Tổng quan nghiên cứu

Ung thư biểu mô vòm mũi họng (UTVMH) là một trong những loại ung thư phổ biến nhất trong nhóm ung thư đầu cổ, với ước tính toàn cầu năm 2020 ghi nhận khoảng 133.354 ca mới mắc và 80.008 ca tử vong do bệnh này. Tại Việt Nam, UTVMH đứng thứ sáu trong các loại ung thư phổ biến ở nam giới và là loại ung thư vùng tai mũi họng – đầu mặt cổ hàng đầu, với hơn 3.700 ca tử vong trong năm 2020. Xạ trị được xem là phương pháp điều trị chủ yếu cho UTVMH, đặc biệt trong các giai đoạn sớm và trung bình, tuy nhiên, do vị trí đặc biệt của vòm mũi họng liên quan trực tiếp đến chức năng ăn uống, nói và thở, xạ trị có thể gây ra nhiều tác dụng phụ ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống (CLCS) của người bệnh.

Nghiên cứu này được thực hiện tại Khoa Xạ Đầu Cổ, Bệnh viện K trong giai đoạn từ tháng 8/2022 đến tháng 3/2023, với mục tiêu chính là mô tả thực trạng chất lượng cuộc sống của người bệnh UTVMH sau xạ trị và phân tích các yếu tố liên quan đến chất lượng cuộc sống của họ. Tổng số 301 bệnh nhân đã được khảo sát, trong đó 290 người hoàn thành bộ câu hỏi đánh giá CLCS. Việc đánh giá CLCS được thực hiện bằng hai bộ công cụ chuẩn quốc tế là EORTC QLQ-C30 và EORTC QLQ-H&N43, giúp cung cấp cái nhìn toàn diện về các khía cạnh thể chất, tâm lý, xã hội và các triệu chứng liên quan đến điều trị.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực tiễn về ảnh hưởng của xạ trị đến chất lượng cuộc sống của bệnh nhân UTVMH tại Việt Nam, từ đó hỗ trợ các bác sĩ và điều dưỡng xây dựng kế hoạch chăm sóc phù hợp, nâng cao hiệu quả điều trị và cải thiện sự hài lòng của người bệnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình lý thuyết về chất lượng cuộc sống của người bệnh ung thư, bao gồm bốn nhóm yếu tố chính ảnh hưởng đến CLCS: chức năng thể chất, chức năng tâm lý – tâm thần, chức năng xã hội và các triệu chứng bệnh cũng như tác dụng phụ của điều trị. Cụ thể:

  • Chức năng thể chất: bao gồm khả năng tự di chuyển, tự chăm sóc, mức độ mệt mỏi, đau đớn và các triệu chứng thể chất khác.
  • Chức năng tâm lý – tâm thần: liên quan đến các rối loạn lo âu, trầm cảm và sự hài lòng với việc chăm sóc từ người thân và nhân viên y tế.
  • Chức năng xã hội: đánh giá sự tương tác với gia đình, bạn bè, công việc và các hoạt động giải trí.
  • Triệu chứng và tác dụng phụ: các biểu hiện như đau họng, khó nuốt, khô miệng, rối loạn giọng nói, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.

Ngoài ra, học thuyết điều dưỡng của Virginia Henderson và Orem được áp dụng để nhấn mạnh vai trò của điều dưỡng trong việc hỗ trợ người bệnh đạt được khả năng tự chăm sóc, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 301 bệnh nhân UTVMH đã hoàn thành liệu trình xạ trị tại Bệnh viện K, trong đó 290 bệnh nhân tham gia khảo sát định lượng và 16 bệnh nhân tham gia thảo luận nhóm định tính.
  • Cỡ mẫu: Tính toán dựa trên công thức ước lượng giá trị trung bình với độ tin cậy 95%, sai số tương đối 3,5%, dựa trên dữ liệu tham khảo từ nghiên cứu trước đó, cho cỡ mẫu tối thiểu 282 bệnh nhân, thực tế thu thập 301 mẫu.
  • Chọn mẫu: Phương pháp thuận tiện cho nghiên cứu định lượng và chọn mẫu có chủ đích cho nghiên cứu định tính.
  • Công cụ thu thập số liệu: Bộ câu hỏi EORTC QLQ-C30 và EORTC QLQ-H&N43 được sử dụng để đánh giá chất lượng cuộc sống, kết hợp với bảng hỏi thông tin chung về nhân khẩu học, bệnh lý và điều trị.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm Stata 14 để xử lý và phân tích dữ liệu định lượng, mô tả bằng trung bình, độ lệch chuẩn, tỉ lệ phần trăm và phân tích mối liên quan giữa các biến. Dữ liệu định tính được mã hóa và phân tích nội dung từ các buổi thảo luận nhóm.
  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 8/2022 đến tháng 3/2023, bao gồm các bước chuẩn bị, thu thập, xử lý và báo cáo kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nhân khẩu học: Trong 290 bệnh nhân, nam giới chiếm 66,2%, nữ 33,8%. Độ tuổi trung bình là 51,9 ± 12,0 tuổi, nhóm ≥50 tuổi chiếm 57,6%. Gần một nửa bệnh nhân (49%) là nông dân, 64,5% sống ở nông thôn, 95,9% đã kết hôn và 99% có bảo hiểm y tế.

  2. Chất lượng cuộc sống chung: Điểm trung bình CLCS tổng thể theo EORTC QLQ-C30 là khoảng 61,1 điểm (tham khảo từ nghiên cứu trước), với ước tính trong nghiên cứu này tương tự. Tỷ lệ bệnh nhân có CLCS tốt (≥80 điểm ở nhóm chức năng) chiếm khoảng 40-50%, trong khi các triệu chứng như khô miệng, đau họng, khó nuốt có điểm triệu chứng cao (>20 điểm), phản ánh mức độ ảnh hưởng nghiêm trọng.

  3. Ảnh hưởng của các triệu chứng và tác dụng phụ: Triệu chứng khô miệng, khó nuốt và đau vùng miệng họng là những vấn đề phổ biến nhất, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng ăn uống và giao tiếp xã hội. Tỷ lệ bệnh nhân gặp các triệu chứng này chiếm trên 60%, với điểm triệu chứng trung bình vượt ngưỡng 20 điểm, cho thấy mức độ nghiêm trọng.

  4. Yếu tố liên quan đến chất lượng cuộc sống: Phân tích đa biến cho thấy tuổi tác ≥50, tình trạng dinh dưỡng kém, phương pháp điều trị hóa xạ đồng thời và mức độ tác dụng phụ cao có liên quan chặt chẽ với CLCS thấp hơn (p < 0,05). Bệnh nhân có người chăm sóc chính là chồng/vợ hoặc con cái có CLCS tốt hơn nhóm tự chăm sóc.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, khẳng định rằng xạ trị, đặc biệt khi kết hợp hóa trị, gây ra nhiều tác dụng phụ ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống của người bệnh UTVMH. Các triệu chứng như khô miệng, khó nuốt và đau họng là những vấn đề nổi bật, làm giảm khả năng ăn uống và giao tiếp, từ đó ảnh hưởng đến chức năng thể chất và xã hội.

Việc nhóm bệnh nhân lớn tuổi và có tình trạng dinh dưỡng kém có CLCS thấp hơn phản ánh nhu cầu chăm sóc đặc biệt cho nhóm này nhằm cải thiện sức khỏe tổng thể và khả năng phục hồi. So với các kỹ thuật xạ trị hiện đại như IMRT và VMAT, nghiên cứu cũng ghi nhận sự cải thiện CLCS ở nhóm bệnh nhân được áp dụng kỹ thuật tiên tiến, tương tự các báo cáo quốc tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm CLCS theo nhóm tuổi, phương pháp điều trị và biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ bệnh nhân gặp các triệu chứng chính, giúp minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường áp dụng kỹ thuật xạ trị hiện đại như IMRT và VMAT nhằm giảm thiểu tác dụng phụ, nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân trong vòng 1-2 năm tới, do các kỹ thuật này đã chứng minh hiệu quả giảm độc tính và cải thiện CLCS.

  2. Xây dựng chương trình chăm sóc dinh dưỡng chuyên biệt cho bệnh nhân UTVMH sau xạ trị, tập trung vào nhóm tuổi cao và những người có dấu hiệu suy dinh dưỡng, nhằm cải thiện khả năng ăn uống và phục hồi sức khỏe trong suốt quá trình điều trị và hậu điều trị.

  3. Đào tạo và nâng cao năng lực cho điều dưỡng về chăm sóc toàn diện, đặc biệt là hỗ trợ người bệnh trong việc tự chăm sóc, quản lý triệu chứng và hỗ trợ tâm lý, nhằm giúp bệnh nhân đạt được mức độ tự lập cao nhất trong vòng 6 tháng đến 1 năm.

  4. Tăng cường sự tham gia của người chăm sóc chính trong quá trình điều trị và chăm sóc, khuyến khích gia đình hỗ trợ bệnh nhân, qua đó cải thiện chức năng xã hội và tinh thần của người bệnh.

  5. Thực hiện các chương trình theo dõi và đánh giá chất lượng cuộc sống định kỳ sau điều trị, sử dụng các bộ công cụ chuẩn như EORTC QLQ-C30 và QLQ-H&N43 để phát hiện sớm các vấn đề và can thiệp kịp thời.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và nhân viên y tế chuyên ngành ung thư đầu cổ: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về tác động của xạ trị đến chất lượng cuộc sống, giúp cải thiện phác đồ điều trị và chăm sóc bệnh nhân.

  2. Điều dưỡng viên và nhân viên chăm sóc sức khỏe: Thông tin về các triệu chứng và yếu tố ảnh hưởng đến CLCS hỗ trợ xây dựng kế hoạch chăm sóc toàn diện, nâng cao hiệu quả hỗ trợ người bệnh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, điều dưỡng: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, công cụ đánh giá và phân tích dữ liệu trong lĩnh vực chất lượng cuộc sống của bệnh nhân ung thư.

  4. Người quản lý bệnh viện và chính sách y tế: Kết quả nghiên cứu giúp hoạch định chính sách chăm sóc sau điều trị, đầu tư vào kỹ thuật xạ trị hiện đại và chương trình hỗ trợ dinh dưỡng, tâm lý cho bệnh nhân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xạ trị ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng cuộc sống của người bệnh UTVMH?
    Xạ trị, đặc biệt khi kết hợp với hóa trị, gây ra nhiều tác dụng phụ như khô miệng, đau họng, khó nuốt, ảnh hưởng đến ăn uống và giao tiếp, làm giảm chất lượng cuộc sống thể chất và xã hội của người bệnh.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến chất lượng cuộc sống sau xạ trị?
    Tuổi tác cao, tình trạng dinh dưỡng kém, phương pháp điều trị hóa xạ đồng thời và mức độ tác dụng phụ là những yếu tố chính liên quan đến chất lượng cuộc sống thấp hơn.

  3. Có kỹ thuật xạ trị nào giúp giảm tác dụng phụ không?
    Các kỹ thuật xạ trị hiện đại như IMRT và VMAT đã được chứng minh giúp giảm liều bức xạ vào các cơ quan lành, từ đó giảm tác dụng phụ và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

  4. Làm thế nào để cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân sau xạ trị?
    Cần có chương trình chăm sóc dinh dưỡng, hỗ trợ tâm lý, đào tạo điều dưỡng về chăm sóc toàn diện và tăng cường sự tham gia của người chăm sóc chính trong gia đình.

  5. Bộ công cụ nào được sử dụng để đánh giá chất lượng cuộc sống trong nghiên cứu này?
    Nghiên cứu sử dụng bộ câu hỏi chuẩn quốc tế EORTC QLQ-C30 và phiên bản cập nhật EORTC QLQ-H&N43, giúp đánh giá toàn diện các khía cạnh chức năng và triệu chứng liên quan đến ung thư đầu cổ.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã mô tả thực trạng chất lượng cuộc sống của 290 bệnh nhân ung thư biểu mô vòm mũi họng sau xạ trị tại Bệnh viện K, với nhiều bệnh nhân gặp phải các triệu chứng nghiêm trọng ảnh hưởng đến chức năng thể chất và xã hội.
  • Tuổi tác, tình trạng dinh dưỡng, phương pháp điều trị và mức độ tác dụng phụ là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.
  • Kỹ thuật xạ trị hiện đại như IMRT và VMAT có tiềm năng cải thiện chất lượng cuộc sống bằng cách giảm tác dụng phụ.
  • Đề xuất các giải pháp chăm sóc toàn diện, bao gồm hỗ trợ dinh dưỡng, đào tạo điều dưỡng và tăng cường vai trò người chăm sóc chính nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình chăm sóc theo khuyến nghị và nghiên cứu tiếp tục đánh giá hiệu quả các can thiệp trong thực tế lâm sàng.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ sở y tế và nhân viên chăm sóc sức khỏe nên áp dụng kết quả nghiên cứu để cải thiện quy trình chăm sóc, đồng thời bệnh nhân và gia đình cần được tư vấn đầy đủ về các biện pháp hỗ trợ nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống sau điều trị.