I. Khái niệm bản chất pháp lý và ý nghĩa của bảo vệ quyền con người bằng chế định nhỏ về án tích trong Luật hình sự Việt Nam
Bảo vệ quyền con người (QCN) qua chế định nhỏ về án tích trong Luật hình sự Việt Nam có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nhân phẩm và quyền lợi hợp pháp của cá nhân. Khái niệm QCN được hiểu là những quyền lợi cơ bản mà mọi người đều có, không phân biệt giới tính, chủng tộc hay địa vị xã hội. Theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin, QCN bao gồm cả hai mặt tự nhiên và xã hội, được bảo vệ bởi các quy định pháp luật. Việt Nam, với tư cách là thành viên của nhiều công ước quốc tế về QCN, đã có những quy định pháp lý nhằm bảo vệ và thực thi các quyền này. Chế định nhỏ về án tích là một phần quan trọng trong Luật hình sự, thể hiện hậu quả pháp lý đối với người đã bị kết án. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến đời sống cá nhân của họ mà còn tác động đến nhận thức xã hội về việc tái hòa nhập của người phạm tội. Như GS. TSKH Lê Cảm đã chỉ ra, án tích không chỉ là dấu vết của quá khứ phạm tội mà còn là một yếu tố quan trọng trong việc đánh giá tính chất nguy hiểm của tội phạm trong tương lai. Do đó, việc bảo vệ QCN thông qua chế định này không chỉ mang tính lý luận mà còn có ý nghĩa thực tiễn sâu sắc trong việc xây dựng một xã hội công bằng và nhân văn.
II. Lịch sử hình thành và phát triển của các quy phạm pháp luật hình sự Việt Nam về án tích
Lịch sử hình thành và phát triển các quy phạm pháp luật hình sự về án tích ở Việt Nam trải qua nhiều giai đoạn khác nhau. Từ sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, pháp luật hình sự Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể trong việc điều chỉnh và hoàn thiện các quy định liên quan đến án tích. Giai đoạn đầu, các quy định chủ yếu tập trung vào việc xử lý hình sự mà chưa chú trọng đến quyền lợi của người đã chấp hành án. Đến giai đoạn 1985, Bộ luật hình sự đã bắt đầu có những quy định rõ ràng hơn về việc xóa án tích, thể hiện sự chuyển biến trong tư duy pháp luật. Sau năm 1999, các quy định tiếp tục được hoàn thiện, đặc biệt là trong Bộ luật hình sự năm 2015, khi chế định án tích được quy định một cách cụ thể và chi tiết hơn. Những quy định này không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho việc xóa án tích mà còn bảo đảm quyền lợi cho những người đã từng phạm tội, giúp họ có cơ hội tái hòa nhập cộng đồng. Việc nghiên cứu lịch sử phát triển này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về bối cảnh pháp lý mà còn cung cấp cơ sở để đề xuất các giải pháp cải cách phù hợp trong tương lai.
III. Chế định nhỏ về án tích trong Bộ luật hình sự năm 2015 với việc bảo vệ quyền con người và thực tiễn xét xử có liên quan tại Tòa án nhân dân tỉnh Hà Giang giai đoạn năm 2018 2022
Chế định nhỏ về án tích trong Bộ luật hình sự năm 2015 đã có những bước tiến đáng kể trong việc bảo vệ QCN, đặc biệt trong thực tiễn xét xử tại Tòa án nhân dân tỉnh Hà Giang trong giai đoạn 2018 - 2022. Các quy định về xóa án tích, điều kiện và thủ tục thực hiện đã được quy định rõ ràng, giúp cho người đã chấp hành xong án phạt có thể phục hồi quyền lợi của mình. Thực tế cho thấy, nhiều trường hợp đã được xóa án tích thành công, tạo điều kiện cho họ hòa nhập cộng đồng. Tuy nhiên, vẫn tồn tại một số vướng mắc trong việc áp dụng quy định này, như sự thiếu đồng bộ trong nhận thức và thực thi của các cơ quan chức năng. Nghiên cứu thực tiễn tại Hà Giang cho thấy, việc áp dụng chế định nhỏ về án tích cần được cải thiện để đảm bảo quyền lợi cho người đã từng phạm tội. Các giải pháp cần thiết như tăng cường đào tạo cho cán bộ tư pháp, hoàn thiện quy trình xét xử và công khai thông tin về các quy định pháp luật sẽ góp phần nâng cao hiệu quả bảo vệ QCN trong bối cảnh hiện nay.
IV. Định hướng tiếp tục hoàn thiện các quy định về án tích trong pháp luật hình sự Việt Nam và các giải pháp nâng cao hiệu quả của việc áp dụng chế định nhỏ về án tích
Định hướng hoàn thiện các quy định về án tích trong pháp luật hình sự Việt Nam cần tập trung vào việc nâng cao tính khả thi và hiệu quả thực hiện. Một số giải pháp bao gồm việc cập nhật các quy định pháp luật để phù hợp với thực tiễn, đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền về quyền lợi của người đã chấp hành án. Cần thiết phải có những kiến nghị cụ thể về quy trình xóa án tích, như quy định rõ ràng về thời gian và thủ tục, nhằm tạo thuận lợi cho những người này. Ngoài ra, việc tăng cường giám sát và đánh giá thực tiễn áp dụng các quy định về án tích cũng rất quan trọng. Các cơ quan tư pháp cần có trách nhiệm hơn trong việc thực hiện các quy định này, nhằm đảm bảo quyền lợi cho những người đã từng phạm tội. Việc hoàn thiện các quy định và giải pháp này không chỉ góp phần bảo vệ QCN mà còn thúc đẩy sự phát triển của một xã hội công bằng, văn minh, nơi mọi người đều có cơ hội để làm lại cuộc đời.
