Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hoạt động ngân hàng thương mại tại Việt Nam, tín dụng là nghiệp vụ chủ lực đóng góp khoảng 78% tổng thu nhập lãi trong giai đoạn 2014-2019. Tuy nhiên, rủi ro tín dụng (RRTD) đang trở thành thách thức lớn, đặc biệt tại các chi nhánh ngân hàng thương mại cổ phần như Vietinbank Chi nhánh TP.HCM. Tỷ lệ nợ xấu tại chi nhánh này đã tăng mạnh trong giai đoạn 2021-2023, với mức tăng 275,3% so với năm 2022 và 932,46% so với năm 2021, đạt hơn 3,448 tỷ đồng vào cuối năm 2023. Tỷ lệ nợ xấu năm 2023 của chi nhánh là 9,15%, cao gấp hơn 4 lần so với mức trung bình toàn hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần (2%). Nợ xấu tập trung chủ yếu vào một số khách hàng doanh nghiệp lớn, trong đó nhóm hai công ty thép chiếm 65,37% tỷ trọng nợ xấu.

Mục tiêu nghiên cứu là xác định và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng đối với khách hàng doanh nghiệp (KHDN) tại Vietinbank Chi nhánh TP.HCM trong giai đoạn 2021-2023, từ đó đề xuất các chính sách quản trị rủi ro hiệu quả. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 140 hồ sơ tín dụng doanh nghiệp được lựa chọn ngẫu nhiên, phản ánh đặc thù tín dụng doanh nghiệp lớn chiếm hơn 54,59% dư nợ. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng tín dụng, giảm thiểu rủi ro và tăng cường hiệu quả hoạt động ngân hàng tại chi nhánh trọng điểm này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về ngân hàng thương mại, rủi ro tín dụng và các mô hình nghiên cứu thực nghiệm trong và ngoài nước. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết rủi ro tín dụng: Định nghĩa rủi ro tín dụng là khả năng khách hàng không trả nợ đúng hạn hoặc không trả được nợ, gây tổn thất cho ngân hàng. Rủi ro này được đo lường qua tỷ lệ nợ xấu, nợ quá hạn và dự phòng rủi ro tín dụng.
  • Mô hình hồi quy logistic nhị thức: Áp dụng để phân tích mối quan hệ giữa biến phụ thuộc nhị phân (có rủi ro hoặc không) và các biến độc lập định lượng hoặc định tính, nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: khả năng tài chính, tài sản bảo đảm, sử dụng vốn vay đúng mục đích, kinh nghiệm cán bộ tín dụng, kinh nghiệm kinh doanh của khách hàng, kiểm tra giám sát sau cho vay và tỷ suất lợi nhuận ròng trên vốn chủ sở hữu (ROE).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp và sơ cấp thu thập từ 140 hồ sơ tín dụng doanh nghiệp tại Vietinbank Chi nhánh TP.HCM trong giai đoạn từ 31/12/2021 đến 31/12/2023. Phương pháp chọn mẫu là ngẫu nhiên, đảm bảo tính đại diện cho nhóm khách hàng doanh nghiệp lớn và vừa.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng mô hình hồi quy logistic nhị thức với phần mềm SPSS 22. Mô hình này giúp đánh giá mức độ ảnh hưởng của 7 yếu tố độc lập đến xác suất xảy ra rủi ro tín dụng (biến phụ thuộc nhị phân: 1 - có rủi ro, 0 - không rủi ro). Các biến được mã hóa theo tiêu chuẩn quốc tế và phù hợp với thực tiễn ngân hàng Việt Nam.

Timeline nghiên cứu kéo dài 3 năm, từ thu thập dữ liệu, xử lý, phân tích đến đề xuất chính sách, đảm bảo tính cập nhật và phù hợp với bối cảnh sau đại dịch Covid-19.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Khả năng tài chính của khách hàng có ảnh hưởng nghịch chiều mạnh đến rủi ro tín dụng với hệ số hồi quy β = -4,785, cho thấy khách hàng có vốn tự có cao giảm thiểu rủi ro tín dụng đáng kể.
  2. Tài sản bảo đảm có hệ số β = 0,008, cho thấy tỷ lệ vay trên tài sản bảo đảm tăng làm tăng rủi ro tín dụng, tuy mức ảnh hưởng nhỏ nhưng có ý nghĩa thống kê.
  3. Sử dụng vốn vay đúng mục đích có tác động giảm rủi ro với β = -1,518, khẳng định việc sử dụng vốn hiệu quả là yếu tố quan trọng trong kiểm soát rủi ro.
  4. Kinh nghiệm cán bộ tín dụng (CBTD) và kinh nghiệm kinh doanh của khách hàng đều có ảnh hưởng tiêu cực đến rủi ro tín dụng với β lần lượt là -0,273 và -0,081, cho thấy kinh nghiệm càng nhiều thì rủi ro càng giảm.
  5. Kiểm tra giám sát sau cho vay có hệ số β = -1,693, nhấn mạnh vai trò quan trọng của công tác giám sát trong việc phát hiện và xử lý sớm các rủi ro tín dụng.
  6. ROE của khách hàng có ảnh hưởng mạnh nhất với β = -6,086, phản ánh hiệu quả sử dụng vốn chủ sở hữu cao giúp giảm thiểu rủi ro tín dụng.

Mô hình hồi quy đạt mức ý nghĩa thống kê 5% và tỷ lệ dự báo đúng lên đến 83,8%, cho thấy mô hình phù hợp và có khả năng dự báo chính xác rủi ro tín dụng tại Vietinbank Chi nhánh TP.HCM.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, khẳng định vai trò then chốt của khả năng tài chính và hiệu quả sử dụng vốn trong kiểm soát rủi ro tín dụng. Tài sản bảo đảm dù có ảnh hưởng tích cực nhưng mức độ thấp, phản ánh thực tế tại Vietinbank là việc tập trung vào chất lượng tài sản bảo đảm hơn là số lượng. Kinh nghiệm của cán bộ tín dụng và khách hàng giúp nâng cao khả năng đánh giá và quản lý rủi ro, đồng thời kiểm tra giám sát sau cho vay là công cụ hiệu quả để giảm thiểu rủi ro phát sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hệ số hồi quy và bảng phân tích độ phù hợp mô hình, giúp minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố. So sánh với tỷ lệ nợ xấu tăng cao trong giai đoạn nghiên cứu, các yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc đề xuất các giải pháp quản trị rủi ro tín dụng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực tài chính khách hàng: Khuyến khích khách hàng doanh nghiệp nâng cao vốn tự có thông qua các chương trình hỗ trợ tài chính, tư vấn quản trị vốn nhằm giảm tỷ lệ vay trên vốn chủ sở hữu. Thời gian thực hiện: 1-2 năm, chủ thể: phòng tín dụng và quản lý khách hàng.

  2. Cải thiện chất lượng tài sản bảo đảm: Định giá chính xác, đa dạng hóa loại tài sản bảo đảm, ưu tiên tài sản có tính thanh khoản cao để giảm thiểu rủi ro mất vốn. Thời gian: 6-12 tháng, chủ thể: bộ phận thẩm định và pháp chế.

  3. Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn vay: Tăng cường kiểm tra, giám sát việc sử dụng vốn vay đúng mục đích, áp dụng công nghệ giám sát dòng tiền và báo cáo định kỳ. Thời gian: liên tục, chủ thể: cán bộ tín dụng và phòng kiểm soát rủi ro.

  4. Đào tạo và nâng cao kinh nghiệm cán bộ tín dụng: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về đánh giá rủi ro, kỹ năng thẩm định và quản lý khoản vay. Thời gian: hàng năm, chủ thể: phòng nhân sự và đào tạo.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát sau cho vay: Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ nghiêm ngặt, sử dụng công cụ phân tích dữ liệu để phát hiện sớm dấu hiệu rủi ro. Thời gian: liên tục, chủ thể: phòng kiểm soát rủi ro và phòng tín dụng.

  6. Khuyến khích doanh nghiệp nâng cao ROE: Hỗ trợ khách hàng cải thiện hiệu quả kinh doanh thông qua tư vấn tài chính, quản trị chi phí và đầu tư hiệu quả. Thời gian: 1-3 năm, chủ thể: phòng quan hệ khách hàng và tư vấn doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo ngân hàng thương mại: Giúp xây dựng chính sách quản trị rủi ro tín dụng hiệu quả, nâng cao chất lượng tín dụng và giảm thiểu nợ xấu.

  2. Cán bộ tín dụng và quản lý rủi ro: Cung cấp cơ sở khoa học để đánh giá, thẩm định và giám sát các khoản vay doanh nghiệp, nâng cao năng lực chuyên môn.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính ngân hàng: Là tài liệu tham khảo thực tiễn về mô hình nghiên cứu rủi ro tín dụng và các yếu tố ảnh hưởng trong bối cảnh Việt Nam.

  4. Doanh nghiệp khách hàng vay vốn: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng, từ đó cải thiện năng lực tài chính và quản lý vốn để nâng cao uy tín tín dụng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Rủi ro tín dụng là gì và tại sao nó quan trọng?
    Rủi ro tín dụng là khả năng khách hàng không trả nợ đúng hạn hoặc không trả được nợ, gây tổn thất cho ngân hàng. Nó ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và uy tín của ngân hàng, đồng thời tác động đến sự ổn định của hệ thống tài chính.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến rủi ro tín dụng?
    Khả năng tài chính của khách hàng, hiệu quả sử dụng vốn (ROE), kinh nghiệm cán bộ tín dụng và kiểm tra giám sát sau cho vay là những yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất, theo kết quả nghiên cứu tại Vietinbank Chi nhánh TP.HCM.

  3. Mô hình hồi quy logistic nhị thức được sử dụng như thế nào trong nghiên cứu?
    Mô hình này phân tích mối quan hệ giữa biến phụ thuộc nhị phân (có rủi ro hay không) và các biến độc lập, giúp xác định xác suất xảy ra rủi ro tín dụng dựa trên các yếu tố khách quan và chủ quan.

  4. Tại sao tài sản bảo đảm lại có ảnh hưởng thuận chiều đến rủi ro tín dụng?
    Tỷ lệ vay trên tài sản bảo đảm cao cho thấy ngân hàng cho vay vượt quá giá trị tài sản đảm bảo, làm tăng khả năng mất vốn khi khách hàng không trả nợ, do đó rủi ro tín dụng tăng.

  5. Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro tín dụng đối với khách hàng doanh nghiệp?
    Ngân hàng cần tăng cường thẩm định năng lực tài chính, giám sát sử dụng vốn, đào tạo cán bộ tín dụng, kiểm tra định kỳ sau cho vay và hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao hiệu quả kinh doanh.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 7 yếu tố chính ảnh hưởng đến rủi ro tín dụng đối với khách hàng doanh nghiệp tại Vietinbank Chi nhánh TP.HCM, trong đó khả năng tài chính và ROE có ảnh hưởng mạnh nhất.
  • Mô hình hồi quy logistic nhị thức đạt tỷ lệ dự báo đúng 83,8%, chứng minh tính phù hợp và hiệu quả trong phân tích rủi ro tín dụng.
  • Tỷ lệ nợ xấu tại chi nhánh tăng mạnh trong giai đoạn 2021-2023, đặc biệt tập trung vào nhóm doanh nghiệp lớn, đặt ra yêu cầu cấp thiết về quản trị rủi ro.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực tài chính khách hàng, cải thiện tài sản bảo đảm, giám sát sử dụng vốn và đào tạo cán bộ tín dụng.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc xây dựng chính sách quản trị rủi ro tín dụng tại các chi nhánh ngân hàng thương mại, góp phần phát triển bền vững ngành ngân hàng Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các phòng ban liên quan tại Vietinbank Chi nhánh TP.HCM nên triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục cập nhật và mở rộng nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng trong tương lai.