Nghiên cứu các yếu tố xác định tỷ giá hối đoái giữa đồng Việt Nam và yên Nhật

• Tác giả: Mr. Tran Vuong Tu
• Người hướng dẫn: PhD. Nguyen Hoang Bao
• Trường học: University of Economics
• Chuyên ngành: Development Economics
• Đề tài: Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Tỷ Giá Hối Đoái Giữa Đồng Việt Nam Và Yên Nhật
• Loại tài liệu: Thesis
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Ho Chi Minh City

• ACKNOWLEDGEMENT
• ABSTRACT
• TABLE OF CONTENTS
• LIST OF TABLES
• LIST OF FIGURES
• LIST OF ABBREVIATIONS
• 1. CHAPTER ONE: INTRODUCTION
• 1.1. Background of study
• 1.2. Research question
• 1.3. Research objective
• 1.4. The outline of paper
• 2. CHAPTER TWO: LITERATURE REVIEW
• 2.1. Theoretical framework
• 2.1.1. Fundamental analysis on the multiple regression models
• 3. CHAPTER THREE: METHODOLOGY
• 3.1. The fundamental regression model
• 3.2. Box-Jenkins’ auto-regressive integrated moving average model (ARIMA)
• 4. CHAPTER FOUR: THE IMPACT OF THE JAPANESE YEN IN THE ECONOMIC RELATIONSHIP BETWEEN VIETNAM AND JAPAN
• 4.1. Overview of the Vietnamese foreign exchange policy
• 4.2. Overview of the Japanese foreign exchange policy
• 4.3. The impact of the Japanese Yen in the trade, investment, and finance between Japan and Vietnam
• 5. CHAPTER FIVE: RESULTS: DESCRIPTIVE DATA, MULTIPLE REGRESSION AND ARIMA
• 5.1. The results and summary of findings
• 6. CHAPTER SIX: CONCLUSIONS
• 6.1. Summary of study
• 6.2. Limitation of our study and suggestion for further research

I. Các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái

Tỷ giá hối đoái giữa đồng Việt Nam và yên Nhật chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố kinh tế vĩ mô. Các yếu tố này bao gồm chính sách tiền tệ, lạm phát, cán cân thương mại và các yếu tố bên ngoài như tình hình kinh tế toàn cầu. Chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Ngân hàng Trung ương Nhật Bản có vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh tỷ giá. Khi lạm phát tăng cao, giá trị của đồng Việt Nam có thể giảm, dẫn đến việc tỷ giá hối đoái tăng. Cán cân thương mại cũng ảnh hưởng lớn đến tỷ giá, khi Việt Nam xuất khẩu nhiều hơn nhập khẩu, có thể làm tăng giá trị của đồng Việt Nam. Ngoài ra, các yếu tố như chính sách tài chính và đầu tư nước ngoài cũng có tác động không nhỏ đến tỷ giá hối đoái.

1.1. Chính sách tiền tệ

Chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam có ảnh hưởng trực tiếp đến tỷ giá hối đoái. Việc điều chỉnh lãi suất có thể làm thay đổi dòng vốn đầu tư và ảnh hưởng đến nhu cầu ngoại tệ. Khi lãi suất tăng, đồng Việt Nam có thể trở nên hấp dẫn hơn đối với các nhà đầu tư nước ngoài, dẫn đến việc tăng giá trị của nó. Ngược lại, nếu lãi suất giảm, có thể dẫn đến việc giảm giá trị của đồng Việt Nam so với yên Nhật. Điều này cho thấy mối quan hệ chặt chẽ giữa chính sách tiền tệ và tỷ giá hối đoái.

1.2. Lạm phát

Lạm phát là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái. Khi lạm phát ở Việt Nam cao hơn so với Nhật Bản, giá trị của đồng Việt Nam có thể giảm so với yên Nhật. Điều này xảy ra do sức mua của đồng Việt Nam giảm, dẫn đến việc các nhà đầu tư có xu hướng chuyển sang nắm giữ yên Nhật. Các nghiên cứu cho thấy rằng lạm phát có thể làm thay đổi kỳ vọng của thị trường về tỷ giá hối đoái trong tương lai, từ đó ảnh hưởng đến quyết định đầu tư và giao dịch ngoại tệ.

II. Tình hình kinh tế Việt Nam và Nhật Bản

Tình hình kinh tế của cả hai quốc gia có ảnh hưởng lớn đến tỷ giá hối đoái. Kinh tế Việt Nam đang trong quá trình phát triển mạnh mẽ, với nhiều cơ hội đầu tư từ nước ngoài. Tuy nhiên, cũng tồn tại nhiều thách thức như lạm phát cao và cán cân thương mại không ổn định. Ngược lại, kinh tế Nhật Bản có sự ổn định hơn, nhưng cũng đối mặt với những vấn đề như già hóa dân số và tăng trưởng chậm. Sự khác biệt trong tình hình kinh tế này có thể dẫn đến sự biến động trong tỷ giá hối đoái giữa hai đồng tiền.

2.1. Tình hình kinh tế Việt Nam

Kinh tế Việt Nam đang trên đà phát triển với nhiều chính sách khuyến khích đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, lạm phát và cán cân thương mại vẫn là những vấn đề cần được giải quyết. Sự tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ có thể làm tăng giá trị của đồng Việt Nam, nhưng nếu không kiểm soát được lạm phát, điều này có thể dẫn đến sự giảm giá trị của nó so với yên Nhật.

2.2. Tình hình kinh tế Nhật Bản

Nhật Bản là một trong những nền kinh tế lớn nhất thế giới, với sự ổn định và phát triển bền vững. Tuy nhiên, nền kinh tế này cũng đang phải đối mặt với nhiều thách thức như già hóa dân số và tăng trưởng chậm. Những yếu tố này có thể ảnh hưởng đến giá trị của yên Nhật và từ đó tác động đến tỷ giá hối đoái với đồng Việt Nam.

III. Quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Nhật Bản

Quan hệ thương mại giữa Việt Nam và Nhật Bản có ảnh hưởng lớn đến tỷ giá hối đoái. Nhật Bản là một trong những đối tác thương mại quan trọng của Việt Nam, với nhiều dự án đầu tư và hỗ trợ phát triển. Sự gia tăng trong xuất khẩu sang Nhật Bản có thể làm tăng giá trị của đồng Việt Nam, trong khi sự giảm sút trong nhập khẩu từ Nhật Bản có thể dẫn đến sự giảm giá trị của yên Nhật. Do đó, việc theo dõi các chỉ số thương mại giữa hai quốc gia là rất quan trọng để dự đoán biến động tỷ giá hối đoái.

3.1. Xuất khẩu và nhập khẩu

Xuất khẩu của Việt Nam sang Nhật Bản đang gia tăng, đặc biệt trong các lĩnh vực như nông sản và hàng điện tử. Điều này không chỉ giúp cải thiện cán cân thương mại mà còn làm tăng giá trị của đồng Việt Nam. Ngược lại, nếu nhập khẩu từ Nhật Bản tăng cao, có thể dẫn đến áp lực giảm giá trị của đồng Việt Nam so với yên Nhật.

3.2. Đầu tư trực tiếp nước ngoài

Nhật Bản là một trong những nhà đầu tư lớn nhất vào Việt Nam. Sự gia tăng đầu tư từ Nhật Bản không chỉ tạo ra nhiều cơ hội việc làm mà còn làm tăng giá trị của đồng Việt Nam. Các dự án đầu tư này thường đi kèm với việc chuyển giao công nghệ và kỹ năng, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Việt Nam.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, tỷ giá hối đoái đóng vai trò quan trọng trong chính sách kinh tế quốc gia, ảnh hưởng trực tiếp đến các nhà xuất nhập khẩu, nhà đầu tư nước ngoài và các ngân hàng thương mại trong giao dịch quốc tế. Theo báo cáo của Tổng cục Thống kê Việt Nam năm 2012, Nhật Bản là một trong những đối tác thương mại lớn của Việt Nam, chiếm khoảng 10% tổng kim ngạch thương mại của Việt Nam. Nhật Bản cũng là nhà đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam với tỷ lệ 34,2% tổng vốn đầu tư đăng ký năm 2012, đồng thời là nhà tài trợ ODA lớn nhất với 40% tổng cam kết. Tuy nhiên, chính sách tỷ giá của Việt Nam áp dụng cơ chế tỷ giá thả nổi giữa đồng Việt Nam và đồng Yên Nhật, dẫn đến sự biến động mạnh của tỷ giá VND/JPY, gây ra rủi ro cho các bên tham gia thị trường.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các biến kinh tế vĩ mô của Việt Nam và Nhật Bản ảnh hưởng đến tỷ giá VND/JPY, làm rõ vai trò của đồng Yên Nhật trong quan hệ kinh tế giữa hai nước, đồng thời so sánh hiệu quả dự báo của mô hình hồi quy đa biến và mô hình ARIMA đối với tỷ giá này. Nghiên cứu sử dụng dữ liệu tháng từ năm 2007 đến 2012, tập trung phân tích trên phạm vi Việt Nam và Nhật Bản, với ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà xuất nhập khẩu, nhà đầu tư và ngân hàng thương mại trong việc phòng ngừa rủi ro tỷ giá và hoạch định chính sách kinh tế phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính:

• Phân tích cơ bản (Fundamental Analysis): Dựa trên các biến kinh tế vĩ mô như chỉ số giá tiêu dùng (CPI), chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP), lãi suất, cán cân thương mại và giá cả hàng hóa chủ chốt (gạo, dầu thô). Lý thuyết mua bán sức mua (Purchasing Power Parity - PPP) và hiệu ứng Fisher quốc tế (International Fisher Effect - IFE) được áp dụng để giải thích sự biến động tỷ giá dựa trên sự chênh lệch lạm phát và lãi suất giữa hai quốc gia.

• Phân tích kỹ thuật (Technical Analysis): Sử dụng mô hình tự hồi quy tích hợp trung bình động (Auto-Regressive Integrated Moving Average - ARIMA) để dự báo tỷ giá dựa trên dữ liệu chuỗi thời gian lịch sử, không phụ thuộc vào các biến độc lập khác.

Các khái niệm chính bao gồm: tỷ giá hối đoái VND/JPY, mô hình hồi quy đa biến, mô hình ARIMA, chỉ số CPI, chỉ số sản xuất công nghiệp, lãi suất, cán cân thương mại, giá dầu thô và giá gạo.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập hàng tháng từ tháng 1/2007 đến tháng 12/2012 (84 quan sát), bao gồm tỷ giá VND/JPY, CPI, IIP, lãi suất, cán cân thương mại của Việt Nam và Nhật Bản, giá dầu thô (West Texas Intermediate) và giá gạo xuất khẩu Việt Nam. Dữ liệu được lấy từ các nguồn chính thức như Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Tổng cục Thống kê Việt Nam, Bộ Tài chính Nhật Bản, Ngân hàng Trung ương Nhật Bản, và các tổ chức thương mại.

• Phương pháp phân tích:

  • Mô hình hồi quy đa biến được xây dựng để xác định các biến kinh tế vĩ mô ảnh hưởng đến tỷ giá VND/JPY.
  • Mô hình ARIMA được áp dụng theo phương pháp Box-Jenkins gồm các bước: kiểm tra tính dừng của chuỗi, xác định mô hình, ước lượng tham số, kiểm định mô hình và dự báo.
  • So sánh hiệu quả dự báo của hai mô hình dựa trên các chỉ số thống kê như sai số chuẩn, hệ số xác định điều chỉnh, và các chỉ số dự báo khác.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 1/2007 đến tháng 12/2012, với việc thu thập và xử lý dữ liệu, phân tích mô hình và đánh giá kết quả dự báo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

• Ảnh hưởng của giá dầu thô: Biến đổi phần trăm giá dầu thô có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến tỷ giá VND/JPY với hệ số âm (-15,06, p<0,05), cho thấy khi giá dầu tăng, đồng Yên Nhật có xu hướng giảm giá so với đồng Việt Nam. Điều này phù hợp với thực tế kinh tế khi Nhật Bản là nước nhập khẩu dầu lớn, giá dầu tăng làm tăng chi phí sản xuất và ảnh hưởng đến tỷ giá.

• Mối tương quan giữa các biến: Tỷ giá VND/JPY có tương quan dương với chỉ số sản xuất công nghiệp của Việt Nam, trong khi các biến CPI, lãi suất, cán cân thương mại của cả hai nước và giá gạo có tương quan âm với tỷ giá.

• Hiệu quả mô hình dự báo: Mô hình ARIMA (cụ thể ARIMA(1,0,1) và ARIMA(2,0,0)) cho kết quả dự báo tỷ giá chính xác hơn so với mô hình hồi quy đa biến, thể hiện qua các chỉ số thống kê như BIC thấp hơn, hệ số xác định điều chỉnh cao hơn và sai số chuẩn nhỏ hơn.

• Dự báo trong giai đoạn 2013: Mô hình ARIMA có sai số dự báo tăng trong 6 tháng đầu năm 2013 do sự can thiệp chính sách tiền tệ của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản nhằm kích thích kinh tế và làm giảm giá trị đồng Yên, gây biến động mạnh trên thị trường tỷ giá.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của sự ảnh hưởng mạnh mẽ của giá dầu thô đến tỷ giá VND/JPY là do Nhật Bản phụ thuộc lớn vào nhập khẩu dầu, trong khi Việt Nam vừa xuất khẩu dầu vừa nhập khẩu xăng dầu thành phẩm. Sự biến động giá dầu tác động trực tiếp đến cán cân thương mại và áp lực lên tỷ giá. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về ảnh hưởng của giá dầu đến tỷ giá các đồng tiền lớn.

Mô hình ARIMA thể hiện ưu thế trong dự báo chuỗi thời gian do chỉ dựa vào dữ liệu lịch sử và không phụ thuộc vào các biến kinh tế vĩ mô có thể thiếu hoặc không ổn định. Tuy nhiên, mô hình này cũng có hạn chế khi không thể mô phỏng các tác động chính sách hay các biến động bất thường do các sự kiện kinh tế lớn.

Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp trong việc quản lý rủi ro tỷ giá, đặc biệt trong bối cảnh tỷ giá VND/JPY chịu ảnh hưởng mạnh từ các yếu tố bên ngoài như giá dầu và chính sách tiền tệ Nhật Bản.

Đề xuất và khuyến nghị

• Tăng cường sử dụng mô hình ARIMA trong dự báo tỷ giá: Các tổ chức tài chính, ngân hàng và doanh nghiệp xuất nhập khẩu nên áp dụng mô hình ARIMA để dự báo biến động tỷ giá VND/JPY, giúp nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro tỷ giá trong vòng 6-12 tháng tới.

• Phát triển hệ thống cảnh báo sớm biến động tỷ giá: Cơ quan quản lý nên xây dựng hệ thống cảnh báo dựa trên các biến kinh tế vĩ mô quan trọng như giá dầu thô, lãi suất và cán cân thương mại để kịp thời điều chỉnh chính sách tỷ giá, giảm thiểu tác động tiêu cực đến nền kinh tế.

• Đa dạng hóa công cụ phòng ngừa rủi ro tỷ giá: Khuyến khích các doanh nghiệp sử dụng các công cụ tài chính phái sinh như hợp đồng tương lai, quyền chọn để bảo vệ trước biến động tỷ giá, đặc biệt trong giao dịch với đồng Yên Nhật.

• Tăng cường hợp tác kinh tế Việt Nam - Nhật Bản: Đẩy mạnh các hiệp định thương mại và đầu tư nhằm ổn định quan hệ kinh tế, giảm thiểu rủi ro tỷ giá thông qua các cam kết dài hạn và cơ chế hỗ trợ tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

• Các nhà hoạch định chính sách kinh tế: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và điều chỉnh chính sách tỷ giá phù hợp với bối cảnh hội nhập và biến động thị trường quốc tế.

• Doanh nghiệp xuất nhập khẩu: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến tỷ giá VND/JPY, từ đó có chiến lược phòng ngừa rủi ro và tối ưu hóa chi phí giao dịch.

• Ngân hàng thương mại và tổ chức tài chính: Hỗ trợ trong việc phát triển các sản phẩm tài chính phái sinh và dịch vụ tư vấn quản lý rủi ro tỷ giá cho khách hàng.

• Các nhà nghiên cứu và học viên kinh tế: Cung cấp tài liệu tham khảo về phương pháp phân tích tỷ giá hối đoái, mô hình dự báo và ứng dụng thực tiễn trong bối cảnh Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao giá dầu thô lại ảnh hưởng mạnh đến tỷ giá VND/JPY?
   Giá dầu thô ảnh hưởng đến chi phí sản xuất và cán cân thương mại của Nhật Bản và Việt Nam. Nhật Bản là nước nhập khẩu dầu lớn, khi giá dầu tăng, đồng Yên thường giảm giá do áp lực chi phí tăng, ảnh hưởng đến tỷ giá VND/JPY.

2. Mô hình ARIMA có ưu điểm gì so với mô hình hồi quy đa biến?
   ARIMA chỉ dựa vào dữ liệu lịch sử của chuỗi thời gian, không cần dữ liệu biến độc lập, giúp dự báo chính xác hơn trong trường hợp dữ liệu kinh tế vĩ mô không đầy đủ hoặc biến động phức tạp.

3. Tỷ giá VND/JPY biến động ảnh hưởng thế nào đến doanh nghiệp?
   Biến động tỷ giá gây rủi ro về chi phí và lợi nhuận cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu, đặc biệt khi thanh toán bằng đồng Yên Nhật, có thể làm tăng chi phí hoặc giảm lợi nhuận nếu không có biện pháp phòng ngừa.

4. Làm thế nào để doanh nghiệp phòng ngừa rủi ro tỷ giá?
   Doanh nghiệp có thể sử dụng các công cụ phái sinh như hợp đồng tương lai, quyền chọn hoặc ký hợp đồng mua bán ngoại tệ kỳ hạn để khóa tỷ giá và giảm thiểu rủi ro biến động.

5. Nghiên cứu có thể áp dụng cho các cặp tỷ giá khác không?
   Có, phương pháp và mô hình nghiên cứu có thể được áp dụng để phân tích và dự báo các cặp tỷ giá khác như VND/EUR, VND/GBP, giúp mở rộng phạm vi ứng dụng trong quản lý rủi ro tỷ giá.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định biến đổi giá dầu thô là yếu tố kinh tế vĩ mô quan trọng ảnh hưởng đến tỷ giá VND/JPY.
• Mô hình ARIMA cho hiệu quả dự báo tốt hơn so với mô hình hồi quy đa biến trong dự báo tỷ giá.
• Biến động tỷ giá VND/JPY có ảnh hưởng lớn đến hoạt động xuất nhập khẩu, đầu tư và các giao dịch tài chính giữa Việt Nam và Nhật Bản.
• Khuyến nghị áp dụng mô hình ARIMA trong quản lý rủi ro tỷ giá và phát triển các công cụ phòng ngừa rủi ro cho doanh nghiệp.
• Nghiên cứu mở ra hướng phát triển ứng dụng các mô hình dự báo khác và mở rộng phân tích sang các cặp tỷ giá khác trong tương lai.

Hành động tiếp theo là triển khai áp dụng mô hình ARIMA trong các tổ chức tài chính và doanh nghiệp, đồng thời nghiên cứu bổ sung các mô hình dự báo nâng cao để tăng cường hiệu quả quản lý rủi ro tỷ giá.