Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông giai đoạn 2011-2020, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Theo báo cáo của ngành giáo dục, năng lực học sinh phổ thông hiện nay còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong môn Sinh học, một môn học trọng điểm góp phần hình thành tư duy khoa học và kỹ năng thực hành. Mô hình dạy học VESTED, dựa trên nền tảng học tập trải nghiệm (research based learning), được xem là giải pháp tiềm năng để phát triển toàn diện năng lực học sinh, bao gồm nhận thức, kỹ năng và thái độ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm vận dụng mô hình dạy học VESTED trong dạy học môn Sinh học lớp 10 tại các trường trung học phổ thông ở Hà Nội, nhằm phát triển năng lực học sinh một cách hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 10 của một số trường THPT trên địa bàn Hà Nội trong năm học 2019-2020. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục môn Sinh học, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc áp dụng mô hình VESTED trong các môn học khác.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết phát triển năng lực học sinh và mô hình dạy học trải nghiệm VESTED. Lý thuyết phát triển năng lực nhấn mạnh năng lực là khả năng hành động hiệu quả dựa trên sự kết hợp giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ. Mô hình VESTED gồm 6 bước: View (quan sát), Experience (trải nghiệm), Speaking (trình bày), Transform (chuyển hóa), Extend (mở rộng), Deliver (trình bày sản phẩm), nhằm phát huy tối đa năng lực tự học, sáng tạo và hợp tác của học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực ngôn ngữ, năng lực tư duy toán học, năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, năng lực công nghệ thông tin, năng lực thẩm mỹ và thể chất.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát 167 học sinh lớp 10 và 30 giáo viên bộ môn Sinh học tại các trường THPT trên địa bàn Hà Nội. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện. Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi ý kiến, kết hợp phỏng vấn chuyên gia và quan sát thực tế.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích tần suất, so sánh tỷ lệ phần trăm và kiểm định mức độ hiệu quả của mô hình VESTED. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2019 đến tháng 6/2020, bao gồm giai đoạn khảo sát, triển khai mô hình và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ sử dụng phương pháp dạy học hiện tại: 52,1% giáo viên sử dụng phương pháp dạy học truyền thống, 28,1% không hài lòng với phương pháp hiện tại, chỉ 19,8% thể hiện mong muốn đổi mới phương pháp dạy học môn Sinh học.

  2. Hiệu quả vận dụng mô hình VESTED: Sau khi áp dụng mô hình VESTED, 34,1% học sinh thể hiện sự phát triển năng lực qua các hoạt động trải nghiệm thực tế, 29,3% luôn nắm vững và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, trong khi 20,4% học sinh chưa có sự chuẩn bị tốt về kiến thức nền tảng.

  3. Phản hồi của học sinh về mô hình VESTED: 49,1% học sinh chủ động tìm kiếm câu trả lời và tham gia tích cực vào các hoạt động học tập, 21,6% còn e ngại phát biểu ý kiến, 16,8% chưa hiểu rõ nội dung bài học, 12,5% chưa chuẩn bị bài đầy đủ.

  4. Phản hồi của giáo viên: 30 giáo viên khảo sát đánh giá mô hình VESTED giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện, kỹ năng hợp tác nhóm và khả năng trình bày ý tưởng, tuy nhiên còn gặp khó khăn trong việc thiết kế bài học phù hợp và quản lý thời gian.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mô hình VESTED có tác động tích cực đến việc phát triển năng lực học sinh môn Sinh học lớp 10, đặc biệt trong việc nâng cao kỹ năng thực hành và tư duy sáng tạo. Số liệu minh chứng qua tỷ lệ học sinh chủ động và vận dụng kiến thức vào thực tế tăng lên rõ rệt so với phương pháp truyền thống.

Nguyên nhân thành công có thể do mô hình VESTED khuyến khích học sinh học tập qua trải nghiệm, thảo luận và phản hồi liên tục, phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mô hình này tương đồng với các phương pháp dạy học tích cực như PBL (Project Based Learning) và STEM, nhưng có ưu điểm nổi bật về tính hệ thống và đa dạng hoạt động.

Tuy nhiên, việc áp dụng còn hạn chế do giáo viên chưa quen với kỹ thuật thiết kế bài học theo mô hình, học sinh chưa quen với cách học chủ động, và thiếu tài liệu hỗ trợ. Biểu đồ phân bố mức độ hài lòng và hiệu quả mô hình có thể minh họa rõ nét sự khác biệt giữa trước và sau khi áp dụng mô hình VESTED.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về mô hình VESTED và kỹ năng thiết kế bài giảng tích hợp, nhằm nâng cao năng lực sư phạm và khả năng vận dụng mô hình trong thực tế. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội chủ trì.

  2. Phát triển tài liệu dạy học: Biên soạn và cung cấp bộ tài liệu hướng dẫn áp dụng mô hình VESTED cho môn Sinh học lớp 10, bao gồm các bài tập trải nghiệm, kịch bản thảo luận và đánh giá năng lực. Dự kiến hoàn thành trong 1 năm, phối hợp giữa các trường đại học sư phạm và trường phổ thông.

  3. Xây dựng môi trường học tập trải nghiệm: Trang bị phòng học, thiết bị thực hành và công nghệ hỗ trợ để tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm theo mô hình VESTED. Chủ thể thực hiện là nhà trường và các đơn vị tài trợ, trong vòng 2 năm.

  4. Tăng cường sự phối hợp giữa giáo viên và học sinh: Khuyến khích giáo viên tổ chức các hoạt động nhóm, thảo luận và phản hồi thường xuyên để phát huy tối đa năng lực tự học và sáng tạo của học sinh. Thời gian áp dụng liên tục trong năm học, do giáo viên chủ nhiệm và bộ môn đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Sinh học: Nắm bắt phương pháp dạy học tích cực, áp dụng mô hình VESTED để nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đào tạo giáo viên, phát triển chương trình và tài liệu dạy học phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

  3. Sinh viên sư phạm: Học tập và nghiên cứu mô hình dạy học trải nghiệm, chuẩn bị kỹ năng sư phạm hiện đại trước khi ra trường.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo kết quả nghiên cứu về mô hình VESTED, phát triển năng lực học sinh và phương pháp dạy học tích cực trong bối cảnh giáo dục phổ thông Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình VESTED là gì?
    Mô hình VESTED là phương pháp dạy học trải nghiệm gồm 6 bước: View, Experience, Speaking, Transform, Extend, Deliver, giúp học sinh phát triển toàn diện năng lực thông qua học tập chủ động và sáng tạo.

  2. Tại sao nên áp dụng mô hình VESTED trong dạy học Sinh học?
    Mô hình này giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng thực hành, tư duy phản biện và khả năng hợp tác, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

  3. Mô hình VESTED có phù hợp với tất cả học sinh không?
    Mô hình phù hợp với đa số học sinh, tuy nhiên cần có sự điều chỉnh linh hoạt để phù hợp với năng lực và đặc điểm từng nhóm học sinh nhằm đạt hiệu quả tối ưu.

  4. Giáo viên cần chuẩn bị gì khi áp dụng mô hình VESTED?
    Giáo viên cần được đào tạo kỹ năng thiết kế bài giảng theo mô hình, chuẩn bị tài liệu, thiết bị hỗ trợ và xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động trải nghiệm phù hợp.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả mô hình VESTED?
    Hiệu quả được đánh giá qua sự phát triển năng lực học sinh, mức độ tham gia tích cực trong các hoạt động, kết quả học tập và phản hồi từ học sinh, giáo viên qua khảo sát và quan sát thực tế.

Kết luận

  • Mô hình dạy học VESTED giúp phát triển năng lực toàn diện cho học sinh lớp 10 môn Sinh học tại các trường THPT Hà Nội.
  • Nghiên cứu đã khảo sát 167 học sinh và 30 giáo viên, cho thấy sự cải thiện rõ rệt về kỹ năng tư duy, thực hành và thái độ học tập.
  • Mô hình VESTED được đánh giá cao về tính khả thi và hiệu quả, tuy nhiên cần có sự hỗ trợ về đào tạo giáo viên và tài liệu dạy học.
  • Đề xuất xây dựng chương trình đào tạo, phát triển tài liệu và môi trường học tập phù hợp để nhân rộng mô hình.
  • Khuyến khích các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục ứng dụng và phát triển mô hình nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT nên triển khai thí điểm mô hình VESTED trong năm học tới, đồng thời phối hợp với các cơ sở đào tạo sư phạm để tổ chức tập huấn cho giáo viên. Để biết thêm chi tiết và tài liệu hỗ trợ, vui lòng liên hệ với khoa Giáo dục hoặc trung tâm nghiên cứu giáo dục của trường.