Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học và hiệu quả biện pháp phòng chống bệnh dại tại Gia Lai và Đắk Lắk

Vi rút dại (Rabies virus) thuộc chi Lyssavirus, họ Rhabdoviridae, có hình viên đạn và hệ gen là một sợi RNA đơn âm. Vi rút không tồn tại lâu ngoài vật chủ và dễ bị bất hoạt bởi ánh nắng, nhiệt độ cao hoặc phơi khô. Từ hệ thần kinh trung ương, vi rút di chuyển đến tuyến nước bọt và lây nhiễm sang vật chủ mới qua vết cắn. Động vật trung gian truyền bệnh chủ yếu là chó và mèo. Theo tài liệu gốc, chó cắn là nguyên nhân gây ra 85-95% các ca bệnh dại ở người tại châu Á và châu Phi. Lây truyền cũng có thể xảy ra khi vi rút xâm nhập trực tiếp vào niêm mạc hoặc vết thương hở, nhưng tỉ lệ rất thấp.

Bệnh dại là bệnh của súc vật, con người chỉ mắc một cách ngẫu nhiên. Thời kỳ ủ bệnh dài hay ngắn tùy thuộc vào vị trí vết thương, sự phân bố dây thần kinh và số lượng vết cắn. Thời gian ủ bệnh có thể kéo dài từ 2 tuần đến 6 năm. Sau khi xâm nhập, vi rút bám vào tế bào đích và di chuyển đến hệ thần kinh trung ương, gây ra các tác động bệnh lý lên sinh lý tế bào thần kinh. Khi khởi phát lâm sàng, vi rút đã phát tán rộng rãi khắp cơ thể, gây thoái hóa hệ thần kinh và rối loạn chức năng tế bào thần kinh. Cơ thể sản xuất cả kháng thể dịch thể và kháng thể tế bào để chống lại vi rút dại.

Trên thế giới, bệnh dại vẫn là một vấn đề y tế công cộng nghiêm trọng, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Tại Việt Nam, bệnh dại có tỷ lệ tử vong cao và diễn biến phức tạp. Theo thống kê của Cục Y tế dự phòng, từ năm 2006-2015, cả nước có 846 trường hợp tử vong do bệnh dại. Khu vực Tây Nguyên ghi nhận số ca tử vong tăng đột biến trong giai đoạn 2016-2020. Chó là ổ chứa vi rút dại chủ yếu, chiếm 96-97%, sau đó là mèo (3-4%). Các biện pháp phòng chống bệnh dại bao gồm quản lý chó nuôi, tiêm phòng vắc xin dại cho đàn chó và điều trị dự phòng sau phơi nhiễm cho người bị chó, mèo cắn.

Phân tích dữ liệu từ năm 2015 đến 2021 cho thấy sự biến động của số ca mắc và tử vong do bệnh dại theo tháng, theo mùa và theo năm tại Gia Lai và Đắk Lắk. Bản đồ phân bố ca bệnh giúp xác định các khu vực có nguy cơ cao. Tỉ suất mắc và tử vong do bệnh dại tính trên 100.000 dân được sử dụng để so sánh tình hình dịch tễ giữa hai tỉnh. Tỉ lệ phân bố người tử vong do bệnh dại tại Gia Lai và Đắk Lắk cũng được so sánh để đánh giá mức độ ảnh hưởng của bệnh tại mỗi địa phương.

Nghiên cứu xem xét các đặc điểm cá nhân của người tử vong do bệnh dại, bao gồm độ tuổi, giới tính, nghề nghiệp và địa điểm sinh sống. Các đặc điểm lâm sàng của ca tử vong, như mức độ vết thương, thời gian ủ bệnh và các triệu chứng bệnh, cũng được phân tích. Tỉ lệ số lượng vết cắn và thời gian ủ bệnh được sử dụng để đánh giá mối liên hệ giữa mức độ phơi nhiễm và tiến triển của bệnh. Các yếu tố nguy cơ liên quan đến bệnh dại, như tiếp xúc với động vật nghi dại và không tiêm phòng vắc xin, cũng được xác định.

Nghiên cứu đánh giá tỉ lệ bao phủ vắc xin trên đàn chó tại Gia Lai và Đắk Lắk. Đặc điểm của người tiêm vắc xin phòng dại sau phơi nhiễm, bao gồm độ tuổi, giới tính, nghề nghiệp và địa điểm sinh sống, cũng được xem xét. Đặc điểm vết thương ở người bị phơi nhiễm và đặc điểm của động vật gây phơi nhiễm được phân tích. Kết quả phân tích các yếu tố liên quan đến thời gian tiêm vắc xin phòng dại giúp xác định các rào cản trong việc tiếp cận dịch vụ tiêm chủng.

Truyền thông giáo dục sức khỏe đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng về bệnh dại và các biện pháp phòng ngừa. Các hoạt động truyền thông cần tập trung vào việc cung cấp thông tin chính xác, dễ hiểu về đường lây truyền, triệu chứng và hậu quả của bệnh dại. Sử dụng đa dạng các kênh truyền thông, như truyền hình, phát thanh, báo chí, mạng xã hội và tờ rơi, để tiếp cận được nhiều đối tượng khác nhau. Tổ chức các buổi nói chuyện, hội thảo và tập huấn về phòng chống bệnh dại cho cộng đồng.

Quản lý chó nuôi chặt chẽ là một trong những biện pháp quan trọng để phòng chống bệnh dại. Các quy định về quản lý chó nuôi cần được thực thi nghiêm túc, bao gồm việc đăng ký chó nuôi, đeo rọ mõm cho chó khi ra đường và xử lý nghiêm các trường hợp chó thả rông không rọ mõm. Đảm bảo tiêm phòng đầy đủ vắc xin dại cho đàn chó là biện pháp hiệu quả để ngăn ngừa bệnh dại lây lan. Tổ chức các đợt tiêm phòng vắc xin dại định kỳ cho đàn chó và tăng cường giám sát sau tiêm phòng.

Cải thiện hệ thống giám sát bệnh dại, phát hiện sớm các ca bệnh và xử lý kịp thời là rất quan trọng. Tăng cường giám sát các trường hợp chó cắn người và lấy mẫu xét nghiệm để xác định vi rút dại. Đảm bảo cung cấp đầy đủ vắc xin và huyết thanh kháng dại để điều trị dự phòng sau phơi nhiễm cho người bị chó, mèo cắn. Nâng cao năng lực cho cán bộ y tế trong việc chẩn đoán và điều trị bệnh dại.

Nghiên cứu đánh giá kết quả triển khai các hoạt động can thiệp trên thực địa, bao gồm các hoạt động truyền thông, hội nghị liên ngành và tập huấn cho cán bộ y tế và thú y. Tỉ lệ người dân đã được truyền thông nâng cao nhận thức về phòng chống bệnh dại được sử dụng để đánh giá hiệu quả của các hoạt động truyền thông. Số nhân viên y tế và thú y tham gia tập huấn về phòng chống bệnh dại được sử dụng để đánh giá hiệu quả của các hoạt động tập huấn.

So sánh điểm kiến thức về phòng chống bệnh dại của nhóm can thiệp và nhóm chứng ở thời điểm trước và sau can thiệp cho thấy hiệu quả của các biện pháp can thiệp. Tỉ lệ người dân có kiến thức, thái độ và thực hành đúng về phòng chống bệnh dại được so sánh giữa nhóm can thiệp và nhóm chứng. Các yếu tố liên quan đến tăng điểm kiến thức của nhóm can thiệp được phân tích để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của các biện pháp can thiệp.

Nghiên cứu đánh giá hiệu quả can thiệp đối với công tác điều trị dự phòng dại sau phơi nhiễm và tỉ lệ bao phủ vắc xin trên đàn chó. Tỉ lệ người dân được điều trị dự phòng dại sau phơi nhiễm và tỉ lệ bao phủ vắc xin trên đàn chó được so sánh trước và sau can thiệp. Chất lượng hoạt động phòng chống bệnh dại tại vùng can thiệp và vùng đối chứng được đánh giá để xác định hiệu quả của các biện pháp can thiệp.

Sự phối hợp chặt chẽ giữa các ban ngành liên quan, đặc biệt là ngành y tế và thú y, là yếu tố then chốt để phòng chống bệnh dại hiệu quả. Cần có cơ chế phối hợp rõ ràng, phân công trách nhiệm cụ thể và thường xuyên trao đổi thông tin. Tăng cường đầu tư cho công tác phòng chống bệnh dại, bao gồm cả nguồn lực tài chính và nhân lực, để đảm bảo các hoạt động phòng chống bệnh dại được triển khai đầy đủ và hiệu quả.

Tiếp tục nghiên cứu và ứng dụng các biện pháp phòng chống bệnh dại mới, hiệu quả hơn, như sử dụng vắc xin dại thế hệ mới, áp dụng các phương pháp quản lý chó nuôi tiên tiến và phát triển các kỹ thuật chẩn đoán bệnh dại nhanh chóng và chính xác. Chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác quốc tế trong công tác phòng chống bệnh dại để học hỏi các bài học thành công và ứng dụng vào thực tiễn.