I. Khái niệm quyền bào chữa và bảo đảm quyền bào chữa của bị can bị cáo trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
Quyền bào chữa là một trong những quyền cơ bản của con người, được ghi nhận trong nhiều văn bản pháp lý quốc tế và trong Hiến pháp của Việt Nam. Theo Tuyên ngôn nhân quyền của Liên hợp quốc, mọi người đều có quyền được coi là vô tội cho đến khi có bằng chứng chứng minh ngược lại. Điều này thể hiện rõ trong quy định của pháp luật Việt Nam, nơi mà quyền bào chữa được đảm bảo cho cả bị can và bị cáo. Đặc biệt, Hiến pháp năm 2013 đã mở rộng quyền này, quy định rằng mọi người bị bắt, tạm giữ, tạm giam đều có quyền tự bảo vệ mình hoặc nhờ luật sư. Tuy nhiên, hiện nay, việc thực hiện quyền bào chữa vẫn gặp phải nhiều hạn chế do sự thiếu hiểu biết của cả bị can và những người thực hiện quyền này. Việc đảm bảo quyền bào chữa không chỉ là nghĩa vụ của cơ quan xét xử mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội trong việc bảo vệ quyền con người.
II. Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về bảo đảm quyền bào chữa của bị can bị cáo trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
Pháp luật Việt Nam đã có những quy định cụ thể nhằm bảo đảm quyền bào chữa cho bị can, bị cáo trong quá trình xét xử sơ thẩm. Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 đã quy định rõ ràng về quyền của bị can, bị cáo trong việc có luật sư bào chữa, quyền được thông báo về các quyền lợi của mình và quyền được tiếp cận thông tin cần thiết để thực hiện quyền bào chữa. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, nhiều bị can và bị cáo vẫn không được thông tin đầy đủ về quyền lợi của mình. Sự thiếu hụt trong việc cung cấp thông tin và hỗ trợ pháp lý có thể dẫn đến việc bị can, bị cáo không thể thực hiện quyền bào chữa một cách hiệu quả. Do đó, cần có sự cải cách và hoàn thiện quy định pháp luật để bảo đảm quyền bào chữa được thực hiện một cách đầy đủ và hiệu quả hơn.
III. Thực tiễn bảo đảm quyền bào chữa của bị can bị cáo trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Tòa án nhân dân tỉnh Phú Thọ
Thực tiễn tại Tòa án nhân dân tỉnh Phú Thọ cho thấy, việc bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo trong xét xử sơ thẩm vẫn còn nhiều bất cập. Dữ liệu từ các vụ án được xét xử từ năm 2015 đến 2019 cho thấy, tỷ lệ bị cáo có người bào chữa còn thấp, và nhiều trường hợp bị cáo không được luật sư đại diện. Nguyên nhân chính bao gồm sự thiếu nhận thức của bị can, bị cáo về quyền bào chữa, cũng như sự hạn chế trong việc cung cấp thông tin từ cơ quan chức năng. Hơn nữa, trong một số trường hợp, sự thiếu phối hợp giữa các cơ quan tố tụng và luật sư cũng góp phần làm giảm hiệu quả của quyền bào chữa. Việc nâng cao nhận thức của người dân về quyền bào chữa, cùng với việc cải thiện quy trình cung cấp thông tin và hỗ trợ pháp lý là cần thiết để cải thiện tình hình này.
IV. Một số giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện quyền bào chữa của bị can bị cáo trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trước yêu cầu cải cách tư pháp
Để nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền bào chữa của bị can, bị cáo trong xét xử sơ thẩm, cần thực hiện một số giải pháp quan trọng. Trước hết, cần tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về quyền bào chữa cho người dân, đặc biệt là đối với các đối tượng có nguy cơ cao. Thứ hai, cải thiện quy trình cung cấp thông tin và hỗ trợ pháp lý cho bị can, bị cáo, bảo đảm họ có đủ thông tin để thực hiện quyền bào chữa. Thứ ba, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tố tụng và luật sư để đảm bảo quyền bào chữa được thực hiện một cách hiệu quả. Cuối cùng, việc xem xét và hoàn thiện các quy định pháp luật về quyền bào chữa cũng cần được thực hiện để phù hợp với thực tiễn và yêu cầu cải cách tư pháp.
