Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, nguồn nhân lực khoa học và công nghệ (KH&CN) được xem là yếu tố quyết định sự thành công của quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Đặc biệt trong lĩnh vực truyền hình, vốn đòi hỏi nhiều chất xám và công nghệ cao, nguồn nhân lực KH&CN đóng vai trò then chốt không chỉ trong sản xuất nội dung mà còn trong phát triển kỹ thuật sản xuất và truyền dẫn phát sóng. Tại Việt Nam, theo Quyết định 22/2009/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, đến năm 2020, toàn bộ hệ thống truyền hình phải chuyển đổi sang công nghệ số. VTV9, một kênh truyền hình non trẻ thuộc Đài Truyền hình Việt Nam, đã có những bước phát triển vượt bật sau hơn 5 năm phát sóng, trở thành một trong năm kênh truyền hình được yêu thích nhất. Tuy nhiên, VTV9 vẫn chưa có chiến lược phát triển nguồn nhân lực KH&CN bài bản để đáp ứng yêu cầu số hóa công nghệ truyền hình.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất định hướng chiến lược phát triển nguồn nhân lực KH&CN cho VTV9 theo hướng số hóa công nghệ truyền hình, nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi từ công nghệ tương tự (Analog) sang kỹ thuật số (Digital). Phạm vi nghiên cứu tập trung từ năm 2007 đến 2020, giai đoạn VTV9 phát triển và thực hiện số hóa theo quy hoạch của Chính phủ. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng chiến lược nhân lực phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng sản xuất và phát sóng truyền hình hiện đại, đồng thời hoàn thiện cơ chế chính sách phát triển nguồn nhân lực KH&CN cho toàn hệ thống Đài Truyền hình Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về nguồn nhân lực KH&CN, chuyên môn hóa và công nghệ truyền hình số. Theo UNESCO, nhân lực KH&CN bao gồm những người trực tiếp tham gia vào hoạt động nghiên cứu, sáng tạo, giảng dạy, quản lý, khai thác và ứng dụng tri thức KH&CN trong các lĩnh vực khoa học tự nhiên, kỹ thuật, xã hội và nhân văn. Trong lĩnh vực truyền hình, nguồn nhân lực KH&CN bao gồm kỹ sư nghiên cứu ứng dụng, phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên, quản lý và các chuyên gia công nghệ truyền hình.

Chuyên môn hóa được hiểu là phân công lao động hợp lý nhằm tăng năng suất và chất lượng sản phẩm. Trong truyền hình, chuyên môn hóa tập trung vào sản phẩm chương trình truyền hình, bao gồm các giai đoạn tiền kỳ, sản xuất, hậu kỳ và phát sóng. Việc áp dụng chuyên môn hóa trong kỷ nguyên số đòi hỏi nhân lực phải có khả năng đa nhiệm, nắm bắt nhiều giai đoạn sản xuất và sử dụng thiết bị đa chức năng.

Công nghệ truyền hình số là quy trình khép kín từ khai thác thông tin, xây dựng nội dung, tiền kỳ, hậu kỳ, kiểm duyệt đến truyền dẫn và phát sóng. Sự chuyển đổi từ công nghệ tương tự sang kỹ thuật số ảnh hưởng sâu sắc đến cơ cấu và năng lực của nguồn nhân lực KH&CN, đòi hỏi đào tạo lại, tuyển dụng mới và thay đổi phương thức quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập tài liệu, phỏng vấn sâu và quan sát thực tế. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu nhân lực, kế hoạch phát triển, các chương trình đào tạo và khảo sát thực trạng số hóa công nghệ truyền hình tại VTV9. Cỡ mẫu khảo sát tập trung vào 173 cán bộ, viên chức và 35 cộng tác viên tại VTV9, cùng các lãnh đạo, trưởng phòng liên quan.

Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định tính qua phỏng vấn và đánh giá định lượng dựa trên số liệu nhân lực, tỷ lệ số hóa thiết bị, kế hoạch tuyển dụng và đào tạo. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2007 đến 2020, phù hợp với lộ trình số hóa truyền hình theo quy hoạch quốc gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu nhân lực hiện tại của VTV9: Trung tâm có 173 cán bộ, viên chức và 35 cộng tác viên, trong đó 135 người có trình độ đại học trở lên, chiếm hơn 65% tổng nhân lực. Tuy nhiên, 64% nhân lực kỹ thuật được đào tạo theo công nghệ truyền hình tương tự (Analog), chỉ 28% có tiếp cận công nghệ số nhưng không chuyên sâu. (Bảng 2.1, 2.2)

  2. Tỷ lệ số hóa thiết bị tại VTV9: Đến năm 2012, tỷ lệ số hóa thiết bị đạt 80% ở khâu tiền kỳ, 75% ở hậu kỳ và trên 70% ở phát sóng. Tuy nhiên, các công đoạn thu thập thông tin, quản lý và kiểm duyệt vẫn dưới 45%, gây khó khăn cho việc số hóa toàn diện. (Bảng 2.4)

  3. Chiến lược đào tạo và tuyển dụng còn hạn chế: Trong 3 năm (2010-2012), VTV9 tổ chức rất ít khóa đào tạo chuyên sâu về công nghệ số, chủ yếu là tập huấn sử dụng thiết bị mới. Chiến lược đào tạo mang tính thụ động, phụ thuộc vào tiến độ đầu tư thiết bị. Tuyển dụng tập trung vào cộng tác viên làm nội dung, ít chú trọng đội ngũ KH&CN chuyên sâu. (Bảng 2.5, 2.6)

  4. Định hướng số hóa và kế hoạch phát triển nhân lực: VTV9 dự kiến tăng nhân lực KH&CN từ 135 lên 176 người đến năm 2015, chiếm 78% tổng nhân lực. Tuy nhiên, việc đào tạo và tuyển dụng chưa theo kịp yêu cầu số hóa, dẫn đến thiếu hụt nhân lực vận hành thiết bị số mới và chưa tận dụng hiệu quả nguồn nhân lực hiện có. (Bảng 2.3)

Thảo luận kết quả

Việc chuyển đổi công nghệ truyền hình từ Analog sang Digital tại VTV9 đã tạo ra áp lực lớn đối với nguồn nhân lực KH&CN. Tỷ lệ nhân lực được đào tạo chuyên sâu về công nghệ số còn thấp, trong khi thiết bị số hóa ngày càng được đầu tư nhiều. Điều này dẫn đến tình trạng nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu vận hành và khai thác thiết bị mới, gây lãng phí nguồn lực và ảnh hưởng đến chất lượng sản xuất chương trình.

Chiến lược đào tạo hiện tại mang tính phản ứng, thiếu kế hoạch dài hạn và chưa khai thác hiệu quả các nguồn lực đào tạo bên ngoài như các trường đại học, trung tâm đào tạo chuyên ngành. Việc tuyển dụng ưu tiên cộng tác viên làm nội dung mà chưa chú trọng phát triển đội ngũ kỹ thuật số hóa chuyên sâu cũng làm giảm khả năng thích ứng với công nghệ mới.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế về chuyển đổi số trong truyền hình, các nước như Hàn Quốc, Nhật Bản đã xây dựng chiến lược phát triển nhân lực đồng bộ, kết hợp đào tạo lại, tuyển dụng mới và chính sách khuyến khích sáng tạo. VTV9 cần học hỏi kinh nghiệm này để xây dựng chiến lược nhân lực phù hợp, đảm bảo tiến độ số hóa theo quy hoạch quốc gia.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu nhân lực theo trình độ đào tạo, bảng tỷ lệ số hóa thiết bị theo từng khâu sản xuất và biểu đồ xu hướng tuyển dụng nhân lực trong giai đoạn 2010-2012 để minh họa rõ nét hơn thực trạng và định hướng phát triển.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chiến lược đào tạo bài bản, dài hạn: Thiết kế các chương trình đào tạo chuyên sâu về công nghệ số cho nhân lực hiện tại, bao gồm đào tạo lại và bồi dưỡng kỹ năng mới. Mục tiêu nâng tỷ lệ nhân lực có trình độ số hóa lên trên 70% trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là Ban Giám đốc VTV9 phối hợp với các trường đại học và chuyên gia quốc tế.

  2. Tuyển dụng nhân lực KH&CN chuyên sâu theo chuyên môn hóa sản phẩm: Ưu tiên tuyển dụng kỹ sư công nghệ truyền hình số, kỹ thuật viên vận hành thiết bị số và chuyên gia quản lý công nghệ. Mục tiêu tăng thêm ít nhất 40 nhân sự kỹ thuật số hóa đến năm 2025. Ban Tổ chức VTV9 chịu trách nhiệm triển khai.

  3. Phát triển chính sách tạo nguồn nhân lực dài hạn: Hợp tác với các trường đại học, trung tâm đào tạo để đào tạo nguồn nhân lực chuẩn bị cho số hóa. Xây dựng chương trình thực tập, đào tạo thực hành tại VTV9 nhằm tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Thời gian thực hiện từ 2023 đến 2026.

  4. Cơ cấu lại nhân lực theo hướng chuyên môn hóa và đa nhiệm: Tổ chức lại bộ máy nhân sự theo từng khâu sản xuất chương trình truyền hình số, khuyến khích nhân viên đa năng, có khả năng đảm nhận nhiều công đoạn. Mục tiêu nâng cao hiệu quả sử dụng nhân lực và thiết bị số hóa. Thực hiện trong giai đoạn 2023-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và quản lý Đài Truyền hình Việt Nam và các kênh truyền hình địa phương: Giúp xây dựng chiến lược phát triển nguồn nhân lực KH&CN phù hợp với xu hướng số hóa truyền hình.

  2. Các chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý khoa học và công nghệ: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nhân lực KH&CN trong ngành truyền hình số.

  3. Các trường đại học, trung tâm đào tạo chuyên ngành truyền hình và công nghệ số: Làm tài liệu tham khảo để thiết kế chương trình đào tạo, phối hợp đào tạo thực tế với các đơn vị truyền hình.

  4. Nhân viên, kỹ thuật viên và cán bộ làm việc trong lĩnh vực truyền hình: Nắm bắt xu hướng phát triển công nghệ và yêu cầu nâng cao năng lực chuyên môn để thích ứng với số hóa truyền hình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao nguồn nhân lực KH&CN lại quan trọng trong số hóa truyền hình?
    Nguồn nhân lực KH&CN là yếu tố quyết định để vận hành, khai thác và phát triển công nghệ số trong truyền hình. Ví dụ, kỹ thuật viên phải hiểu và sử dụng thành thạo thiết bị số mới để đảm bảo chất lượng chương trình.

  2. VTV9 hiện có những khó khăn gì trong phát triển nhân lực số hóa?
    VTV9 thiếu nhân lực được đào tạo chuyên sâu về công nghệ số, chiến lược đào tạo và tuyển dụng còn thụ động, chưa có kế hoạch dài hạn. Điều này làm giảm hiệu quả sử dụng thiết bị số hóa.

  3. Chuyên môn hóa trong truyền hình số được hiểu như thế nào?
    Chuyên môn hóa là phân công lao động hợp lý theo từng giai đoạn sản xuất chương trình truyền hình số, giúp nâng cao năng suất và chất lượng. Ví dụ, kỹ thuật viên vừa biết dựng hình vừa biết xử lý âm thanh.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực nhân lực KH&CN tại VTV9?
    Cần tổ chức đào tạo bài bản, phối hợp với các trường đại học, mời chuyên gia quốc tế tập huấn và xây dựng chính sách thu hút nhân tài. Việc đào tạo phải liên tục và cập nhật công nghệ mới.

  5. Chiến lược tuyển dụng nhân lực số hóa nên tập trung vào những điểm gì?
    Tuyển dụng cần ưu tiên kỹ sư công nghệ số, kỹ thuật viên vận hành thiết bị số, đồng thời phát triển đội ngũ cộng tác viên có kỹ năng số hóa. Ví dụ, tuyển dụng thêm 40 kỹ thuật viên số hóa trong 3 năm tới để đáp ứng nhu cầu.

Kết luận

  • Nguồn nhân lực KH&CN là yếu tố then chốt trong quá trình số hóa công nghệ truyền hình tại VTV9.
  • Hiện tại, VTV9 có cơ cấu nhân lực chưa phù hợp với yêu cầu số hóa, tỷ lệ nhân lực được đào tạo chuyên sâu về công nghệ số còn thấp.
  • Chiến lược đào tạo và tuyển dụng của VTV9 còn thụ động, thiếu kế hoạch dài hạn và chưa khai thác hiệu quả nguồn lực bên ngoài.
  • Đề xuất xây dựng chiến lược phát triển nhân lực bài bản, tập trung đào tạo, tuyển dụng và cơ cấu lại nhân lực theo chuyên môn hóa sản phẩm truyền hình số.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai ngay từ năm 2023 nhằm đảm bảo hoàn thành mục tiêu số hóa toàn diện đến năm 2020 theo quy hoạch quốc gia.

Call-to-action: Các đơn vị truyền hình và cơ quan quản lý cần phối hợp xây dựng và thực hiện chiến lược phát triển nguồn nhân lực KH&CN đồng bộ, nhằm thúc đẩy thành công quá trình số hóa công nghệ truyền hình tại Việt Nam.