của hệ sinh thái rừng quý giá này cho các thế hệ tương lai.

6.1. Tăng Cường Nghiên Cứu Hiểu Sâu Hơn Về Hệ Sinh Thái Rừng

Tiếp tục thực hiện các nghiên cứu về đa dạng sinh học, cấu trúc rừng, tái sinh tự nhiên và tác động của biến đổi khí hậu đến rừng. Sử dụng các công nghệ hiện đại như viễn thám và GIS để theo dõi sự thay đổi của rừng theo thời gian. Hợp tác với các nhà khoa học trong và ngoài nước để nâng cao chất lượng nghiên cứu.

6.2. Giám Sát Thường Xuyên Đánh Giá Hiệu Quả Bảo Tồn

Thiết lập hệ thống giám sát thường xuyên để đánh giá hiệu quả của các biện pháp bảo tồn. Sử dụng các chỉ số đa dạng sinh học và cấu trúc rừng để theo dõi sự thay đổi của rừng. Điều chỉnh các biện pháp bảo tồn khi cần thiết để đảm bảo mục tiêu bảo tồn được đạt được.

6.3. Đầu Tư Nguồn Lực Đảm Bảo Bảo Tồn Hiệu Quả

Tăng cường đầu tư nguồn lực cho công tác quản lý, bảo tồn và phục hồi rừng. Nguồn lực này bao gồm tài chính, nhân lực và trang thiết bị. Sử dụng nguồn lực một cách hiệu quả và minh bạch để đảm bảo mục tiêu bảo tồn được đạt được.

Tổng quan nghiên cứu

Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu - Phước Bửu, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, với diện tích 11.392 ha, là một trong những khu rừng tự nhiên ven biển đặc trưng của kiểu rừng kín nửa rụng lá ẩm nhiệt đới miền Đông Nam Bộ. Theo kết quả điều tra năm 2000, khu bảo tồn có tới 732 loài thực vật thuộc 123 họ khác nhau, trong đó có nhiều loài quý hiếm và đặc hữu như Dầu cát (Dipterocarpus costatus) và các loài thuộc họ Dầu, họ Đậu. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tác động của con người như khai thác gỗ, đốt rừng làm rẫy, và các hoạt động kinh tế xã hội đã làm suy giảm đa dạng sinh học, thay đổi cấu trúc rừng và ảnh hưởng đến quá trình tái sinh tự nhiên.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tính đa dạng sinh học và một số đặc điểm cấu trúc của quần xã thực vật thân gỗ tại khu bảo tồn, nhằm làm cơ sở khoa học cho việc phục hồi và phát triển rừng thường xanh ven biển. Nghiên cứu tập trung vào các sinh cảnh thực vật hiện có, phân tích các chỉ số đa dạng sinh học, cấu trúc tầng cây, phân bố số cây theo đường kính và chiều cao, cũng như đặc điểm tái sinh tự nhiên. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong nhiều năm, với các đợt khảo sát thực địa tại các tiểu khu điển hình trong khu bảo tồn.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ góp phần bảo vệ đa dạng sinh học, duy trì chức năng phòng hộ của hệ sinh thái rừng ven biển mà còn hỗ trợ phát triển du lịch sinh thái và bảo vệ môi trường sống cho cộng đồng dân cư xung quanh. Các chỉ số đa dạng sinh học như Simpson và Shannon-Wiener được sử dụng để đánh giá mức độ phong phú và phân bố loài, giúp định hướng các giải pháp kỹ thuật lâm sinh phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sinh thái rừng nhiệt đới, tập trung vào:

• Lý thuyết đa dạng sinh học: Đa dạng sinh học được hiểu là sự phong phú của các loài thực vật, động vật và vi sinh vật trong một hệ sinh thái, bao gồm cả sự đa dạng về gen và hệ sinh thái. Các chỉ số đa dạng sinh học như Simpson và Shannon-Wiener được áp dụng để đánh giá mức độ phong phú và phân bố loài trong quần xã thực vật.

• Mô hình cấu trúc rừng: Cấu trúc rừng được mô tả qua các tầng cây (tầng vượt tán, tầng ưu thế sinh thái, tầng dưới tán, tầng cây bụi và tầng cỏ), phân bố số cây theo đường kính thân (N-D) và chiều cao (N-H). Các quy luật phân bố này phản ánh sự phát triển và tổ chức không gian của quần xã thực vật.

• Lý thuyết tái sinh rừng: Tái sinh tự nhiên là quá trình phục hồi thành phần cơ bản của rừng, chủ yếu là tầng cây gỗ, được đánh giá qua mật độ, tổ thành loài, cấu trúc tuổi và chất lượng cây con. Mối quan hệ sinh thái giữa các loài cũng được phân tích để xác định các liên kết dương, âm hoặc ngẫu nhiên, từ đó đề xuất các nhóm loài hỗn giao phù hợp cho phục hồi rừng.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ điều tra thực địa tại 5-6 ô tiêu chuẩn diện tích 1000 m² mỗi ô, chia thành các ô đơn vị 100 m², được lựa chọn theo quy định điều tra rừng. Dữ liệu bao gồm đo đạc đường kính thân cây tại 1,3 m, chiều cao vút ngọn, chiều cao dưới cành, đường kính tán, độ tàn che, vị trí cây trong tầng tán, và phẩm chất cây. Ngoài ra, điều tra cây tái sinh được thực hiện trong các ô dạng bản 4 m².

• Phương pháp phân tích: Sử dụng các chỉ số đa dạng sinh học Simpson và Shannon-Wiener để đánh giá tính đa dạng. Phân tích cấu trúc rừng qua phân bố số cây theo đường kính và chiều cao, mô hình hóa bằng phân bố Weibull và phân bố khoảng cách. Kiểm tra thuần nhất các ô tiêu chuẩn bằng tiêu chuẩn chi bình phương (χ²). Phân tích mối quan hệ sinh thái giữa các loài bằng hệ số tương quan ρ và kiểm định χ².

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong vòng 3 năm, bao gồm khảo sát thực địa, thu thập và xử lý số liệu, phân tích kết quả và đề xuất giải pháp kỹ thuật lâm sinh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đa dạng sinh học phong phú: Khu bảo tồn ghi nhận 732 loài thực vật thuộc 123 họ, trong đó có 342 loài cây thân gỗ. Họ Dầu có 13 loài, đóng vai trò quan trọng với các loài đặc hữu như Dầu cát. Họ Đậu có số loài nhiều nhất với 68 loài, bao gồm nhiều loài quý hiếm như Gõ đỏ, Cẩm lai Bà Rịa. Chỉ số đa dạng sinh học Simpson đạt khoảng 0,8584 và Shannon-Wiener là 1,139, cho thấy mức độ đa dạng cao, đặc biệt ở sinh cảnh ven lộ giới 30-50m.

2. Cấu trúc rừng đa tầng và phân bố cây theo đường kính, chiều cao: Rừng có cấu trúc phân tầng rõ rệt với các tầng vượt tán, ưu thế sinh thái và dưới tán. Phân bố số cây theo đường kính và chiều cao tuân theo quy luật phân bố Weibull với các tham số phù hợp, phản ánh sự phát triển phức tạp của quần xã. Mật độ cây gỗ lớn chiếm tỷ lệ thấp do khai thác, trong khi cây ưa sáng và cây bụi phát triển mạnh ở các khu vực phục hồi sau khai thác.

3. Tái sinh tự nhiên có mật độ cao nhưng chất lượng biến động: Mật độ cây tái sinh đạt khoảng 5.000 - 8.000 cây/ha ở các khu vực phục hồi, với tổ thành loài đa dạng. Tuy nhiên, chất lượng cây con và khả năng sinh trưởng chịu ảnh hưởng bởi điều kiện đất đai và tác động của cây bụi thảm tươi. Nguồn gốc tái sinh chủ yếu là tự nhiên, nhưng cần kết hợp tái sinh nhân tạo để đảm bảo phục hồi rừng bền vững.

4. Mối quan hệ sinh thái giữa các loài: Phân tích hệ số tương quan ρ và kiểm định χ² cho thấy tồn tại các liên kết dương giữa các loài ưu thế, hỗ trợ sự tồn tại lâu dài của quần xã. Một số loài có liên kết âm, biểu hiện sự cạnh tranh hoặc bài xích nhau, ảnh hưởng đến lựa chọn nhóm loài phục hồi.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy khu bảo tồn Bình Châu - Phước Bửu vẫn giữ được tính đa dạng sinh học cao mặc dù chịu tác động khai thác và các hoạt động kinh tế xã hội. Chỉ số đa dạng sinh học cao phản ánh sự phong phú về thành phần loài, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về rừng nhiệt đới ven biển. Cấu trúc rừng đa tầng và phân bố cây theo đường kính, chiều cao cho thấy quần xã thực vật đang trong quá trình phục hồi nhưng chưa ổn định hoàn toàn.

Mật độ tái sinh tự nhiên cao là tín hiệu tích cực, tuy nhiên chất lượng và khả năng sinh trưởng của cây con còn hạn chế do ảnh hưởng của cây bụi và điều kiện đất nghèo dinh dưỡng. So với các nghiên cứu tại các khu bảo tồn khác, mật độ tái sinh tại đây tương đối cao nhưng cần chú trọng hơn đến biện pháp kỹ thuật lâm sinh để nâng cao chất lượng tái sinh.

Mối quan hệ sinh thái giữa các loài giúp định hướng lựa chọn nhóm loài hỗn giao phù hợp cho phục hồi rừng, tránh các loài có liên kết âm mạnh gây cản trở sự phát triển. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố số cây theo đường kính và chiều cao, bảng chỉ số đa dạng sinh học theo sinh cảnh, cũng như sơ đồ mạng lưới quan hệ sinh thái giữa các loài.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng kế hoạch khoanh nuôi và bảo vệ rừng hiện có: Tập trung bảo vệ các khu vực rừng tự nhiên có độ che phủ trên 70%, đặc biệt là các quần hợp thực vật họ Dầu và Đậu có giá trị sinh thái và kinh tế cao. Thời gian thực hiện trong 3 năm, chủ thể là Ban quản lý khu bảo tồn phối hợp với chính quyền địa phương.

2. Thúc đẩy tái sinh nhân tạo kết hợp với tái sinh tự nhiên: Áp dụng kỹ thuật trồng bổ sung các loài ưu thế sinh thái có chỉ số IV% > 5%, đồng thời kiểm soát cây bụi thảm tươi để tạo điều kiện thuận lợi cho cây con phát triển. Mục tiêu nâng mật độ cây tái sinh lên trên 8.000 cây/ha trong vòng 5 năm.

3. Điều chỉnh cấu trúc rừng qua biện pháp kỹ thuật lâm sinh: Thực hiện chặt tỉa chọn lọc để giảm mật độ cây ưa sáng, tạo khoảng trống ánh sáng phù hợp cho cây tái sinh phát triển, đồng thời duy trì đa dạng loài. Chủ thể thực hiện là đội ngũ kỹ thuật lâm nghiệp của khu bảo tồn, tiến hành hàng năm.

4. Tăng cường công tác giám sát và quản lý tác động con người: Kiểm soát chặt chẽ các hoạt động khai thác lâm sản, săn bắt động vật hoang dã trái phép, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng dân cư xung quanh về bảo vệ đa dạng sinh học. Thời gian liên tục, phối hợp với các cơ quan chức năng và tổ chức xã hội.

5. Phát triển du lịch sinh thái bền vững: Khai thác tiềm năng du lịch dựa trên hệ sinh thái rừng và các điểm du lịch tự nhiên như suối nước nóng Bình Châu, kết hợp giáo dục môi trường và nghiên cứu khoa học. Đề xuất xây dựng kế hoạch phát triển trong 5 năm tới, do Ban quản lý khu bảo tồn chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách lâm nghiệp: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách bảo tồn và phát triển rừng bền vững, đặc biệt là rừng ven biển và khu bảo tồn thiên nhiên.

2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Lâm nghiệp, Sinh thái học: Tài liệu chi tiết về phương pháp đánh giá đa dạng sinh học, cấu trúc rừng và tái sinh tự nhiên, phù hợp làm tài liệu tham khảo và hướng dẫn nghiên cứu thực địa.

3. Các tổ chức bảo tồn và phát triển bền vững: Thông tin về đa dạng sinh học, các loài quý hiếm và đặc điểm sinh thái giúp các tổ chức xây dựng chương trình bảo tồn hiệu quả, đồng thời phát triển các dự án phục hồi rừng.

4. Cộng đồng dân cư và doanh nghiệp du lịch sinh thái: Hiểu biết về giá trị sinh thái và vai trò của khu bảo tồn trong bảo vệ môi trường, từ đó tham gia tích cực vào công tác bảo vệ rừng và phát triển du lịch bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao đa dạng sinh học ở khu bảo tồn Bình Châu - Phước Bửu lại quan trọng?
   Đa dạng sinh học cao giúp duy trì cân bằng sinh thái, bảo vệ nguồn gen quý hiếm và hỗ trợ chức năng phòng hộ của rừng ven biển. Ví dụ, họ Dầu với 13 loài đặc hữu đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái.

2. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá cấu trúc rừng?
   Nghiên cứu sử dụng phân bố số cây theo đường kính thân và chiều cao, mô hình hóa bằng phân bố Weibull, cùng với phân tích phân tầng cây và kiểm tra thuần nhất các ô tiêu chuẩn bằng χ².

3. Tái sinh tự nhiên có đủ để phục hồi rừng không?
   Mật độ tái sinh tự nhiên khá cao (khoảng 5.000 - 8.000 cây/ha), nhưng chất lượng cây con còn hạn chế do điều kiện đất và cây bụi. Do đó, cần kết hợp tái sinh nhân tạo để đảm bảo phục hồi bền vững.

4. Các loài cây nào được ưu tiên trong phục hồi rừng?
   Các loài có chỉ số quan trọng IV% > 5%, như Dầu cát, Sến, Trâm, Bằng lăng, được lựa chọn để tạo nhóm loài hỗn giao phù hợp, giúp duy trì đa dạng sinh học và cấu trúc rừng ổn định.

5. Làm thế nào để giảm tác động tiêu cực của con người đến khu bảo tồn?
   Tăng cường giám sát, kiểm soát khai thác lâm sản trái phép, nâng cao nhận thức cộng đồng và phát triển các hoạt động kinh tế bền vững như du lịch sinh thái để giảm áp lực lên tài nguyên rừng.

Kết luận

• Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu - Phước Bửu có đa dạng sinh học phong phú với 732 loài thực vật, trong đó nhiều loài quý hiếm và đặc hữu.
• Cấu trúc rừng đa tầng và phân bố cây theo đường kính, chiều cao phản ánh sự phục hồi nhưng chưa ổn định hoàn toàn.
• Tái sinh tự nhiên có mật độ cao nhưng cần kết hợp tái sinh nhân tạo để nâng cao chất lượng và khả năng phục hồi.
• Mối quan hệ sinh thái giữa các loài giúp định hướng lựa chọn nhóm loài hỗn giao phù hợp cho phục hồi rừng.
• Đề xuất các giải pháp kỹ thuật lâm sinh và quản lý tác động con người nhằm bảo vệ và phát triển bền vững hệ sinh thái rừng ven biển.

Next steps: Triển khai các biện pháp khoanh nuôi, tái sinh nhân tạo, điều chỉnh cấu trúc rừng và tăng cường quản lý bảo vệ trong vòng 3-5 năm tới.

Call to action: Các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng hãy phối hợp thực hiện các giải pháp bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển rừng bền vững tại khu bảo tồn Bình Châu - Phước Bửu để bảo vệ tài nguyên thiên nhiên cho các thế hệ tương lai.