Quan niệm của Thomas Samuel Kuhn về cách mạng khoa học trong tác phẩm Cấu trúc các cuộc cách mạng khoa học

Trước Kuhn, triết học khoa học chủ yếu tập trung vào phương pháp luận và lý thuyết nhận thức. Chủ nghĩa thực chứng luận logic, một trường phái ảnh hưởng mạnh mẽ, nhấn mạnh vào việc kiểm chứng thực nghiệm và logic trong việc xây dựng và đánh giá các lý thuyết khoa học. Tuy nhiên, Kuhn cho rằng quan điểm này không giải thích được đầy đủ sự phát triển phức tạp của khoa học. Ông chỉ ra sự hạn chế của việc xem xét các lý thuyết khoa học một cách độc lập với bối cảnh lịch sử và xã hội. Ông phản đối quan điểm cho rằng khoa học phát triển theo một đường thẳng, không ngừng tiến lên phía trước. Kuhn cho rằng lịch sử khoa học đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu được tiến trình phát triển của khoa học. Việc nghiên cứu lịch sử khoa học sẽ giúp chúng ta hiểu được những anomaly và sự khủng hoảng dẫn đến những cách mạng khoa học.

Cấu trúc các cuộc cách mạng khoa học đánh dấu một bước ngoặt trong triết học khoa học. Thay vì tập trung vào phương pháp luận thuần túy, Kuhn nhấn mạnh vai trò của lịch sử khoa học và yếu tố xã hội trong sự phát triển của khoa học. Ông đưa ra khái niệm paradigm (mẫu hình) để mô tả tập hợp các niềm tin, giá trị, kỹ thuật và phương pháp luận được chia sẻ bởi một cộng đồng các nhà khoa học trong một thời kỳ cụ thể. Kuhn cho rằng sự phát triển khoa học thường diễn ra trong giai đoạn khoa học bình thường (normal science), trong đó các nhà khoa học làm việc trong khuôn khổ của một paradigm đã được thiết lập. Tuy nhiên, khi xuất hiện những anomaly (sự bất thường) không thể giải thích được trong khuôn khổ paradigm hiện có, sẽ dẫn đến sự khủng hoảng và cuối cùng là một cách mạng khoa học (scientific revolution) – một paradigm shift (sự chuyển đổi mẫu hình).

Khoa học bình thường là hoạt động giải quyết các câu hỏi cụ thể trong khuôn khổ paradigm hiện hành. Các nhà khoa học tập trung vào việc giải thích các hiện tượng đã biết và mở rộng phạm vi áp dụng của paradigm. Tuy nhiên, quá trình này đôi khi gặp phải các anomaly, tức những hiện tượng hoặc kết quả thí nghiệm không phù hợp với dự đoán của paradigm hiện hành. Ban đầu, các anomaly thường bị bỏ qua hoặc giải thích một cách cưỡng ép. Nhưng khi số lượng anomaly tăng lên và trở nên khó giải thích, nó sẽ gây ra sự khủng hoảng trong cộng đồng khoa học.

Sự tích tụ của anomaly dẫn đến sự khủng hoảng trong khoa học. Sự tin tưởng vào paradigm hiện hành bị lung lay. Các nhà khoa học bắt đầu đặt câu hỏi về những giả định cơ bản của paradigm. Đây là thời điểm xuất hiện sự cạnh tranh giữa các paradigm thay thế. Cuối cùng, một paradigm mới sẽ được chấp nhận, đánh dấu một cách mạng khoa học. Sự chuyển đổi paradigm này không phải là một quá trình tuyến tính, mà là một sự thay đổi đột phá, gây ra sự thay đổi trong cách nhìn nhận thế giới và phương pháp nghiên cứu của các nhà khoa học. Kuhn nhấn mạnh sự không tương thích (incommensurability) giữa các paradigm, tức là các paradigm khác nhau không thể so sánh trực tiếp với nhau.

Lý thuyết của Kuhn đã tạo ra một cuộc cách mạng trong triết học khoa học. Nó đã thay đổi cách nhìn nhận về sự tiến bộ khoa học, từ quan điểm tuyến tính sang quan điểm mang tính đột phá và cách mạng. Kuhn nhấn mạnh vai trò của lịch sử khoa học trong việc hiểu được sự phát triển của khoa học. Ông cũng cho thấy mối liên hệ giữa yếu tố khoa học và xã hội trong sự phát triển của kiến thức. Kuhn đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm giáo dục khoa học, nghiên cứu chính sách khoa học, và lý thuyết nhận thức. Công trình của ông đã mở ra nhiều hướng nghiên cứu mới trong triết học khoa học và lịch sử khoa học.

Mặc dù có tầm ảnh hưởng lớn, lý thuyết của Kuhn cũng vấp phải những chỉ trích. Một số nhà phê bình cho rằng khái niệm incommensurability của Kuhn quá mạnh mẽ và làm suy yếu khả năng so sánh giữa các paradigm. Khái niệm paradigm của Kuhn cũng bị cho là thiếu rõ ràng và khó định nghĩa chính xác. Một số khác cho rằng Kuhn quá nhấn mạnh vào yếu tố xã hội và lịch sử, mà bỏ qua vai trò của logic và chứng cứ thực nghiệm trong sự phát triển khoa học. Tuy nhiên, những chỉ trích này không làm giảm đi tầm quan trọng của đóng góp của Kuhn cho triết học khoa học. Ông đã đặt ra những câu hỏi quan trọng về bản chất của khoa học và sự tiến bộ của khoa học, thúc đẩy sự phát triển của lĩnh vực này.