I. Toàn cảnh chiến lược công nghệ VICEM 2014 2019 Bước ngoặt
Giai đoạn 2014-2019 đánh dấu một chặng đường chuyển mình mạnh mẽ của Tổng Công ty Công nghiệp Xi măng Việt Nam (VICEM). Đây không chỉ là một kế hoạch phát triển 5 năm thông thường, mà là một cuộc cách mạng về tư duy và hành động, đặt công nghệ làm trọng tâm cho sự phát triển. Đối mặt với bối cảnh thị trường vật liệu xây dựng ngày càng cạnh tranh và các yêu cầu khắt khe về môi trường, VICEM nhận thức rõ rằng đổi mới công nghệ là con đường tất yếu để tồn tại và vươn lên. Chiến lược công nghệ trong giai đoạn này được xây dựng dựa trên tầm nhìn dài hạn, không chỉ nhằm mục tiêu tăng trưởng sản lượng mà còn hướng đến phát triển bền vững. Các mục tiêu cốt lõi bao gồm hiện đại hóa dây chuyền sản xuất, tiết kiệm năng lượng, giảm thiểu tác động môi trường và nâng cao chất lượng sản phẩm. Theo Luận văn Thạc sĩ của Vũ Mạnh Hùng (2014), việc thiết lập một chiến lược công nghệ bài bản là yêu cầu cấp thiết, xuất phát từ chỉ đạo của Chính phủ tại Quyết định 1488/QĐ-TTg và chiến lược phát triển nội tại của chính VICEM. Điều này cho thấy sự thay đổi chiến lược không phải là một lựa chọn, mà là một mệnh lệnh để nâng cao năng lực cạnh tranh và khẳng định vị thế của doanh nghiệp đầu tàu trong ngành xi măng Việt Nam.
1.1. Bối cảnh ngành xi măng Việt Nam và vai trò của VICEM
Vào đầu giai đoạn 2014, ngành xi măng Việt Nam đối mặt với tình trạng cung vượt cầu, dẫn đến áp lực cạnh tranh vô cùng khốc liệt. Nhiều nhà máy xi măng, đặc biệt là các đơn vị sử dụng công nghệ cũ, phải vật lộn với chi phí sản xuất cao và hiệu quả thấp. Trong bối cảnh đó, VICEM, với vai trò là doanh nghiệp nhà nước chủ lực chiếm khoảng 39% thị phần (năm 2013), có trách nhiệm dẫn dắt và định hướng thị trường. Tuy nhiên, bản thân VICEM cũng không nằm ngoài vòng xoáy thách thức khi một số nhà máy thành viên vẫn vận hành dây chuyền công nghệ lạc hậu, tiêu tốn nhiều năng lượng. Do đó, việc xây dựng và thực thi một chiến lược công nghệ đột phá không chỉ giải quyết bài toán nội tại của Tổng công ty mà còn góp phần tái cấu trúc và lành mạnh hóa toàn ngành, hướng tới một nền công nghiệp xi măng hiện đại và hiệu quả hơn.
1.2. Tầm nhìn và sứ mệnh trong đầu tư công nghệ của VICEM
Chiến lược công nghệ của VICEM giai đoạn 2014-2019 được định hình bởi một tầm nhìn rõ ràng: “Sử dụng công nghệ tiên tiến của thế giới, tự động hoá ở mức cao, nâng cao chất lượng sản phẩm, tiết kiệm tối đa nguyên liệu, nhiên liệu, điện năng”. Sứ mệnh đặt ra không chỉ dừng lại ở việc cải thiện hiệu quả sản xuất kinh doanh mà còn gắn liền với trách nhiệm xã hội. Cụ thể, chiến lược tập trung vào việc áp dụng các giải pháp bảo vệ môi trường trong sản xuất xi măng, điển hình là giảm phát thải CO2 và xử lý chất thải công nghiệp. Việc đầu tư công nghệ được xem là nền tảng để hiện thực hóa tầm nhìn và sứ mệnh này, tạo ra các sản phẩm chất lượng xi măng Vicem vượt trội, đồng thời xây dựng hình ảnh một doanh nghiệp xanh, có trách nhiệm với cộng đồng.
II. Thách thức công nghệ sản xuất xi măng VICEM cần phải vượt qua
Trước khi bước vào giai đoạn 2014-2019, VICEM phải đối diện với hàng loạt thách thức lớn về công nghệ và cạnh tranh. Một trong những vấn đề nổi cộm là sự thiếu đồng bộ và lạc hậu của công nghệ tại một số đơn vị thành viên. Luận văn của Vũ Mạnh Hùng (2014) chỉ ra rằng chi phí điện của nhà máy xi măng Bỉm Sơn lên tới 6,16 USD/tấn, cao hơn gấp đôi so với chi phí sản xuất tại Thái Lan (2,49 USD/tấn). Sự chênh lệch này phơi bày điểm yếu chí mạng về hiệu suất năng lượng, trực tiếp làm giảm sức cạnh tranh về giá. Bên cạnh đó, áp lực từ các đối thủ cạnh tranh trong và ngoài nước ngày càng gia tăng. Các doanh nghiệp xi măng có vốn đầu tư nước ngoài như Holcim, Chinfon... liên tục áp dụng công nghệ mới, tối ưu hóa sản xuất clinker và tạo ra các sản phẩm có tính năng vượt trội. Đồng thời, các quy định của nhà nước về môi trường ngày càng siết chặt, yêu cầu các nhà máy phải đầu tư hệ thống xử lý khí thải, bụi và tận dụng tài nguyên. Đây vừa là thách thức về chi phí, vừa là cơ hội để VICEM chứng tỏ vai trò tiên phong trong phát triển bền vững.
2.1. Áp lực cạnh tranh và rủi ro từ công nghệ sản xuất cũ
Sự tồn tại của các dây chuyền công nghệ sản xuất xi măng thế hệ cũ không chỉ gây lãng phí tài nguyên mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro. Các hệ thống này thường có mức độ tự động hóa thấp, phụ thuộc nhiều vào lao động thủ công, dẫn đến năng suất không ổn định và khó kiểm soát chất lượng. Hơn nữa, việc bảo trì, sửa chữa và tìm kiếm phụ tùng thay thế cho các thiết bị lạc hậu ngày càng trở nên khó khăn và tốn kém. Trong bối cảnh các đối thủ liên tục đổi mới công nghệ, việc bám víu vào công nghệ cũ khiến VICEM có nguy cơ bị tụt hậu, mất dần thị phần vào tay các doanh nghiệp năng động và hiệu quả hơn. Áp lực này đòi hỏi một quyết sách mạnh mẽ về việc loại bỏ hoặc nâng cấp toàn diện các công nghệ không còn phù hợp.
2.2. Vấn đề tiết kiệm năng lượng và tối ưu hóa chi phí sản xuất
Sản xuất xi măng là một trong những ngành tiêu tốn nhiều năng lượng nhất, chủ yếu là điện năng và than. Do đó, bài toán tiết kiệm năng lượng luôn là ưu tiên hàng đầu để tối ưu hóa chi phí và nâng cao hiệu quả. Các công nghệ lò quay kiểu cũ, hệ thống nghiền clinker và xi măng thế hệ trước có suất tiêu hao nhiệt và điện rất cao. Đây là nguyên nhân chính khiến giá thành sản phẩm của một số đơn vị thuộc VICEM cao hơn so với mặt bằng chung của khu vực. Việc không giải quyết triệt để vấn đề này sẽ làm xói mòn lợi nhuận và làm suy yếu khả năng cạnh tranh dài hạn của Tổng công ty, đặc biệt khi giá năng lượng có xu hướng tăng.
III. Giải pháp đổi mới công nghệ VICEM để nâng cao sức cạnh tranh
Để vượt qua thách thức, chiến lược công nghệ của VICEM giai đoạn 2014-2019 đã tập trung vào hai mũi nhọn chính: hiện đại hóa thiết bị và tối ưu hóa quy trình. Cốt lõi của giải pháp này là đầu tư công nghệ tiên tiến, có chọn lọc để giải quyết các điểm nghẽn lớn nhất trong chuỗi sản xuất. VICEM đã xác định việc nâng cấp và thay thế các công nghệ lò quay cũ bằng hệ thống lò quay phương pháp khô thế hệ mới là nhiệm vụ trọng tâm. Công nghệ này không chỉ giúp tối ưu hóa sản xuất clinker về mặt chất lượng mà còn giảm đáng kể suất tiêu hao nhiệt. Bên cạnh đó, một giải pháp mang tính đột phá và tuân thủ định hướng của chính phủ là triển khai hệ thống tận dụng nhiệt thừa (WHR - Waste Heat Recovery) để phát điện. Sáng kiến này biến lượng nhiệt khí thải lãng phí thành nguồn năng lượng hữu ích, giúp các nhà máy tự chủ một phần đáng kể nhu cầu điện năng, qua đó giảm chi phí sản xuất và giảm gánh nặng cho lưới điện quốc gia. Đây là một bước đi chiến lược, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa lợi ích kinh tế và trách nhiệm với môi trường, trực tiếp nâng cao năng lực cạnh tranh cho VICEM.
3.1. Hiện đại hóa công nghệ lò quay và tối ưu hóa sản xuất clinker
Clinker là bán thành phẩm quyết định chất lượng và giá thành của xi măng. Do đó, việc tối ưu hóa sản xuất clinker được coi là khâu then chốt. Chiến lược của VICEM tập trung vào việc thay thế các lò đứng và lò quay công nghệ cũ bằng các hệ thống lò quay phương pháp khô có calciner riêng (precalciner). Công nghệ này cho phép nâng cao năng suất lò, ổn định quá trình nung luyện, đồng thời giảm tiêu hao nhiên liệu từ 15-20% so với công nghệ cũ. Việc đầu tư vào các hệ thống nghiền liệu, nghiền than và nghiền xi măng hiệu suất cao cũng được chú trọng, nhằm đảm bảo tính đồng bộ của toàn bộ dây chuyền và nâng cao chất lượng xi măng Vicem.
3.2. Bí quyết triển khai hệ thống tận dụng nhiệt thừa để phát điện
Hệ thống phát điện tận dụng nhiệt thừa (WHR) là một giải pháp công nghệ xanh và hiệu quả. Lượng nhiệt thải ra từ các lò nung clinker và lò làm mát có nhiệt độ rất cao, nếu không được thu hồi sẽ gây lãng phí tài nguyên và ô nhiễm môi trường. Bằng cách lắp đặt hệ thống WHR, VICEM có thể thu hồi lượng nhiệt này để đun sôi nước, tạo ra hơi nước áp suất cao làm quay tuabin phát điện. Một nhà máy xi măng công suất lớn có thể tự đáp ứng 25-30% nhu cầu điện năng nhờ hệ thống này. Việc triển khai thành công WHR không chỉ giúp tiết kiệm năng lượng mà còn là minh chứng cho cam kết phát triển bền vững của Tổng Công ty Công nghiệp Xi măng Việt Nam.
IV. Phương pháp phát triển bền vững của VICEM trong giai đoạn 5 năm
Chiến lược công nghệ của VICEM không chỉ gói gọn trong việc nâng cao hiệu quả kinh tế mà còn đặt mục tiêu phát triển bền vững làm kim chỉ nam. Phương pháp tiếp cận của Tổng công ty là tích hợp các giải pháp công nghệ thân thiện với môi trường vào mọi khâu của quá trình sản xuất. Một trong những định hướng quan trọng là nghiên cứu và ứng dụng các giải pháp giảm phát thải CO2, bao gồm việc sử dụng nhiên liệu thay thế từ rác thải công nghiệp và sinh hoạt, cũng như tối ưu hóa tỷ lệ phụ gia trong xi măng để giảm hệ số clinker. Điều này không chỉ giúp bảo vệ môi trường trong sản xuất xi măng mà còn mở ra hướng đi mới trong việc xử lý chất thải cho xã hội. Song song đó, VICEM đẩy mạnh quá trình tự động hóa nhà máy xi măng. Việc ứng dụng các hệ thống điều khiển tiên tiến, robot và cảm biến thông minh giúp tối ưu hóa vận hành, giảm sai sót do con người, đảm bảo an toàn lao động và nâng cao tính ổn định của sản phẩm. Đây là những bước đi đầu tiên, đặt nền móng cho việc tiếp cận xu hướng Công nghiệp 4.0 trong ngành xi măng trong các giai đoạn phát triển tiếp theo.
4.1. Ứng dụng công nghệ giảm phát thải CO2 và xử lý chất thải
Ngành xi măng là một trong những nguồn phát thải CO2 lớn. Nhận thức được điều này, VICEM đã chủ động tìm kiếm các công nghệ tiên tiến để giảm thiểu tác động. Giải pháp đồng xử lý chất thải trong lò nung xi măng được xem là một hướng đi hiệu quả. Lò nung với nhiệt độ cực cao có thể thiêu hủy hoàn toàn nhiều loại chất thải nguy hại, đồng thời tận dụng nhiệt trị của chúng để thay thế một phần than đá. Bên cạnh đó, việc tăng cường sử dụng các loại phụ gia hoạt tính như tro bay, xỉ lò cao... không chỉ giúp giảm lượng clinker trong xi măng (tương đương giảm phát thải CO2) mà còn cải thiện một số tính năng của sản phẩm, tạo ra các loại xi măng chuyên dụng cho các công trình đặc thù.
4.2. Hướng tới tự động hóa nhà máy xi măng và nền tảng Công nghiệp 4.0
Quá trình tự động hóa nhà máy xi măng được VICEM triển khai từng bước, bắt đầu từ việc nâng cấp hệ thống điều khiển trung tâm (CCR), lắp đặt các hệ thống giám sát và phân tích dữ liệu sản xuất theo thời gian thực. Mục tiêu là chuyển từ vận hành thủ công sang vận hành dựa trên dữ liệu, giúp các kỹ sư đưa ra quyết định chính xác và kịp thời. Việc tự động hóa các khâu như đóng bao, xuất hàng... cũng giúp tăng năng suất và giảm thiểu rủi ro tai nạn lao động. Mặc dù khái niệm Công nghiệp 4.0 trong ngành xi măng vẫn còn mới mẻ trong giai đoạn này, nhưng những nỗ lực tự động hóa của VICEM chính là bước chuẩn bị cần thiết để sẵn sàng đón nhận và ứng dụng các công nghệ đột phá như AI, IoT trong tương lai.
V. Kết quả chiến lược công nghệ VICEM Hiệu quả sản xuất thực tiễn
Việc kiên trì thực hiện chiến lược công nghệ đã mang lại những kết quả tích cực và toàn diện cho VICEM trong giai đoạn 2014-2019. Về mặt sản phẩm, chất lượng xi măng Vicem được nâng lên một tầm cao mới, ổn định và đồng đều hơn, đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe của các dự án trọng điểm quốc gia và có khả năng cạnh tranh trên thị trường xuất khẩu. Nhờ đó, thương hiệu VICEM tiếp tục được củng cố, giữ vững vị thế dẫn đầu trên thị trường vật liệu xây dựng nội địa. Về mặt vận hành, hiệu quả sản xuất kinh doanh được cải thiện rõ rệt. Các chỉ số quan trọng như suất tiêu hao nhiệt, tiêu hao điện năng tại các nhà máy được đầu tư nâng cấp đều giảm đáng kể. Đặc biệt, các dự án phát điện tận dụng nhiệt thừa đã đi vào hoạt động, giúp giảm chi phí năng lượng và tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp. Những thành quả này không chỉ là những con số tài chính mà còn là minh chứng cho sự đúng đắn của định hướng đầu tư công nghệ, tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của Tổng Công ty Công nghiệp Xi măng Việt Nam trong những năm tiếp theo.
5.1. Nâng cao chất lượng xi măng Vicem và củng cố thị phần
Công nghệ hiện đại cho phép kiểm soát chặt chẽ hơn quá trình sản xuất, từ khâu lựa chọn nguyên liệu, nghiền liệu, nung clinker đến nghiền xi măng. Kết quả là chất lượng xi măng Vicem trở nên ổn định, đáp ứng đa dạng các nhu cầu của thị trường, từ xi măng dân dụng đến các loại xi măng đặc chủng chịu mặn, bền sunfat... Sự tin tưởng của người tiêu dùng và các nhà thầu lớn đã giúp VICEM không chỉ giữ vững thị phần truyền thống mà còn mở rộng sang các phân khúc thị trường mới, khẳng định vị thế là thương hiệu xi măng quốc gia.
5.2. Cải thiện hiệu quả sản xuất kinh doanh và tiết kiệm chi phí
Tác động rõ nét nhất của chiến lược công nghệ là sự cải thiện vượt bậc về hiệu quả sản xuất kinh doanh. Việc giảm tiêu hao năng lượng và nguyên liệu trực tiếp làm giảm giá vốn hàng bán, nâng cao năng lực cạnh tranh về giá. Các hệ thống tự động hóa giúp giảm chi phí nhân công vận hành và bảo trì. Theo các báo cáo tổng kết, nhiều đơn vị thành viên của VICEM sau khi thực hiện đổi mới công nghệ đã ghi nhận mức tăng trưởng lợi nhuận ấn tượng, góp phần vào thành công chung của toàn Tổng công ty. Đây là kết quả xứng đáng cho những nỗ lực đầu tư bài bản và có tầm nhìn.
VI. Bài học từ chiến lược VICEM và định hướng cho ngành xi măng
Chiến lược công nghệ của VICEM giai đoạn 2014-2019 để lại nhiều bài học quý giá không chỉ cho bản thân Tổng công ty mà còn cho toàn bộ ngành xi măng Việt Nam. Bài học lớn nhất là tầm quan trọng của việc có một chiến lược công nghệ rõ ràng, dài hạn và gắn liền với chiến lược kinh doanh tổng thể. Đầu tư công nghệ không thể là những quyết định manh mún, ngắn hạn mà phải là một quá trình liên tục, có lộ trình và mục tiêu cụ thể. Thành công của VICEM cho thấy, việc mạnh dạn loại bỏ công nghệ cũ, tiếp thu công nghệ tiên tiến của thế giới là yếu tố sống còn trong bối cảnh hội nhập. Hơn nữa, chiến lược này đã chứng minh rằng mục tiêu kinh tế và mục tiêu môi trường hoàn toàn có thể song hành. Việc tiên phong trong các giải pháp tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường trong sản xuất xi măng không chỉ là trách nhiệm mà còn là một lợi thế cạnh tranh bền vững. Nhìn về tương lai, những nền tảng được xây dựng trong giai đoạn này sẽ là bệ phóng để VICEM tiếp tục đổi mới, hướng tới các mô hình nhà máy thông minh và xanh hơn, góp phần định hình tương lai của ngành vật liệu xây dựng Việt Nam.
6.1. Đánh giá tổng kết kế hoạch phát triển 5 năm của VICEM
Kế hoạch phát triển 5 năm về công nghệ của VICEM đã hoàn thành xuất sắc các mục tiêu đề ra. Tổng công ty đã thành công trong việc nâng cấp một loạt dây chuyền sản xuất trọng điểm, làm chủ các công nghệ phức tạp như lò quay công suất lớn và hệ thống WHR. Năng lực R&D nội bộ cũng được chú trọng hơn. Tuy nhiên, thách thức vẫn còn ở phía trước, bao gồm việc đồng bộ hóa công nghệ trên toàn hệ thống và tiếp tục tìm kiếm các giải pháp đột phá hơn nữa để giảm sâu hơn nữa chi phí và tác động môi trường. Giai đoạn 2014-2019 có thể xem là một cuộc "cách mạng" thành công, tạo tiền đề vững chắc cho các bước phát triển tiếp theo.
6.2. Định hướng chiến lược công nghệ cho giai đoạn tiếp theo
Trên cơ sở những thành tựu đã đạt được, định hướng chiến lược công nghệ cho giai đoạn tiếp theo của VICEM và ngành xi măng Việt Nam cần tập trung vào các xu hướng mới. Đó là số hóa toàn diện quá trình sản xuất, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tối ưu hóa vận hành lò nung và máy nghiền. Bên cạnh đó, việc nghiên cứu phát triển các sản phẩm xi măng xanh, xi măng thế hệ mới với hàm lượng carbon thấp sẽ là hướng đi chủ đạo. Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, biến các nhà máy xi măng thành trung tâm xử lý chất thải cho các khu công nghiệp và đô thị sẽ tiếp tục là một mục tiêu chiến lược, khẳng định vai trò tiên phong của VICEM trong công cuộc phát triển bền vững quốc gia.
